بحث ششم
رواج اسامي اصحاب در ميان اهل بيت و روابط خويشاوندي و ازدواج ميان آنها
روابط خویشاوندی میان اصحاب شو اهل بیت علیهم السلام به گونه‌ای قوی و گسترده بوده که حتی بسیاری از دشمنان نیز نتوانسته‌اند آن را انکار نمایند.
واضح است که آن مردان پاک، نامگذاری فرزندان خود، و یا انتخاب همسر برای آنانرا را با هدف رسیدن به مطامع و خواسته‌های دنیایی و پُست و مقام و جمع‌آوری ثروت، انجام نداده‌اند. بلکه نام پیشگامان و رهبران اسوۀ خویش را بر فرزندانشان نهاده و دختران خویش را به ازدواج مردانی در آوردند که دارای صفات نیکو و پسندیده از جمله تدین واقعی به دین اسلام و پاک دلی بوده و خود نیز قصد رسیدن به چنان حالاتی را برای آنان داشتند. ناگفته نماند که این خصلت و علاقه به این کار در میان اهل بیت دارای سرچشمه و انگیزه بسیار قوی در آنان یعنی پیروی کردن از روش پیامبر اکرم صبود. و به همین خاطر پیروان مخلص خویش را نیز به انجام آن توصیه می‌کردند.
در این رابطه از ابراهیم بن محمد همدانی روایت است که: نامه‌ای به ابوجعفر نوشتم و از او درباره ازدواج راهنمایی خواستم، پس از مدتی نامه‌ای را با خط خویش برایم فرستاد که از پیامبر صحدیثی را به این مضمون در آن نوشته بود: هرگاه مردی با اخلاق نیکو و متدین برای خواستگاری آمد، وی را جواب رد ندهید که «در این صورت، فتنه و فساد تمامی زمین را در بر خواهد گرفت. (انفال: ۷۳) [۹۶]» [۹۷].
در فقه امام رضا ÷نیز این مسئله اینگونه آمده است: (اگر مردی برای خواستگاری نزد شما آمد و دین و اخلاق وی مورد رضایت شما بود، فقر و نیاز مادی او باعث نشود که با درخواست او مخالفت کنید، خداوند نیز می‌فرماید:
﴿وَإِن يَتَفَرَّقَا يُغۡنِ ٱللَّهُ كُلّٗا مِّن سَعَتِهِۦ﴾[النساء: ۱۳۰] [۹۸].
«و اگر (راهی برای صلح و سازش نیافتند و جز نفرت نیفزودند و کار بدانجا رسید که) از هم جدا شوند، خداوند هر یک از آنان را با فضل فراوان و لطف گستردۀ خود بی‌نیاز می‌کند».
از ابوعبدالله÷روایت است که فرمود: (خداوند هر چه را که برای تکمیل برنامه عبودیت لازم بود بر پیامبر اکرمصنازل فرمود و به وی تعلیم داده، از آن جمله؛ پیامبرصروزی بالای منبر رفت و یکی از تعلیمات دین را بعد از حمد و ثناء بر خداوند، اینگونه بیان فرمود: ای مردم، جبرئیل از طرف خداوند لطیف و خبیر پیغام آورد که: دختران بکر مانند میوه روی درختان هستند که اگر رسیده شده اما چیده نشوند، خورشید آن را ضایع نموده و باد پراکنده‌اش می‌کند، آنان نیز اگر به سنی برسند که مسایل زنان را درک کنند، شوهر دادنشان بهترین راه حل و درمان برای تمام نیازهای روحی، روانی و ... است. در غیر اینصورت هیچ ضمانتی برای فاسد نشدن آنها نیست، زیرا آنها نیز بشر هستند. در این اثنا مردی بپا خواست و پرسید: ای رسول خدا! به چه کسانی زن بدهیم؟ فرمود: به کُفء و همتا. پرسید: ای پیامبر خدا، آنان چه افرادی هستند؟ فرمود: مؤمنان کفء و همتای یکدیگرند) [۹۹].
امام صادق می‌فرماید: (با کفء و همتای مناسب شخصی است که پاک دامن بوده و مقداری مال داشته باشد) [۱۰۰].
اهل بیت علیهم السلام از ازدواج فرزندانشان با بدگویان اهل بیت (نواصب)، افراد مرتکب گناهان کبیره، مخصوصاً کافران، منافقین و مرتدین، نهی کرده‌اند.
از ابوعبدالله ÷روایت است که: (انسان مؤمن با شخص مشهور به ناصبی بودن ازدواج نمی‌کند) [۱۰۱].
