۱- صداقت و راستی
صداقت و راستی نه صرف درافعال و کردار وگفتار و پندار مسلمان به حیث اخلاق اسلامی و ارزشهای ایمانی جایگاهی خاصی دارد، بلکه فراتر از این بخش جدا نا پذیر و کامل کنندۀ ایمان مسلمان است، صداقت و راستکاری جوهر اصلی ایمان مسلمان را تشکیل می‌دهد، بخاطری که انسان مسلمان صداقت را اخلاق ارزشمند وزیبندۀ اهل ایمان میداند.
زیرا خداوند اهل ایمان را به صداقت و راستی ستوده وراستکاران را مورد تمجید قرار داده واکیداً دستور می‌دهد که در صف صادقین قرار گیرند:
۱- ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَكُونُواْ مَعَ ٱلصَّٰدِقِينَ ١١٩﴾[التوبة: ۱۱۹].
یعنی: ای مؤمنان! از خدا بترسید وهمگام با راستان باشید.
خداوند کریم آسمان‌ها و زمین را به حق و همراه با حقیقت آفریده است و از مردم خواست تا زندگی خود را بر حق و حقیقت استوار سازند، جز حق نگویند و جزبه حق وحقیقت عمل نکنند واین دستور را بعنوان اصیل‌ترین اصول خلقت قرار داده است. بناءً سر گردانی و بد بختی بشر ناشی از آن است که این اصل واضح و روشن را به فراموشی سپردند، در عوض آن اندیشه‌های واهی را بر افکار و مشاعر خود مسلط ساخته‌اند که این سوء فهم آنان را از راه راست منحرف و از حقایقی که باید در تمام لحظات زندگی به آن التزام می‌داشتند دور گردانیده است.
ازهمین جاست که جستن به صدق وراستی و رعایت کردن آن در تمام قضایای زندگی، ازپایه‌های اساسی وبنیادی اخلاق مسلمان و صبغۀ ثابت و تغییر نا پذیر تهذیب اسلامی بحساب می‌رود.
همچنان پایه گذاری و ایجاد جامعۀ اسلامی نیز مبتنی بر حقیقت و حق گرایی بوده گمان‌ها و شایعه‌های دروغین را مردود می‌شمارد و معتقد است که تنها با ید حقایق قبول شده و مسلم در تمام جوانب حیات حاکم بوده و مورد اعتماد باشد.
خداوند صادقین را مورد تحسین وتمجید قرارداده می‌فرماید که این‌ها اهل تقوی‌اند:
۲- ﴿وَٱلَّذِي جَآءَ بِٱلصِّدۡقِ وَصَدَّقَ بِهِۦٓ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُتَّقُونَ ٣٣﴾[الزمر: ۳۳].
(کسانی که حقیقت وصداقت را با خود آورده‌اند وکسانی که حقیقت وصداقت را باور داشتند آنان پرهیزگاران واقعی هستند).
۳- پیامبرصبه عکس برداشت‌ها و معمول روز که دروغ گویی و شایعه پردازی جزء برنامۀ جامعۀ ما گردیده است، نجات و کامیابی را در صداقت وراستی، و هلاکت و نا کامی را در کذب و دروغ در جامعۀ اسلامی و مسلمان‌ها معرفی می‌کند:
«إنَّ اَلصِّدقَ یَهدِی إلَی البِرّ وَإنَّ البِرّ یَهدِی إلَی الجَنَّةِ وَإنَّ الرَّجُلَ لَیَصْدِقُ حَتَی یُکتَبَ صِدِیقاً، وَإنَّ الکِذبَ یَهدِی إلَی الفُجُور وَإنَّ الفَجَورَ یَهدِی إلَی النَّارِوَإنَِّ َالرَجُلَ لَیَکذِب حَتَی یُکتَبَ عِندَاللهِ کَذَّاباً» [۲۲].
یعنی: بتحقیق راستی بسوی نیکی هدایت می‌کند ونیکی بسوی جنت، وانسان راست می‌گوید حتی که (درفهرست) صدیقین نوشته می‌شود، ویقیناً دروغ بسوی فجور رهنمایی می‌کند، فجور وبدکاری بسوی دوزخ رهنمایی می‌کند، وانسان دروغ می‌گوید حتی که نوشته می‌شود نزد خدا از(جملۀ) دروغ گویان.
۴- پیامبرصدربین صدق وکذب خط فاصل ایجاد نموده:
«دَع مَا یُرِیبُك إلَیَ مَا لاَ یُرِیبُك فَإنَّ الصِّدقُ طَمَانِینَةَ وَالکِذبَ رَیبَة» [۲۳](بگذار آنچه را که تو را در شک می‌اندازد وعمل کن به آن چه که تو را درشک نمی‌اندازد، چون راستی یقیناً باعث اطمنان وآرامش خاطراست ودروغ شک است).
یعنی: درچیزی که برایت شک پیش شد، ترک آن بهتراست تا یقین حاصل گردد،چون نفس مسلمان این خاصیت را دارد که ازصدق اطمنان حاصل می‌کند واز دروغ نفرت میداشته باشد.
۵- صداقت را پیامبراسلام برای مسلمان‌ها ضامن جنت قرار داده است:
«عَن عُبَادَةُ بن الصَامِت قال: قال رسول اللهص«اضمَنوا لِی سِتاً مِن اَنفُسِکُم أضمَن لَکُم ُ الجَنَّةَ ؛ أصدُقُوا إذا حَدّثتُم، وَأوفـُوا إذا وَعَدتُم، وَأدُّوا إذَا ائتُمِنتُم وَاحفـَظـُوا فُرُوجَکُم وَغُضُّوا أبصَارَکُم وَکُفُّوا أیدِیَکُم» [۲۴]عباده (س) روایت می‌کند که پیامبرصفرمود: شش چیزرا ازنفس خود برای من ضمانت کنید، ضمانت می‌کنم برای شما جنت را:
۱- صداقت را هـرگاه سخن گفتیـــد.
۲- وفابه عهد راهروقت عهد کردید.
۳- امانت رااداء کنیدهرگاه امانتدارشدید.
۴- شـرمگاهی خود را حفاظت کنید.
۵- چشمــان تان را حفاظت کنیــد.
۶- دست‌های تان را (از ظلم) منع کنید.
[۲۲] (متفقٌ علیه، مسلم، فی البر والصلۀ). [۲۳] (رواه الترمذی، فی ابواب صفۀ القیامۀ، حدیث: ۲۵۲۰). [۲۴] [روایت کرده بخاری ومسلم ].