لزوم ایمان به قدر
قضا و قدر به عنوان یکی از ارکان ایمان محسوب می‌گردد که براساس احادیث پیامبر جچارچوب ایمان و جهان بینی هیچ مسلمانی بدون اعتقاد بدان کامل نمی‌شود، ایشان در پاسخ جبرئیل پیرامون ایمان فرمودند:
«أن تؤمن بالله وملائکته وکتبه ورسله والیوم الآخر وتؤمن بالقدر خیره وشره». [۲۶۴]
(اینکه به خدا، فرشتگان، کتاب‌های آسمانی، پیامبران، روز رستاخیز و نیک و بد قدر ایمان داشته باشی).
ایمان به قضا و قدر مستلزم آن است که انسان مسلمان اعتقاد راسخ و یقینی داشته باشد: هر گونه خیر و شری که در جهان هستی رخ می‌دهد طبق طرح و برنامه مقرر و اراده حکیمانه پروردگار متعال صورت می‌پذیرد، و اگر خداوند بخواهد همه موجودات صاحب اراده در مسیر بندگی وی حرکت نمایند هیچ کس نمی‌تواند سرپیچی کند. زمام امور همه جهان آفرینش و مرگ و زندگی تمامی جانداران در اختیار ایشان است:
﴿مَآ أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٖ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَلَا فِيٓ أَنفُسِكُمۡ إِلَّا فِي كِتَٰبٖ مِّن قَبۡلِ أَن نَّبۡرَأَهَآۚ إِنَّ ذَٰلِكَ عَلَى ٱللَّهِ يَسِيرٞ٢٢ لِّكَيۡلَا تَأۡسَوۡاْ عَلَىٰ مَا فَاتَكُمۡ وَلَا تَفۡرَحُواْ بِمَآ ءَاتَىٰكُمۡۗ وَٱللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخۡتَالٖ فَخُورٍ٢٣﴾[الحديد: ۲۲-۲۳]
(هیچ رخدادی در زمین به وقوع نمی‌پیوندد، یا به شما دست نمی‌دهد، مگر این که پیش از آفرینش زمین و خود شما، در کتاب بزرگ و مهمی (به نام لوح محفوظ، ثبت و ضبط) بوده است، و این کار برای خدا ساده و آسان است).
﴿لَا يُسَۡٔلُ عَمَّا يَفۡعَلُ وَهُمۡ يُسَۡٔلُونَ٢٣﴾[الأنبياء: ۲۳]
(خداوند در برابر کارهائی که می‌کند، مورد بازخواست قرار نمی‌گیرد (و بازپرسی نمی‌شود، و کسی حق خُرده‌گیری ندارد) ولی دیگران مورد بازخواست و پرسش قرار می‌گیرند (و در افعال و اقوالشان جای ایراد و سؤال بسیار است).
﴿إِنَّا كُلَّ شَيۡءٍ خَلَقۡنَٰهُ بِقَدَرٖ٤٩﴾[القمر: ۴۹]
(ما هر چیزی را به اندازه لازم و از روی حساب و نظام آفریده‌ایم).
﴿وَخَلَقَ كُلَّ شَيۡءٖ فَقَدَّرَهُۥ تَقۡدِيرٗا٢﴾[الفرقان: ۲]
(و آن را دقیقاً اندازه‌گیری و کاملاً برآورد کرده است).
﴿فَمَن يُرِدِ ٱللَّهُ أَن يَهۡدِيَهُۥ يَشۡرَحۡ صَدۡرَهُۥ لِلۡإِسۡلَٰمِۖ وَمَن يُرِدۡ أَن يُضِلَّهُۥ يَجۡعَلۡ صَدۡرَهُۥ ضَيِّقًا حَرَجٗا﴾[الأنعام: ۱۲۵]
(آن کس را که خدا بخواهد هدایت کند، سینه‌اش را (با پرتو نور ایمان باز و) گشاده برای (پذیرش) اسلام می‌سازد، و آن کس را که خدا بخواهد گمراه و سرگشته کند، سینه‌اش را تنگ می‌سازد).
﴿إِنَّ رَبَّكَ فَعَّالٞ لِّمَا يُرِيدُ١٠٧﴾[هود: ۱۰۷]
(بیگمان پروردگار تو هر کاری را که بخواهد انجام می‌دهد).