باز از ایشان روایت است که در جواب فضیل که از او پرسید: آیا با یک دختر ناصبی ازدواج کنم؟ فرمود: نه، و فضلی در آن برای تو نیست. گفتم: فدایت شوم، به خدا قسم قصدم این بود که نظر شما را بدانم، زیرا من در برابر خانه‌ای پر از درهم نیز این کار را نمی‌کنم [۱۰۲]. و نیز روایت است که فرمود: (ازدواج با زن یهودی و نصرانی بهتر از ازدواج با فرد ناصبی است) [۱۰۳].
احمد بن محمد روایت مرفوعی از ابوعبدالله ÷آورده است که: (هر کس که دختر نیک کردار خویش را با مردی شراب‌خوار عقد کند همانا با دخترش قطع صله‌رحم کرده است) [۱۰۴].
از پیامبر صروایت است که: (هر کس دختر نیک کردار خویش را با مردی فاسق عقد کند هر روز هزار لعنت بر وی نازل شده و هیچ عمل نیک وی مقبول نشده، دعایش پذیرفته نیست نه توبه‌اش پذیرفته می‌شود و نه فدیه‌اش مقبول گردد) [۱۰۵].
ابوعبدالله در جایی دیگر می‌فرماید: پیامبر صفرمود که: «با شارب خمر عقد بسته نمی‌شود» [۱۰۶]. پیامبر صمی‌فرماید: «هرکس که دختر نیک کردارش را به عقد شارب خمر درآورد، در حقیقت وی را به سوی زنا حرکت داده است» [۱۰۷].
از حسین بن بشار واسطی روایت است که گفت: (نامه‌ای به ابوالحسن رضا نوشتم که یکی از خویشان من که برخی رفتارهای نامناسب دارد، از دخترم خواستگاری کرده است، رأی شما چیست؟ فرمود: اگر در اخلاق وی امری ناپسند هست، درخواست وی را نپذیر) [۱۰۸].
بعد از بیان این جمله از روایات از اهل بیت علیهم السلام در امر ازدواج و ایجاد روابط خویشاوندی، منهج و روش اهل بیت را در این زمینه شناختیم. حال با قضاوتی منصفانه در می‌یابیم که عقلاً و شرعاً محال است که ایشان دخترانشان را به عقد ازدواج کسانی در آورند که از لحاظ دینی یا اخلاقی اشکال و ایرادی داشته باشند.
از جمله دلایل اهمیت این مسئله نزد اهل بیت و روابط ناصحانه و خیراندیش میان آنها با اصحاب، اینست که می‌بینیم ابوبکر، عمر و عثمان برای عقد علی با فاطمه تلاش بسیار نمودند.
از ضحاک بن مزاحم روایت است که می‌گوید: از علی بن ابی‌طالب شنیدم که می‌گفت: (ابوبکر و عمر نزد من آمدند و گفتند: کاش نزد پیامبرصمی‌رفتی و فاطمه را خواستگاری می‌کردی) [۱۰۹].
این روایت نمونه‌ای است از خیرخواهی دو صحابی بزرگوار نسبت به امام علی که نشان‌دهندۀ علاقه‌ی آنها به ایجاد رابطه دامادی با پیامبرصمی‌باشد. و چون علی در تنگنا بوده و مال اندکی داشت، برادران صحابی او از جمله عثمان بن عفان به هنگام ازدواج ایشان از هیچ کمکی دریغ نکردند. امام علی روایتی نقل می‌کند که پیامبر صبه ایشان فرمود: «ای اباالحسن، الآن برو وزره خود را بفروش و پول آن را بیاور تا برای تو و فاطمه شیء مناسبی تهیه کنم». علی گفت: (زره را برداشته و در بازار با ۴۰۰ درهم به عثمان بن عفان فروختم، او پول را به من داد و زره را گرفت و گفت: ای علی، آیا کسی بهتر از من و تو برای این معامله وجود داشت؟ گفتم: خیر. آنگاه گفت: پس (اکنون که از معامله راضی هستی) من این زره را به تو هدیه می‌دهم!. من هم قبول کرده و با پول و زره نزد پیامبر صبازگشتم و وی را از جریان مطلع ساختم. ایشان نیز برای عثمان دعای خیر فرمود) [۱۱۰].
این نکته هم مهم است که پیامبر صجهت عروسی حضرت علی و فاطمهببه برخی اصحاب دستور داد که با نظارت ابوبکرساحتیاجات عروسی فاطمهبرا تهیه کنند [۱۱۱].
