مورد مشتبه در آیهی سورۀ اسراء
مورد مشتبه در آیه حرف جر (إلی) است که آن را به معنی حرف عطف (واو) تفسیر کردهاند، در صورتی که این دو حرف هم از لحاظ لفظ و هم از لحاظ معنی متفاوتند.
(الی) حرف جرّ است و به وسیلهی آن غایت و انتهای آن شناخته میشود. چنانکه گفته میشود: «داومت في الإدارة من اليوم الأول في الشهر إلى اليوم الثلاثين».
(از روز اول تا روز سیام ماه در اداره کار کردم) .
تعبیر با کلمهی (الی) این را میرساند که شما روزهای زیادی مداومت کردهاید نه فقط دو روز.
اما وقتی بگویی: «داومت اليوم الأول واليوم الثلاثين»و به جای (إلی) (واو) حرف عطف را قرار دهی، معنی کاملاً تغییر مییابد و این را میرساند که شما فقط دو روز مداومت کردهاید، آن هم روز اول و سیام. در صورتی که در مثال اول روزهای مداومت بر کار بیش از دو روز است، با اینکه عبارت شمار ایام را تعیین نکرده و بلکه فقط وقتی را که در آن مداومت شده از آغاز تا پایان مشخص نموده است. اما شمار ایام از روز اول شروع میشود و پایان آن روز سیام است، و برای تعیین دقیق باید به نظام اداری که بر اساس آن کارمند روزهای کار و روزهای تعطیلی را میداند مراجعه کرد.
اگر نظام کاری یک روز در میان است تعداد روزها پانزده روز میشود، و اگر همه روزه است به جز روزهای جمعه تعداد روزها تقریباً بیست و شش روز میشود.. به همین صورت.
و گفته میشود: «الدوام في المدرسة الساعة الثامنة صباحاً إلى الساعة الواحدة ظهراً»زمان بودن در مدرسه از ساعت هشت صبح تا یک ظهر است.
این عبارت تعداد درسهایی را که از ساعت هشت تا یک ظهر هست بیان نکرده و بلکه فقط وقتی را که درسها در آن داده میشود از آغاز تا پایان مشخص کرده است. و برای شناخت تعداد درسها باید به دلیلی دیگر مراجعه کرد.
اکنون با به خاطر سپردن این مطلب با توجه به مثالهای فوق و در نظرداشتن اینکه در آیه حرف جر یعنی (الی) آمده نه حرف عطف (واو)، دوباره آیه را بخوان، خداوند متعال میفرماید: ﴿أَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ لِدُلُوكِ ٱلشَّمۡسِ إِلَىٰ غَسَقِ ٱلَّيۡلِ﴾[الإسراء: ۷۸] «از زوال خورشید تا تاریکی شب نماز را برپا دار».
و نگفته «وغسق الليل». تفاوت این دو عبارت مانند تفاوت «داومت اليوم الأول واليوم الثلاثين»با «داومت اليوم الأول إلى اليوم الثلاثين»است. پس اگر خداوند متعال بگوید: «أقم الصلوة لدلوك الشمس وغسق الليل»آنگاه یعنی اینکه نماز در ظهر و عشاء برپا شود، اما خداوند میفرماید: «إلى غسق الليل»یعنی اقامهی نماز از ظهر آغاز میشود و تا تاریکی شب هنگام عشاء ادامه دارد. و از زوال خورشید تا تاریکی شب بر اساس نظام نماز در اسلام که با توجه به نصوص دیگر آن را شناختهایم چهار نماز قرار دارد.