چرا صحابه را عادل می دانیم؟

تمام صحابهش در یک سخن

در جنبه‌ی فضایل، فرق مراتب میان صحابهش امری مسلم است. قطع نظر از آیه‌ها و احادیثی که مبین این نکته هستند، به سادگی هم می‌توان این امر را دریافت. مؤمنی که در اواخر زندگی رسول خداصایمان آورده بود و فقط چند لحظه یا چند روز با آن حضرتصدیدار و مصاحبت داشته، در فضل با اصحابی که از ابتدای دعوت اسلام، در سفر و حضر، در خوشی و سختی و در صلح و جنگ در کنار رسول خداصبوده و از جان و مال خویش برای ایشان و دعوت او مایه گذاشته بودند، مقایسه کرده نمی‌شود.

پس برترین فضیلت متعلق به اصحابی است که قبل از فتح مکه (سال هشتم هجری) ایمان آوردند. چون تا آن موقع، هجرت که اصل فضایل برتر بود ادامه داشت و در آن مدت ایمان آوردن مساوی با دست شستن از همه چیز و حتی از زندگی بود. خداوند متعال در همین مورد می‌فرماید: ﴿لَا يَسۡتَوِي مِنكُم مَّنۡ أَنفَقَ مِن قَبۡلِ ٱلۡفَتۡحِ وَقَٰتَلَۚ أُوْلَٰٓئِكَ أَعۡظَمُ دَرَجَةٗ مِّنَ ٱلَّذِينَ أَنفَقُواْ مِنۢ بَعۡدُ وَقَٰتَلُواْ﴾[لحدید: ۱۰]. «در فضل و شرف کسانی از شما که قبل از فتح انفاق و کارزار نمودند با کسانی که بعد از آن انفاق و کارزار کردند، برابر نیستند».

با فتح مکه، اسلام نیرومند‌ترین سازمان دینی و اجتماعی و سیاسی شبه جزیره‌ی عرب گردید و راه برای اسلام آوردن قبایل و افراد باز گردید. آنان که پس از فتح مکه ایمان می‌آوردند، دشواری‌های هجرت را پیش رو نداشتند و بالطبع فضیلت هجرت را هم کسب نمی‌کردند. آن حضرت÷نیز فرموده بودند: «پس از فتح هجرتی نیست، فقط جهاد ونیت است» [۵]. برای این دسته از مسلمانان فضل صحبت نبوی و جهاد در رکاب رسول خدا یا به امر ایشانصو خدمت به اسلام برقرار بود و چون صحبت، اصل فضایل کلی بود، اینان نیز مثل اصحاب قبل از فتح مشمول فضایلی که عموماً در حق اصحاب رسول خداصنازل و وارد می‌شد، قرار گرفتند. از این گروه کسانی تمام سال‌های باقیمانده زندگی رسول خداصرا در کنار وی یا در ارتباط با وی بودند و کسانی دیگر فقط چند ماه یا مثل مسلمان شدگان زمان حجة الوداع (سال یازدهم هجری – سال وفات رسول خداص) فقط چند روز یا چند لحظه شرف صحبت یا فقط دیدار آن حضرت نصیب‌شان گردید.

دسته‌ی مهمی از صحابه که ضرورت دارد به طور ویژه به آن توجه و فضایل آن را همیشه در ذهن داشت، اهل بیت رسول خداصهستند. این دسته به دو قسمت تقسیم می‌شود: یک قسمت آن، شامل کسانی است که در زمان رسول خداصمی‌زیستند و مشتمل بر امهات المؤمنین (ازدواج پاک رسول اللهص)، حضرت علی مرتضی، عباس، حمزه، جعفر، عبدالله بن عباس، سیده النساء فاطمه‌ی زهرا، حسن، حسینش و سایر فرزندان و نوه‌های رسول خداصمی‌باشد. این قسمت از اهل بیت به عقیده‌ی اهل سنت، جزو اصحاب و از دسته‌های برتر آنان هستند، چون علاوه بر دارا بودن فضایل قرآنی و حدیثی مربوط به اصحاب، فضایل مخصوص اهل بیت را نیز دارا هستند. قسمت دیگر اهل بیت شامل کسانی است که بعد از رسول خداصدر خانواده‌های افراد مذکور متولد شدند. افراد این قسمت در فضایل اصحاب داخل نیستند، اما فضایل کلی مخصوص اهل بیت مانند لزوم دوستی اهل بیت، اتباع از آنان، یکی از دو میراث گرانمایه‌ی رسول خداصبودن و...، اینان را نیز تا قیامت در بر می‌گیرد.

در این رساله چون بحث از «صحابه»ش است، آنچه از فضایل و خصوصیات و مقام بزرگ اصحاب بیان می‌گردد، از این میان فقط به اهل بیت زمان رسول خداصبه عنوان صحابه‌ی ایشان بر می‌گردد.

«الصَّحَابَةَ كُلَّهُمْ عُدُولٌ».

اسلام که مجموعه‌ای محفوظ و مشخص از عقاید و تعالیم و آداب و اعمال در قالب کتاب (قرآن) و سنت (حدیث) است، توسط اصحاب رسول خداصبه نسل‌های پس از آنان منتقل شده است. این حقیقت، سر فصل موضوعی عقیدتی و مهم در باب صحابهش شده که در علم روایت و رجال به نام «عدالت صحابهش » مطرح می‌شود و در این مورد به طور قاعده و اصل گفته می‌شود: «الصَّحَابَةَ كُلَّهُمْ عُدُولٌ». یعنی: «صحابه همه عادل هستند».

این قاعده بیان می‌دارد که صحابهش افرادی مطمئن و صادق بودند و هیچگاه بر رسول خداصافترا نمی‌کردند. بنابراین، باید یقین داشت که آنچه آنان از رسول خداصروایت کرده و به ما رسانده‌اند، عین حقیقت می‌باشد.

[۵] صحیح بخاری : حج/ باب ۱۹۰ (لایحل القتال به مکه)، ح ۴۰۹ و جهاد/ باب ۲۷ (وجوب النفیر...)، ح ۱ و....