پس واضح است که اصحاب و مهمتر از همه خلفای سه‌گانه نقش بسیار مهم و فعالی، در انجام عروسی مبارک فاطمه و علی داشتند و پیامبرصآن سه نفر را جزو شاهدان نکاح قرار داده بود.
اَنَس از پیامبر صروایت می‌کند که فرمود: (ای انس، بشتاب و ابوبکر، عمر، عثمان، علی، طلحه و زبیر و تعدادی از انصار را فراخوان. انس می‌گوید: کار را انجام داده و با آنها به مجلس پیامبر صرفتم. ایشان فرمود: شما را به شهادت می‌گیرم که من فاطمه را با مهریه چهارصد مثقال نقره به عقد علی درآوردم) [۱۱۲].
پس با این مطالب بر توخواننده عزیز پوشیده نمانده است که اهل بیت علاقه شدیدی به ازدواج فرزندانشان با صالحان و اهل تقوی داشته و به همان میزان بیشترین نفرت را از رابطه با فاسقان و منافقان و نواصب و مرتدان داشتند و هر کس که غیر از این را ادعا کند، بزرگترین ظلم را در حق آنان روا داشته و آنها را به دوگانگی در افکار و اقوال با اعمالشان متهم ساخته و مرتکب گناهی دانسته که خداوند خشم خویش را در آیۀ زیر بر آن اعلام نموده است:
﴿أَتَأۡمُرُونَ ٱلنَّاسَ بِٱلۡبِرِّ وَتَنسَوۡنَ أَنفُسَكُمۡ وَأَنتُمۡ تَتۡلُونَ ٱلۡكِتَٰبَۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ ٤٤﴾. [البقرة: ۴۴]
«آیا مردم را به نیکوکاری فرمان می‌دهید (و از ایشان می‌خواهید که بیشتر به اطاعت و نیکی‌ها بپردازند و از گناهان دست بردارند) و خود را فراموش می‌کنید (و به آنچه به دیگران می‌گوئید، خودتان عمل نمی‌کنید)؟ در حالی که شما کتاب می‌خوانید، آیا نمی‌فهمید و عقل ندارید، (تا شما را از این کردار زشت باز دارد)».
پس فرد معتقد به کرامت و فضل اهل بیت با این ادعا مخالف بوده و باور دارد که آنان هرگز فرزند خویش را به عقد شخص غیرعادل و صالح در نیاورده‌اند.
اکنون لازم است برای تبیین بیشتر قضیه برخی از اسامی فرزندان اهل بیت و روابط خویشاوندی آنان با اصحاب را ذکر کنیم تا خواننده گرامی به عمق رابطه و محبت میان آنان پی برده و روشن شود که اهل بیت به صلاحیت کامل اصحاب پیامبر صمعتقد بودند و به همین دلیل با نامگذاری فرزندان خویش به اسم اصحاب و اقدام به ایجاد رابطه با آنها این باور را استحکام بخشیده‌اند.
۱- پیامبر ص
از جمله همسران ایشان عایشه دختر ابوبکر صدیق، حفصه دختر عمر بن خطاب و رمله دختر ابوسفیان میباشد.
اسامی دامادهای پیامبر ص: علی بن ابی‌طالب، که با فاطمه ازدواج کرده است.
عثمان بن عفان که با رقیه ازدواج کرد و پس از مرگ او، پیامبر صام‌کلثوم را به عقد ایشان درآورد.
ابوالعاص بن ربیع که با زینب ازدواج کرد.
۲- علی بن ابی‌طالب÷
از جمله همسران ایشان پس از وفات فاطمه، اسماء بنت عمیس (زن قبلی ابوبکر)، امامه که دختر ابوالعاص بن ربیع و زینب دختر پیامبر صبود.
از جمله فرزندان ایشان: ابوبکر، عمر و عثمان.
اسامی دامادهای حضرت علی:
ام‌کلثوم را به عقد عمر بن خطاب درآورد.
خدیجه دختر دیگرش را به عقد عبدالرحمن بن عامر بن کریز اموی درآورد.
رمله را نیز به عقد معاویه بن مروان بن حکم در آورد.
فاطمه را به منذر بن عبیده بن زبیر بن عوام تزویج کرد.
۳- عقیل بن ابی‌طالب
یکی از فرزندان ایشان عثمان نام دارد.
۴- حسن بن علی بن ابی‌طالب
از جمله همسران ایشان:
- ام اسحاق دختر طلحه بن عبیدالله تیمی.
