فضیلت ذکر
خداوند متعال می‌فرماید: ﴿فَٱذۡكُرُونِيٓ أَذۡكُرۡكُمۡ وَٱشۡكُرُواْ لِي وَلَا تَكۡفُرُونِ﴾[البقرة: ۱۵۲].
«مرا یاد کنید تا من نیز شما را یاد کنم، و از من سپاسگذارى کنید و ناسپاسى مرا نکنید».
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ ذِكۡرٗا كَثِيرٗا﴾[الأحزاب: ۴۱].
«اى مؤمنان! خداى را بسیار یاد کنید».
﴿وَٱلذَّٰكِرِينَ ٱللَّهَ كَثِيرٗا وَٱلذَّٰكِرَٰتِ أَعَدَّ ٱللَّهُ لَهُم مَّغۡفِرَةٗ وَأَجۡرًا عَظِيمٗا﴾[الأحزاب: ۳۵].
«مردان و زنانى که خدا را بسیار یاد می‌کنند، خداوند براى آن ها آمرزش و پاداش بزرگى فراهم ساخته است».
﴿وَٱذۡكُر رَّبَّكَ فِي نَفۡسِكَ تَضَرُّعٗا وَخِيفَةٗ وَدُونَ ٱلۡجَهۡرِ مِنَ ٱلۡقَوۡلِ بِٱلۡغُدُوِّ وَٱلۡأٓصَالِ وَلَا تَكُن مِّنَ ٱلۡغَٰفِلِينَ﴾[الأعراف: ۲۰۵]
«پروردگارت را در دل خود، با فروتنى، هراس، آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان یاد کن و از زمره ى غافلان مباش».
رسول الله جمى‌فرماید: «مَثَلُ الَّذي يَذْكُرُ رَبَّهُ وَالَّذي لاَ يَذْكُرُ رَبَّهُ مَثَلُ الحَيِّ وَالَميِّتِ» [۱].
«مثال کسى که پروردگارش را یاد می‌کند و کسى که پروردگارش را یاد نمى‌کند، مانند زنده و مرده است».
و آنحضرت جفرمودند: «أَلاَ أُنَبِّئُكُمْ بِخَيْرِ أَعْمَالِكُمْ، وَأَزْكَاهَا عِنْدَ مَلِيكِكُمْ، وَأَرْفَعِهَا فِي دَرَجَاتِكُمْ، وَخَيْرٍ لَكُمْ مِنْ إِنْفَاقِ الذَّهَبِ وَالْوَرِقِ، وَخَيْرٍ لَكُمْ مِنْ أَنْ تَلْقَوْا عَدُوَّكُمْ فَتَضْرِبُوا أَعْنَاقَهُمْ وَيَضْرِبُوا أَعْنَاقَكُمْ؟ قَالُوا بَلَى. قَالَ: ذِكْرُ اللهِ تَعَالَى» [۲].
«آیا شما را از بهترین اعمال با خبر نگردانم که نزد پروردگارتان پاکیزه‌تر است و بیش از هر چیز باعث بالا رفتن درجات شماست و براى شما از بخشش طلا و جواهرات نیز بهتر است، حتى از این هم بهتر است که با دشمنان روبرو شوید و گردن آنها را بزنید و آنها گردن شما را بزنند؟) اصحاب گفتند: بلى پیامبر ج، فرمود: یاد الله تعالى».
و آنحضرت جفرمودند: «يَقُولُ اللهُ تَعَالَى: أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِي بِي، وَأَنَا مَعَهُ إِذَا ذَكَرَنِي، فَإِنْ ذَكَرَنِي فِي نَفْسِهِ ذَكَرْتُهُ فِي نَفْسِي، وَإِنْ ذَكَرَنِي فِي مَلأٍ ذَكَرْتُهُ فِي مَلأٍ خَيْرٍ مِنْهُمْ، وَإِنْ تَقَرَّبَ إِلَىَّ شِبْرَاً تَقَرَّبْتُ إِلَيْهِ ذِرَاعَاً، وَإِنْ تَقَرَّبَ إِلَيَّ ذِرَاعَاً تَقَرَّبْتُ إِلَيْهِ بَاعَاً، وَإِنْ أَتَانِي يَمْشِي أَتَيْتُهُ هَرْوَلَةً» [۳].
