۲ـ امانت و امانتداری در اسلام
۱- معنای امانت: هر آنچه که حق دیگران به آن تعلّق گیرد، نگهداری و پس دادن آن به صاحب آن واجب باشد.
مثال: علم و فضل امانت است. مال و ثروت امانت است.
چوکی و قدرت و منصب امانت است. اولاد مسلمان‌ها نزد مربی (معلم) امانت است. دارایی عامه و بیت المال امانت است. تکالیفی را که خداوند مقرر کرده امانت است. حواس پنجگانه امانت است. ودایع مردم امانت است.
بناءً راجع به ادای امانت و حفظ آن در شریعت اسلام اکیداً تأکید گردیده، که نصوص شرعی (آیات قرآنی و آحادیث نبوی) دربخش‌های مختلف و درابعاد وسیع، اصول امانتداری را بحث و ضوابط آن را به لیاقت و شایستگی و علم و فضل مربوط و منوط می‌گرداند ومتخلفین را به جزا‌های سنگین دنیوی و اخروی محکوم می‌کنند.
۲- امانت در اسلام دارای مفهوم وسیع است که بر موضوعات مادی و معنوی اطلاق ومعانی متعدد را دربر می‌گیرد.
بناءً قرآن کریم بر ادای امانتها که معنای جامع دارد تأکید می‌کند: ﴿۞إِنَّ ٱللَّهَ يَأۡمُرُكُمۡ أَن تُؤَدُّواْ ٱلۡأَمَٰنَٰتِ إِلَىٰٓ أَهۡلِهَا﴾[النساء: ۵۸] به تحقیق خداوند شما را امر می‌کند که امانتها را به صاحبان امانت برسانید.
۳- چون معنای امانت عام است وهمۀ افراد واشخاص شامل خطاب شرع قرار می‌گیرد و هیچ فردی ازمرد وزن مسلمان نمی‌تواند خود را از دایرۀ امانتداری فارغ و بیرون تصور کند.
بناءً مفهوم امانت در حدیث پیامبر اسلام به این نکته برمی گردد که تمام انسان‌ها باید بدانند که از هر آنچه که برهر انسان مُحّول می‌گردد، اگر دیگرها بدانند و یا ندانند حتماً این انسان مورد باز پرس الهی قرار می‌گیرد:
چنانچه پیامبرصمی‌فرماید: «کُلُّکُم رَاع ٍ وَکُلُّکُم مَسؤُول ٌ عَن رَعِیتِهِ فَالاِمَامُ رَاعٍ وَهُوَ مَسؤُولٌ عَن رَعِیََّتِهِ وَالرَّجُلُ رَاعٍ فِی أهلِهِ وَهُوَ مَسؤُولٌ عَن رَعِیَّتِهِ وَالمَرأةُ رَاعِیَةٌ فِی بَیتِ زَوجِهَا وَهِیَ مَسؤُولَةٌ عَن رَعِیَتِهَا وَالخـَادِمُ رَاعٍ فِی مَال ِسَیِّدِهِ وَهُوَ مَسؤُولٌ عَن رَعِیَتِهِ» [۳۰]همه شما شبان (سرپرست) هستید وهمه شما مسؤل رعیت خود میباشید، امام شبان است واو مسؤل رعیت خود می‌باشد و مرد درخانوادۀ خود چوپان است ومسؤل رعیت خود می‌باشد، وزن درخانۀ شوهرخود چوپان است واو مسؤل رعیت خود می‌باشد، خادم درمال آقای خود چوپان است ومسؤل رعیت خود می‌باشد، و همۀ شما چوپان وسر پرست هستید وهمۀ شما مسؤل رعیت خود میباشید.
۴- زمانی که امانت داری در بین ملتی ارزش خود را از دست داد و رخت سفر بست، در آن وقت است که می‌بینی واسطه‌ها، و سفارش‌ها و رابطه‌های شخصی تمام مصالح عامه را ببازی گرفته وحقوق عامه را پامال می‌سازد، و توانایی و کفایت افراد کاردان را به هدر داده و افراد شایسته را ازصف مقدم کاربرای سازند گی به عقب میراند و به عوض آن، افراد نا شایسته و بی‌کفایت را جا گزین آنان می‌سازد، واین حالت نمونۀ همان فساد موعود و نابودی است که درحدیث پیامبر اسلام بعنوان برهم خوردن نظام دنیا و برپا گردیدن قیامت معرفی شده است:
«جَاءَ رَجُلٌ یَسئَلُ رَسُولَ اللهِ صمَتَی تَقُومُ السَاعَةُ؟ فَقَالَ: إذَا ضُیِّعََتِ الأمَانَةُ فَاَنتَظِر السَّاعَةَ فَقَالَ کَیفَ إضَاعَتُهَا؟ فقَالَ إذَا وُسِّدَ الأمرُ إلَی غَیرِ اَهلِهَ فَانتَظِرُ السَّاعَة َ» [۳۱].
یعنی: مردی نزد رسول خدا آمد وسوال کرد: قیامت چه وقت بر پا می‌شود؟ پیامبر خدا فرمود: آن زمانی که امانت ضایع گردد. آن مرد پرسید ضایع شدن امانت چگونه است؟ پیامبر خدا فرمود: هرگاه کارهای (اداری و وظایف دولتی) به غیر اهل آن سپرده شود پس منتظرقیامت باش.
قابل توجه: بیایید به خود و ماحول خود و جامعه وکشور خود انصافانه فکر کنیم؟
[۳۰] رواه البخاری. [۳۱] رواه البخاری.