- حفصه دختر عبدالرحمن بن ابوبکر.
از جمله فرزندان ایشان: ابوبکر، عمر و طلحه هستند.
اسامی دامادهای ایشان: عبدالله پسر زبیر بن عوام که با ام الحسن ازدواج کرد.
عمرو پسر زبیر بن عوام که با رقیه ازدواج کرد.
جعفر پسر مصعب بن زبیر که با ملیکه ازدواج کرد.
۵- حسین بن علی بن ابی‌طالب
از جمله همسران ایشان: لیلی دختر ابومره است که مادرش میمونه دختر ابوسفیان است.
ام اسحاق دختر طلحه بن عبیدالله تیمی نیز همسر او بود [۱۱۳].
از جمله فرزندان امام حسین: ابوبکر و عمر بودند.
اسامی دامادهای امام: عبدالله بن عمرو بن عثمان بن عفان که با فاطمه ازدواج کرد.
مصعب پسر زبیر بن عوام که با سکینه ازدواج کرد.
۶- اسحاق پسر جعفر بن ابی‌طالب
از جمله همسران ایشان: ام‌حکیم است که دختر قاسم پسر محمد پسر ابوبکر صدیق است.
۷- عبدالله پسر جعفر بن ابی‌طالب
از فرزندان ایشان: ابوبکر و معاویه هستند.
داماد وی: عبدالملک بن مروان است که با ام‌ابیها ازدواج کرد.
۸- علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب (مشهور به زین العابدین) که کنیه ایشان ابوبکر بود [۱۱۴].
از فرزندان ایشان: شخصی است به اسم عمر.
۹- زید بن الحسن بن علی بن ابی‌طالب
داماد وی: ولید پسر عبدالملک بن مروان است که با نفیسه ازدواج کرد.
۱۰- حسین بن حسن بن علی بن ابی‌طالب
از همسران ایشان: امینه دختر حمزه بن منذر بن زبیر بن عوام است.
۱۱- حسن مثنی (پسر حسن بن علی بن ابی‌طالب)
از همسران ایشان: رمله دختر سعید بن زید بن عمرو بن نفیل عدوی است.
داماد ایشان: ولید پسر عبدالملک بن مروان است که با زینب ازدواج کرد.
۱۲- محمد پسر عمر بن علی بن ابی‌طالب
یکی از فرزندان خویش را عمر نام نهاده است.
۱۳- امام محمد باقر (پسر علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب)
۱۴- موسی (الجون) پسر عبدالله محض پسر حسن بن علی بن ابی‌طالب
داماد ایشان: برادر زاده منصور عباسی است که با ام کلثوم ازدواج کرد.
۱۵- حسین اصغر پسر علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب
از همسران ایشان: خالده دختر حمزه پسر مصعب پسر زبیر بن عوام است.
۱۶- عبیدالله پسر محمد پسر عمر (الاطرف) بن علی بن ابی‌طالب
از همسران ایشان: عمۀ ابوجعفر منصور است.
۱۷- جعفر بن محمد بن عمر بن علی بن ابی‌طالب
یکی از فرزندان ایشان عمر نام دارد.
۱۸- حسین اصغر پسر علی زین العابدین بن حسین
از جمله همسران ایشان، خالده دختر حمزه پسر مصعب پسر زبیر بن عوام است.
۱۹- حسن بن علی بن حسن بن علی بن ابی‌طالب
یکی از فرزندانشان عمر نام دارد.
۲۰- امام صادق پسر محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب
ایشان می‌فرماید: (ابوبکر دوبار مرا به دنیا آورد) [۱۱۵]. و بدین خاطر ایشان به عمود شرف مشهود بودند [۱۱۶]. منظور کرامت و شرافت نسبی ایشان است.
۲۱- حسن (افطس) پسر علی بن علی زین العابدین بن حسین
از همسران ایشان: دختر خالد پسر ابوبکر بن عبدالله بن عمر بن خطاب است.
۲۲- محمد بن عمر بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب
یکی از فرزندان ایشان عمر نام دارد.
۲۳- موسی پسر عمر بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب
از همسران ایشان: عبیده دختر زبیر بن هشام بن عروه بن زبیر بن عوام است.
۲۴- جعفر اکبر بن عمر بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب
از همسران ایشان: فاطمه دختر عروه بن زبیر بن عوام میباشد.
۲۵- عبدالله بن حسین بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب
از همسران ایشان: ام عَمْرو دختر عَمْرو پسر زبیر بن عوام بن عمر بن زبیر میباشد.