«خداوند [در حدیث قدسى] می‌فرمایند: من نزد گمان بنده‌ام هستم و هنگامى که او مرا یاد نماید من همراه او هستم، اگر مرا در خلوت یاد کند من او را در خلوت یاد مى‌کنم، و اگر مرا در مجلسى یاد کند، من او را در مجلسى بهتر از آن یاد مى‌کنم، و اگر به سوى من به اندازۀ وجبى تقرّب جوید، من به سوى او به اندازۀ ذراعى [بازویى] تقرّب مى‌جویم، و اگر به اندازۀ ذراعى به سوى من تقرّب جوید من به او به اندازۀ باعى [دو بازوى انسان] نزدیک مى‌شوم. و اگر پیاده به سوى من بیاید، من با شتابان به سوى او می‌آیم».
از عبدالله بن بُسْرٍ سروایت شده که مردى گفت : یا رسول‌اللهجامور اسلام زیاد هستند، به من چیزى یاد دهید که به آن تمسک جویم، پیامبر جفرمودند: «لاَ يَزَالُ لِسَانُكَ رَطْباً مِنْ ذِكْرِ اللهِ» [۴]. «پیوسته زبانت با یاد خدا تَر باشد».
و نیز آنحضرت جفرمودند: «مَنْ قَرَأَ حَرْفَاً مِنْ كِتَابِ اللهِ فَلَهُ بِهِ حَسَنَةٌ، وَالْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا، لاَ أَقُولُ: الٓمٓ حَرْفٌ؛ وَلَكِنْ: أَلِفٌ حَرْفٌ، وَلاَمٌ حَرْفٌ، وَمِيمٌ حَرْفٌ» [۵].
«هرکس یک حرف از قرآن بخواند، یک نیکى برایش نوشته می‌شود، و هر نیکى، ده برابر می‌شود، من نمى‌گویم: ﴿الٓمٓ﴾یک حرف است، بلکه: ألف یک حرف، لام یک حرف، و میم یک حرف است».
عقبه بن عامرسمی‌گوید: در صُفَّه بودیم که رسول الله جبیرون آمد و فرمود: «أَيُّكُمْ يُحِبُ أَنْ يَغْدُوَ كُلَّ يَوْمٍ إِلَى بُطْحَانَ أَوْ إِلَى العَقِيْقِ فَيَأْتِيَ مِنْهُ بِنَاقَتَيْنِ كَوْمَاوَيْنِ فِي غَيْرِ إِثْمٍ وَلاَ قَطِيْعَةِ رَحِمٍ؟».
«کدام یک از شما دوست دارد که هر روز صبح، به بُطْحَان یا عقیق برود و با دو شتر بار برگردد بدون این که گناهى یا قطع صلۀ رحمى انجام داده باشد؟».
گفتیم: یا رسول الله جما دوست داریم، فرمود: «أَفَلاَ يَغْدُو أَحَدُكُمْ إِلَى المَسْجِدِ فَيَعْلَمَ، أَوْ يَقْرَأَ آيَتَيْنِ مِنْ كِتَابِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ خَيْرٌ لَهُ مِنْ نَاقَتَيْنِ، وَثَلاَثٌ خَيْرٌ لَهُ مِنْ ثَلاَثٍ، وَأَرْبَعٌ خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَرْبَعٍ، وَمِنْ أَعْدَادِهِنَّ مِنَ الإِبِلِ» [۶].
