محکم و متشابه
خداوند متعال می‌فرماید: ﴿هُوَ ٱلَّذِيٓ أَنزَلَ عَلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ مِنۡهُ ءَايَٰتٞ مُّحۡكَمَٰتٌ هُنَّ أُمُّ ٱلۡكِتَٰبِ﴾[آل عمران: ۷] «او، ذاتی است که قرآن را بر تو نازل کرد؛ بخشی از آیاتش، آیات روشن و مشخصی هستند که اصل و اساس این کتاب‌اند».
یعنی این آیات محکمات به هنگام اختلاف مرجع هستند، چون احتمال و اشتباه در آن نمی‌رود.
﴿وَأُخَرُ مُتَشَٰبِهَٰتٞ﴾یعنی آیات دیگری هست که در آن احتمال چند چیز وجود دارد. پس اگر آیه‌ای مشتبه بود و احتمال چند مفهوم را داشت، نباید بدون مراجعه به آیهی محکم که دقیق تعیین می‌کند که از این وجوه کدامیک مقصود است، مرجع دلالت بر یکی از آن احتمالات قرار بگیرد. و گرنه کسی که چنین می‌کند از زمرۀ کسانی است که خداوند در باره‌ی آنان فرماید: ﴿فَأَمَّا ٱلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمۡ زَيۡغٞ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَٰبَهَ مِنۡهُ ٱبۡتِغَآءَ ٱلۡفِتۡنَةِ وَٱبۡتِغَآءَ تَأۡوِيلِهِۦ﴾[آل عمران: ۷] «کسانی که در دل‌هایشان کجی (و میل به باطل) وجود دارد، برای فتنه‌انگیزی و تأویل (نادرست) آیات، در پی آیاتِ متشابه بر می‌آیند».
پس هر کسی از متشابه پیروی کرد و بدون در نظرگرفتن محکم به متشابه استناد کرد، از گمراهان است. چون وقتی آیهی متشابه از محکم جدا مورد بررسی قرار داده شود نمی‌توان مفهوم و مقصود آن را به طور یقینی مشخص نمود و قرآن هم به همین اشاره می‌نماید که بعد از ذکر متشابه می‌گوید:﴿وَمَا يَعۡلَمُ تَأۡوِيلَهُۥٓ إِلَّا ٱللَّهُ﴾[آل عمران: ۷] اما کسانی که در آیهی متشابه توقف نمایند از راسخان در علم هستند که قرآن در مورد آنان گفته است: ﴿وَٱلرَّٰسِخُونَ فِي ٱلۡعِلۡمِ يَقُولُونَ ءَامَنَّا بِهِۦ كُلّٞ مِّنۡ عِندِ رَبِّنَاۗ وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّآ أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ ٧﴾[آل عمران: ۷] «و دانشمندان توانا و خبره میگویند: ما به آن ایمان داریم؛ همگی از سوی پروردگارمان است. و تنها خردمندان پند می‌گیرند».
اما گمراهان قضیه را برعکس می‌نمایند، در آیات محکم توقف می‌نمایند و می‌کوشند آن را پنهان کنند و از آن استدلال نمی‌کنند، چون آیات محکم برای‌شان نمی‌تواند دلیلی باشد، و بلکه دلیل‌شان آیات محتمل و متشابه است که می‌توانند از آن سوء استفاده نموده و به دلخواه خود آن را تأویل کنند، از این رو همیشه و خیلی زیاد آیات محتمل را مطرح می‌کنند. و تفصیل این موضوع جای دیگری دارد، برمی‌گردیم به آیهی مبارکه.