۲۶- محمد بن عوف بن علی بن محمد بن علی بن ابی‌طالب
از همسران ایشان صفیه دختر محمد بن مصعب بن زبیر میباشد.
۲۷- محمد بن عبدالله بن حسن مثنی بن حسن بن علی بن ابی‌طالب
از همسران ایشان: فاخته دختر فلیح بن محمد بن منذر بن زبیر میباشد.
۲۸- موسی الجون بن عبدالله بن حسن مثنی بن حسن بن علی بن ابی‌طالب
یکی از همسران ایشان، ام‌سلمه دختر محمد بن طلحه بن عبدالله بن عبدالرحمن بن ابوبکر صدیق است.
۲۹- جعفر بن عمر بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب
یکی از همسران ایشان فاطمه دختر عروه بن زبیر بن عوام میباشد.
۳۰- عبدالله بن حسین بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب
یکی از همسران ایشان، ام عمرو دختر عمرو بن زبیر بن عروه بن زبیر بن عوام میباشد.
۳۱- محمد بن عوف بن علی بن محمد بن علی بن ابی‌طالب
از همسران ایشان، صفیه دختر محمد بن مصعب بن زبیر میباشد.
۳۲- حسین بن زید بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب
یکی از فرزندان ایشان عمر نام دارد.
۳۳- علی بن حسین بن علی بن عمر بن علی بن ابی‌طالب
که یکی از فرزندان ایشان عمر نام دارد.
۳۴- موسی کاظم پسر جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی
اسم دو تن از فرزندان ایشان «عمر» و «عایشه» است.
۳۵- علی بن حسن بن علی بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب
از جمله همسران ایشان: فاطمه دختر عثمان بن عروه بن زبیر بن عوام است.
۳۶- یحیی بن حسین بن زید بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب
یکی از فرزندانش را عُمَر نام نهاده است.
۳۷- علی بن موسی بن جعفر صادق (امام رضا). کنیه ایشان ابوبکر [۱۱۷]
یکی از همسران ایشان، ام حبیب دختر مأمون عباسی است.
دارای پنج فرزند پسر و یک دختر هستند که اسم دختر را عایشه گذاشته‌اند [۱۱۸].
۳۸- جعفر بن موسی کاظم بن جعفر صادق
یکی از دختران خویش را عایشه نام نهاده‌اند.
۳۹- محمد بن علی بن موسی بن جعفر (امام جواد)
یکی از همسران ایشان: ام فضل دختر مأمون عباسی میباشد [۱۱۹].
۴۰- علی بن محمد بن علی بن موسی (امام هادی)
یکی از دختران خویش را عایشه نام نهاده‌اند [۱۲۰].
مواردی که تاکنون بیان شد دلیل بسیار روشنی است بر رابطه بسیار مستحکم و پایدار اهل بیت با صحابه پیامبر صو حتی دیگران، که با ازدواج میان آنها و نامگذاری افراد به اسم یکدیگر شکل عملی و واقعی به خود گرفته است. و ایجاد روابط خویشاوندی از طریق ازدواج دلیلی منطقی و قوی است بر وجود مودت و دوستی میان آنها و یک جهت و یک مسیر بودن در دینداری و عقیده و در ظاهر و باطن، نه آنکه دشمنان و فتنه‌جویان رواج داده و می‌دهند. پس تو خواننده گرامی به هوش باش.