براساس آیات فوق کوچک‌ترین حرکات و سکنات جهان هستی از کنترل و اراداه پروردگار توانا خارج نگشته و چون از کمال مطلق، حکمت و قدرت نامتناهی برخوردار است، هیچ گاه مورد بازخواست قرار نمی‌گیرد.
احادیث زیادی در این رابطه از پیامبر خدا جنقل شده که به طور اجمال شماری از آن‌ها را یادآور خواهیم شد:
طاووس/می‌گوید: عده‌ای از یاران پیامبر را دیدم که همه آنان معتقد بودند: هر چیزی براساس طرح و نقشه از پیش تعیین شده خداوند متعال صورت می‌پذیرد. وی در ادامه می‌افزاید: عبد الله بن عمر از پیامبر جروایت می‌کرد که:
«کلّ شئ بقدر حتی العجز والکیس، او الکیس والعجز». [۲۶۵]
(همه چیز حتی مهارت و ناتوانی نیز بر اساس تقدیرات الهی صورت می‌گیرد).
ابو هریرهساز پیامبر جروایت می‌نماید:
«لا تسأل المرأة طلاق أُختها لتفرغ صحفتها ولتنکح فإن لها ما قُدّر لها». [۲۶۶]
(نباید زن خواستار طلاق زن مردی شود تا خودش را به عقد وی درآورد، زیرا هر چه برایش مقدر گشته همان چیز صورت می‌گیرد).
عبد الله بن محیریز جمحی از ابو سعید خدریسنقل می‌کند که:
«بينما هو جالس عند النبي ججاء رجل من الانصار فقال يا رسول الله: إنا نصيب سبيا فنحب الأثمان فكيف ترى في العزل؟ فقال: أو إنكم تفعلون ذلك؟ لا عليكم أن لا تفعلوا ذلكم فإنها ليست نسمة كتب الله أن تخرج إلا هي خارجة». [۲۶۷]
(در حالی که خدمت پیامبر بودم، یکی از انصاریان آمد و پرسید: ای پیامبر خدا! ما اسیری را می‌گیریم و اموال دنیایی را نیز دوست داریم، جلوگیری کردن در هنگام همبستری با آنان چه حکمی دارد؟ پیامبر فرمود: آیا شما جلو گیری می‌کنید؟ اگر آن را هم انجام ندهید آسیبی به شما نمی‌رسد، زیرا خداوند تولد هر جنینی را مقرر کرده باشد ناگزیر به دنیا می‌آید).
باز هم ابو هریرهساز پیامبر خدا جروایت می‌کند:
«لا یأتی أبن آدم النذر بشئ لم یکن قد قدرته، ولکن یلقیه القدر، وقد قدرته له أستخرج به من البخیل». [۲۶۸]
(نذر هیچ یک از تقدیرات مرا را تغییر نمی‌دهد و برایش مقرر کرده‌ام از این طریق اموال انسان‌های خسیس را به جامعه سرازیر کنم).
ابن عباسباز پیامبر بزرگوار جروایت می‌کند:
«و إعلم أن ما أصابك لم یکن لیخطئك وما أخطأك لم یکن لیصیبك». [۲۶۹]
(مطمئن باش هرگونه تغییر و تحولی که در زندگیت رخ می‌دهد مقدر بوده است).
ابو هریرهساز پیامبر جنقل می‌کند:
«احرص علی ما ینفعك، واستعن بالله، وإن أصابك شئ فلا تقل: لو أنی فعلت کذا وکذا، ولکن قل: قدّر الله وما شاء فعل، فإن لو تفتح عمل الشیطان». [۲۷۰]
(بر هر چه سودمند است حریص باش و از خدا یاری بجوی، در حین دچار شدن به گرفتاری‌ها مگو: کاش چنین می‌کردم، بلکه بگو: خدا مقدر کرده و هرچه را نیز بخواهد انجام می‌دهد، چون بکار بردن حرف «لو» در را به روی شیطان می‌گشاید).
[۲۶۴] صحیح مسلم (کتاب الایمان). [۲۶۵] صحیح مسلم (کتاب القدر). [۲۶۶] صحیح بخاری (کتاب القدر). [۲۶۷] همان. [۲۶۸] همان. [۲۶۹] ترمذی، احمد، حاکم، طبرانی، ابن سنی و آجری روایت کرده و ترمذی آن را جزو احادیث صحیح حسن می‌شمارد. [۲۷۰] صحح مسلم (کتاب القدر).