مقدمه
الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی سید المرسلین، وإمام المتقین، نبیّنا محمد وعلی آله أصحابه أجمعین. وبعد:
رحمت الهی أبراولاد آدم ازبدو تخلیق میسر بوده، بار دیگر درزمان و مکانِ تجدید نمود که همۀ معیار‌های انسانی واخلاقی زیر انبار جهل و خرافات فرو رفته بود.
بالأخص اخلاق بشری که درواقع جوهروصیقل آدمی است گوهرنا یاب گردیده بود.
درهمچو زمان حساس پیامبری را فرستاد که می‌فرماید:
«بُعِثتُ ِلأ تمِمَ مَکَاْرِمَ الأخْلاَق» [۱]مبعوث گردیدم تا خوبی‌های اخلاق را تکمیل نمایم.
پیامبری که نمونۀ اخلاق و رحمت بربشریت است.
همزمان با بعثت‌اش تاریکی‌های جهل را به نورمُبدّل نمود.
انحرافات اخلاقی را که نوشیدن شراب، عمل قمار، ربا، عقیدۀ کهانت و فالبینی، تقسیم به تیرهای فال «لاتیری» طواف به کعبه‌های خود ساخته و جعلی،عصبیت قبیلوی و قومی، زنده بگور کردن دختران بخاطرعار و ننگ جاهلی، قتل اولاد بخاطر خوف فقر، بی‌حیائی و خود فروشی روسپیگری، وغیره... ده‌ها عمل زشت جزء اخلاق اجتماع آن زمان محسوب می‌شد.
درهمچو اجتماعی معلم اخلاق را خدا وند فرستاد، که بمقام شامخ نائل و به سیادت وقیادت رسید.
پس کسانی که دین پیامبر را قبول کردند، و تعلیمات اخلاقی پیامبر را پذیرفتند، وبه عالی‌ترین درجات فضائل اخلاقی که عبارت است از: صداقت وامانت، عدالت ومحبت، شجاعت و سخاوت، وفاء وکرم، اخلاص و متابعت شریعت، رسیدند که در مورد شان ازجانب ربُ العالمین پیامی فرستاده شد که تا زمین باقی است قرائت می‌گردد:
۱- راجع به مدح اخلاق پیامبر واصحاب فرمود:
﴿مُّحَمَّدٞ رَّسُولُ ٱللَّهِۚ وَٱلَّذِينَ مَعَهُۥٓ أَشِدَّآءُ عَلَى ٱلۡكُفَّارِ رُحَمَآءُ بَيۡنَهُمۡ﴾[الفتح: ۲۹].
محمّد فرستادۀ خدا است، و کسانی که با اوهستند دربرابر کافران تند وسرسخت، ونسبت به یکدیگرمهربان ودلسوزند.
۲- راجع به محبت وایثار، اخلاق وسلوک اجتماعی شان فرمود: ﴿وَٱلَّذِينَ تَبَوَّءُو ٱلدَّارَ وَٱلۡإِيمَٰنَ مِن قَبۡلِهِمۡ يُحِبُّونَ مَنۡ هَاجَرَ إِلَيۡهِمۡ﴾[الحشر: ۹] یعنی: کسانی در سرای ایمان (سرزمین مدینه) پیش ازآمدن مهاجران مسکن گزیدند وکسانی را که به سوی شان هجرت کنند دوست می‌دارند، ودر دل خود نیازی به آنچه به مهاجران داده شده احساس نمی‌کنند و آن‌ها را برخود مقدم می‌دارند، هر چند خود شان بسیارنیاز مند باشند؛ کسانی که از بخل وحرس نفس خویش باز داشته شده‌اند رستگارانند!
بالأخره اصلاحات اخلاقی واجتماعی صحابه به حدّی رسید که ازجانب خداوند تقدیرنامه برای شان فرستاده شد که می‌فرماید: ﴿۞لَّقَدۡ رَضِيَ ٱللَّهُ عَنِ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ إِذۡ يُبَايِعُونَكَ تَحۡتَ ٱلشَّجَرَةِ﴾[الفتح: ۱۸] خداوند از مومنان راضی گردید همان دم که در زیردرخت با تو بیعت کردند.
اخلاق صحابه به حدّی رسید که: گنهکاران را جز خدا کسی نمی‌دید، با آن هم با اصرارحاضر می‌شدند که (ای رسول! خدا زنا کردم مرا پاک کن) ودیگری اقرارمی‌کند (ای! رسول خدا دزدی کردم).
بخاطرالتزام به قوانین الهی و پابندی به اخلاق اسلامی صحابه کرام [ش]قیادت عالم را بدست گرفتند، امپراطوری‌های بزرگ را که راجع به آن‌ها چیزی معلومات نداشتند فتح نمودند. قیاصره که دایماً اعراب ازظلم وجور شان درخوف ورُعب بودند مهار نمودند.
وقتی که مسلمان‌ها اخلاق دینی را وَدَاع گفتند، انحراف اخلاقی واجتماعی در امت اسلامی توسط اغیار داخل شد، ترویج فساد و تبرج، ربا و مخدّرات و مسکرات و دیگر منکرات شایع گردید، سبب ضعف و وهن در امت مسلمه گردید، و امم دیگر را به جان و مال شان جسور گردانید و باعث جست وخیزاستعمار گردید، که درنهایت دولت وخلافت شان را به دویلات تبدیل، واقتصاد شان را ضرب صفرنمود.
پیامد‌های بد اخلاقی اجتماعی به فرد محصور نبوده، بلکه اساسات دینی، اقتصادی، قوت عسکری ونظامی، روابط اجتماعی، قوت صِحی و ذهنی و نفسی را موریانه وار به باد فنا می‌دهد.
چون کتاب حاضردرسی است به دو بخش تقسیم گردیده است:
۱- بخش اول اخلاقی اسلامی.
۲- بخش دوم آداب اجتماعی
هربخش مشتمل برسه فصل است.
بخش اول اخلاق اسلامی:
فصل اول- مقدمات اخـلاق.
فصل دوم- لوازمات اخلاق.
فصل سوم- منافیات اخلاق.
هرفصل در بخش تدریسی مشتمل بر پنج موضوعات مهم وکلیدی بوده،که بعداً موضوعات هریک ازفصول سه گانه را به ده موضوعات مهم وکلیدی دست کم ارتقاء داده شده است.
بخش دوم آداب اجتماعی:
فصل اول- مقدمات آداب.
فصل دوم- آداب اجتماعی.
فصل سوم- آداب فردی.
در بخش دوم موضوعات آداب اجتماعی به طور خلاصه وفشرده بحث گردیده تا باعث ملالت خوانند گان نگردد.
امید وارم که خوانند گان محترم درمورد مسایل، دلایل، مراجعی که از نظر شان خطا پنداشته می‌شود این جانب را برعلاوۀ مشورۀ نیک معذوردارند.
درآخر از تمام برادرانی که بنده را همکاری و به دریافت مراجع کمک نمودند اظهار امطنان نموده و ازخدا وند منان برای شان اجرجمیل خواهانم. ومن الله التوفیق.
[۱] موطأ امام مالک /.