[۹۶] اشاره باین آیه کریمه دارد: ﴿إِلَّا تَفۡعَلُوهُ تَكُن فِتۡنَةٞ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَفَسَادٞ كَبِيرٞ﴾[الأنفال: ۷۳] [۹۷] کافي، ج ۵، ص ۳۴۷ و تهذيب الاحکام، ج ۷، ص ۳۹۶ و وسايل شيعه، ج ۲۰، ص ۷۷. [۹۸] فقه الرضا، ص ۲۳۵ و مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۱۸۸ و بحار الأنوار، ج ۱۰۰، ص ۳۷۲. [۹۹] الکافي، ج ۵، ص ۳۳۷ و تهذيب الأحکام، ج ۷، ص ۳۹۷ و وسائل الشيعة، ج ۲۰، ص ۶۱. [۱۰۰] من لا يحضره الفقيه، ج ۳، ص ۳۹۴. [۱۰۱] کافي، ج ۵، ص ۳۴۸ و الاستبصار، ج ۳، ص ۱۸۳ و وسائل الشيعة، ج ۲۰، ص ۵۴۹. [۱۰۲] کافي، ج ۵، ص ۳۴۸. [۱۰۳] کافي، ج ۵، ص ۳۵۱. [۱۰۴] کافي، ج ۵، ص ۳۴۷ و تهذيب الاحکام، ج ۷، ص ۳۹۸ و وسائل الشيعة، ج ۲۰، ص ۷۹ و عوالي اللآلي، ج ۳، ص ۳۴۱. [۱۰۵] ارشاد القلوب، ج ۱، ص ۱۷۴ و مستدرک الوسائل، ج ۵، ص ۲۷۹. [۱۰۶] کافي، ج ۵، ص ۳۴۸ و تهذيب الأحکام، ج ۷، ص ۳۹۸ و وسائل الشيعة، ج ۲۰، ص ۷۹ و عوالي اللآلي، ج ۳، ص ۳۴۱. [۱۰۷] مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۱۹۱ و عوالي اللآلي، ج ۱، ص ۲۷۲. [۱۰۸] کافي، ج ۵، ص ۵۶۳ و من لا يحضره الفقيه، ج ۳، ص ۴۰۹ و وسائل الشيعة، ج ۲۰، ص ۸۱ و مستدرک الوسايل، ج ۱۴، ص ۱۹۲ و بحار الأنوار، ج ۱۰۰، ص ۲۳۴. [۱۰۹] نگا: أمالي طوسي، ص ۳۹ و بحار الأنوار، ج ۴۳، ص ۹۳. [۱۱۰] نگاه: كشف الغمة، ج ۱، ص ۳۵۸ و بحار الأنوار، ج ۴۳، ص ۱۳۰. [۱۱۱] نگا: امالي طوسي، ص ۴۰ و بحار الأنوار، ج ۴۳، ص ۹۴. [۱۱۲] كشف الغمة، ج ۱، ص ۳۴۸ و بحار الأنوار، ج ۴۳، ص ۱۱۹. [۱۱۳] ازدواج امام حسين با ام اسحاق به توصيه امام حسن صورت گرفت. [۱۱۴] نوبختي، فرق الشيعة، ص ۵۳. [۱۱۵] منظور اینست که ام فروه مادر امام صادق و اسماء مادر بزرگ امام (و مادر ام فروه) هر دو از نسل ابوبکر صدیق هستند. زیرا اسماء دختر عبدالرحمن پسر ابوبکر صدیق است. [۱۱۶] سِرُّ السلسلة العلویة: ص ۳۳ و عمدة الطالب في أنساب آل أبي‌طالب، ص ۱۹۵. [۱۱۷] نوری طبرسی در کتاب «النجم الثاقب فی ألقاب وأسماء الحجة الغائب» می‌گوید: ابوبکر یکی از کنیه‌های امام رضا است و ابوالفرج اصفهانی در مقاتل الطالبین آن را ذکر کرده است. [۱۱۸] كشف الغمة، ج ۲، ص ۲۶۷. [۱۱۹] شیخ محمد تقی تستری در کتاب خویش: (تواريخ النبي والآل)چاپ انتشارات اسلامی- قم- الحاقی قاموس الرجال می‌گوید: و اما همسران امام رضا بجز ام‌حبیب دختر مأمون را نیافتیم، همانگونه که در کتاب: (عیون أخبار الرضا ÷،۲/۱۴۵، باب ۴۰، ح ۱۹) و اما امام جواد هم بجز ام‌فضل دختر مأمون را نیافتیم. [۱۲۰] منابعی که در این جهت استفاده شده و خواننده گرامی می‌تواند به آنها رجوع کند به شرح زیر است: (عمدة الطالب في أنساب آل أبي‌طالب، اثر ابن عتبه و الأصيلي في أنساب الطالبيين، اثر طقطقي و سر السلسلة العلوية، اثر ابي نصر بخاري و ارشاد شيخ مفيد و منتهی الآمال شيخ عباس قمی و تراجم أعلام النساء، اثر محمد حسين اعلمی حائری و كشف الغمة في معرفة الأئمة اثر اربلی و انوار نعمانيه، اثر نعمة الله جزائری و أعيان النساء، اثر شيخ محمد رضا حکيمی و تاريخ يعقوبي اثر احمد بن ابي يعقوب بن جعفر بن وهب بن واضح و بحار الأنوار مجلسی و مقاتل الطالبيين، اثر ابوفرج اصفهانی و أنساب الأشراف، اثر بلاذری و نسب قريش، اثر مصعب زبيری.