تفاوت نفاق اعتقادی و عملی
۱- نفاق اعتقادی موجب خروج از دایره دین می‌گردد، ولی نفاق عملی چنان نیست.
۲- نفاق اعتقادی ناهمگونی ظاهر و باطن در زمینه عقاید است، ولی نفاق عملی عبارت از اختلاف مزبور در زمینه اعمال است.
۳- نفاق اعتقادی از انسان مؤمن سر نمی‌زند، ولی ممکن است مسلمان نیز گرفتار نفاق عملی گردد.
۴- انسان به هنگام ارتکاب نفاق اعتقادی توبه نمی‌کند و اگر هم باز گردد قاضی اطمینان چندانی به وی نمی‌کند، ولی ممکن است انسان از نفاق عملی توبه کرده و مورد پذیرش خداوند نیز قرار گیرد.
شیخ الاسلام ابن تیمیه/در این زمینه می‌نویسد: [۵۳۲]
بسیار اتفاق می‌افتد که مؤمنی گرفتار شاخه‌ای از شاخه‌های دورویی گشته و سپس توبه نماید و مورد تایید خداوند هم قرار گیرد، زیرا ممکن است گرفتار دام وسوسه‌های شیطانی شود؛ چنان‌چه یکی از اصحاب از پیامبر خدا جپرسید:
«یا رسول الله! إن أحدنا یجد في نفسه ما لأن یخرّ من السماء إلی الأرض أحب إلیه من أن یتکلم به؛ فقال: ذالك صریح الإیمان». [۵۳۳]
(ای پیامبر خدا! گاهی چیزی به ذهن یکی از ما خطور می‌کند که دوست دارد از آسمان بر روی زمین بیفتد و بدان تلفظ ننماید. فرمود: این امر (تنفر و انزجار شدید از تلفظ بدان) عین ایمان محسوب می‌گردد).
هشداری مهم:
بیمناک بودن برخی از یاران رسول خدا جاز دچار شدن به نفاق حاوی نکات مهم و درخور توجه است که پاره‌ای از آن‌ها را یادآور می‌شویم:
۱- اهتمام جدی ایشان به حفظ بنیان ایمان یکتاپرستانه که مبادا رسوبات شرک پاکی و زلالیش را آلوده نماید.
۲- فروتنی آنان –ش– و مغرور نشدن به کردارهایشان.
۳- حریص بودن بر ایجاد توازن میان دو صفت بنیادین بیم و امید و پرواز بدان‌ها به سوی پروردگار حسابرس و مهرورز.
[۵۳۲] کتاب الایمان / ابن تیمیه صـ ۲۳۸. [۵۳۳] صحیح مسلم (کتاب الایمان).