«هرکس به مسجد برود و دو آیه از کتاب خداوند عزّ وجلّ را یاد بگیرد یا بخواند، براى از از دو شتر بهتر است، و سه آیه از سه شتر، و چهار آیه از چهار شتر، و به تعداد آیات از همان تعداد شتر، برایش بهتر و سودمندتر است».
و رسول الله جفرمودند: «مَنْ قَعَدَ مَقْعَداً لَمْ يَذْكُرِ اللهَ فِيهِ كَانَتْ عَلَيْهِ مِنَ اللهِ تِرَةٌ، وَمَنْ اضْطَجَعَ مَضْجَعَاً لَمْ يَذْكُرِ اللهَ فِيهِ، كَانَتْ عَلَيْهِ مِنَ اللهِ تِرَةٌ» [۷].
«هرکس در جایى بنشیند و آنجا، خدا را یاد نکند، از طرف خدا، بر او زیان وارد خواهد شد، و هرکس به پهلو بخوابد و خدا را یاد نکند، براى این غفلت هم از جانب خدا زیان خواهد دید».
و آنحضرت جفرمودند: «مَا جَلَسَ قَوْمٌ مَجْلِسَاً لَمْ يَذْكُرُوا اللهَ فِيهِ، وَلَمْ يُصَلُّوا عَلَى نَبِيِّهِمْ إِلاَّ كَانَ عَلَيْهِمْ تِرَةٌ، فَإِنْ شَاءَ عَذَّبَهُمْ وَإِنْ شَاءَ غَفَرَ لَهُمْ» [۸].
«هر گروهى در مجلسى بنشینند و در آن ذکر الله را نکنند و بر پیامبرشان درود نفرستند، مگر اینکه بر آنها حسرت و افسوس وارد مى‌شود، و بر خداست که آنها را ببخشد یا عذاب دهد».
وآنحضرت جفرمودند: «مَا مِنْ قَوْمٍ يَقُومُونَ مِنْ مَجْلِسٍ لاَ يَذْكُروُنَ اللهَ فِيهِ إِلاَّ قَامُوا عَنْ مِثْلِ جِيْفَةِ حِمَارٍ وَكَانَ لَهُمْ حَسْرَةً» [۹].
«هیـچ گروهى از مجلسى که در آن خدا را یاد نکرده‌اند بر نمى‌خیزند، مگر مثل اینکه از [نزد] لاشۀ الاغى برخاسته‌اند، و حسرت آنها را فرا گرفته است».
[۱] - البخاری مع الفتح ۱۱/۲۰۸ و مسلم به این لفظ: «مَثَلُ البيتِ الَّذي يُذْكَرُ اللهُ فِيهِ وَالبيت الَّذي لاَ يُذْكَرُ اللهُ فيهِ مَثَلُ الحَيِّ وَالمیّت».۱/۵۳۹. [۲] - الترمذی ۵/۴۵۹، وابن ماجه ۲/۱۲۴۵ ونگا: صحیح ابن ماجه ۲/۳۱۶ و صحیح الترمذی ۳/۱۳۹. [۳] - البخاری ۸/۱۷۱، ومسلم ۴/۲۰۶۱ و لفظ از امام بخارى است. [۴] - الترمذی ۵/۴۵۸، و ابن ماجه ۲/۱۲۴۶ و نگا: صحیح الترمذی ۳/۱۳۹، و صحیح ابن ماجه ۲/۳۱۷. [۵] - الترمذی ۵/۱۷۵ ونگا: صحیح الترمذی ۳/۹ وصحیح الجامع الصغیر ۵/۳۴۰. [۶] - مسلم ۱/۵۵۳. [۷] - أبو داود ۴/۲۶۴ وغیره، و نگا: صحیح الجامع ۵/۳۴۲. [۸] - الترمذی، و نگا: صحیح الترمذی ۳/۱۴۰. [۹] - أبو داود ۴/۲۶۴، وأحمد ۲/۳۸۹ و نگا: صحیح الجامع ۵/۱۷۶.