مقدمه مؤلف

بسم الله الرحمن الرحیم

حقا كه حمد و ثنا فقط لایق خدای متعال است. او را می‌ستاییم، و از او یاری می‌جوییم، و از بدی‌های نفس و اعمال نادرست به او پناه می‌بریم. هر كس را خدا هدایت فرماید، هیچكس نمی‌تواند اورا گمراه سازد، و هر كس در وادی ضلالت افتد، هادی و راهنمای برای او نیست. گواهی می‌دهم: اینكه هیچ معبودی جز خدا وجود ندارد، او یگانه است، و شریك ندارد. وگواهی می‌دهم كه حضرت محمد جبنده و فرستاده خدا است. ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ وَخَلَقَ مِنۡهَا زَوۡجَهَا وَبَثَّ مِنۡهُمَا رِجَالٗا كَثِيرٗا وَنِسَآءٗۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ ٱلَّذِي تَسَآءَلُونَ بِهِۦ وَٱلۡأَرۡحَامَۚ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ عَلَيۡكُمۡ رَقِيبٗا ١﴾[النساء: ۱]. «ای مردمان از پروردگارتان بترسید، پروردگاری که شما را از یک انسان بیافرید و همسرش را از نوع او آفرید، واز آن دو مردان وزنان فراوانی منتشر ساخت، و از خدائی بترسید که همدیگر را بدو سوگند می‌دهید، وبترسید از اینکه پیوند خویشاوندی را گسیخته دارید، زیرا که بیگمان خداوند مراقب شما است». ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَقُولُواْ قَوۡلٗا سَدِيدٗا ٧٠ يُصۡلِحۡ لَكُمۡ أَعۡمَٰلَكُمۡ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ ذُنُوبَكُمۡۗ وَمَن يُطِعِ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ فَقَدۡ فَازَ فَوۡزًا عَظِيمًا ٧١﴾[الأحزاب: ۷۰-۷۱].

«ای مؤمنان از خدا بترسید، وسخن حق و راست بگوئید. در نتیجه خداوند اعمالتان را اصلاح می‌کند، وگناهان شما را می‌بخشاید، هرکه از خدا و پیغمبرش فرمانبرداری کند، قطعاً به پیروزی و کامیابی بزرگی دست می‌یابد».

اما بعد: حقا كه صحیح‌ترین سخن كتاب خدا است، و بهترین راه، روش حضرت محمد جاست، بدترین امور نوآوری در دین است، و هر نوآوری در دین بدعت است، و هربد عت منتهی به گمراهی است، و هر گمراهی پایانش دوزخ است.

پس ازین جملات كوتاه می‌گویم: این كتاب شرح موجز و خلاصه‌ای از بیان اعتقاد و باورهای اهل سنت و جماعت است، كه مبتنی بر مذهب فقهاء امت، امام ابوحنیفه نعمان بن ثابت كوفی، و (شاگردانش) امام ابو یوسف یعقوب بن ابراهیم انصاری، و ابو عبدالله محمد بن حسن شیبانی است، كه امام ابو جعفر طحاوی آن را به نگارش در آورده است، خداوند او را رحمت كند، كه چه خوب از عهدهء این كار بر آمده است، چرا چنین نباشد، در حالیكه او از پایدار‌ترین و قوی‌ترین كسانی است، كه باور‌های اعتقادی ائمه مذكور را نقل كرده است. زیرا امام طحاوی دارای دانشی راسخ و استوار بوده، و در مذهب حنفی جایگاه خاصی داشته است. پس او بزرگ‌ترین كسی است كه باورهای اعتقادی این گروه از امامان را بیان نموده است، چرا كه او در نزد فقها و محدثین موثق و مورد اعتماد است. اكثریت امت اسلامی متنی را كه طحاوی آورده مقبول تلقی كرده‌اند، و بنابراین شروح و تعلیقات بسیاری بر آن نوشته‌اند، كه بعضی موافق سنت است، و برخی راه و روش متكلیمن (اهل كلام) را درپیش گرفته‌اند. از بزرگ‌ترین شروح بر این متن كه فواید بسیاری به ارمغان آورده، شرحی است كه امام ابن ابی العز اذرعی حنفی/نوشته است. او در این شرح در سه مسأله بر امام طحاوی خرده گرفته است:

۱- قول طحاوی كه گفته است: «قديم بلا ابتداء». «خداوند قدیم است و آغازی ندارد». این نوع سخن گفتن از نوآوری‌های اهل كلام است، و نباید خداوند جز به آنچه او خودرا نامیده. و یا پیامبرش جاو را به آن نامیده، نام برده شود.

۲- اینكه گفته است: «تعالى عن الحدود والغايات والأركان والاعضاء والادوات». «خداوند برتر از حدود و غایات و اركان و اعضاء و ابزار آلات است». در شرع اینگونه الفاظ در نفی و اثبات وارد نشده، بلكه این نیز از شیوه اهل كلام است، و بهتر است كه در این باره به الفاظ و عبارات شرعی مقید باشیم.

۳- اینكه گفته است: «ان الإيمان إقرار باللسان وتصديق بالجنان». «ایمان عبارتست از اقرار به زبان و تصدیق به دل». بدینسان او اسم ایمان را بر اعمال صالحه اطلاق نمی‌كند، و این نظریه برخلاف اكثریت سلف از مذاهب مختلف اسلامی است. خداوند هردو امام را (امام طحاوی و امام ابن ابی‌العز) و سایر ائمه دینی را رحمت كند، كه آنان در خدمت سنت و عقیده اهل سنت و جماعت بوده‌اند. من دوست دارم كه این متن اعتقادی را بطورخلاصه شرح دهم تا اینكه مناسب حال مبتدیان از طالبان علم باشد، عموم مردم نیز از آن بهره‌مند شوند.

از خداوند می‌خواهم، كه این كتاب را برای مسلمانان سودمند قرار دهد، و آن را موجب سنگینی میزان حسنات من قرار دهد، از ورای مقصدم خدای را می‌جویم، كه او ما را كافی است و نیك وكیلی است. آخرین دعای ما این است كه حمد و ستایش فقط شایسته خدا پروردگار جهانیان است.

د/ محمد بن عبدالرحمن الخمیس