قسمت چهارم

(۱۸) خداوند خلق را، بر اساس علم خود آفرید.

(۱۹) برای هر پدیده ومخلوقی تقدیری را مقدر فرمود.

(۲۰) برای هر كسی وهر چیزی عمری قرار داد.

(۲۱) قبل از پیدایش مخلوق هیچ چیزی بر خداوند مخفی و پنهان نبود، و او قبل از خلق مخلوق می‌دانست كه آنان چه خواهند كرد؟

لغت شناسی:

«آجالا» جمع اجل: همان مدتی است كه عمر اشیاء به آن به پایان می‌رسد.

شرح:

(۱۸) خداوند بر مبنای علم خود خلق را بوجود آورد، چنانكه فرموده است:

﴿أَلَا يَعۡلَمُ مَنۡ خَلَقَ وَهُوَ ٱللَّطِيفُ ٱلۡخَبِيرُ ١٤﴾[الملک: ۱۴].

«مگر کسی که می‌آفریند، نمی‌داند؟ و حال این که او دقیق و باریک بین بس آگاهی است».

پس علم خداوند بر هرچیز محیط است. چنانكه فرموده است:

﴿يَعۡلَمُ مَا بَيۡنَ أَيۡدِيهِمۡ وَمَا خَلۡفَهُمۡ وَلَا يُحِيطُونَ بِهِۦ عِلۡمٗا ١١٠﴾[طه: ۱۱۰].

«خداوند آنچه مربوط به آینده و گذشته انسان است می‌داند، ولی آنان از لحاظ علم به او احاطه ندارند»، او به آنچه اتفاق افتاده و آنچه اتفاق خواهد افتاد و به آنچه اتفاق نمی‌افتد آگاه است؛ ﴿لَا يَعۡزُبُ عَنۡهُ مِثۡقَالُ ذَرَّةٖ فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَلَا فِي ٱلۡأَرۡضِ وَلَآ أَصۡغَرُ مِن ذَٰلِكَ وَلَآ أَكۡبَرُ إِلَّا فِي كِتَٰبٖ مُّبِينٖ﴾[سبأ: ۳]. «به اندازه ذره‌ای در تمام آسمان‌ها و زمین از او پنهان و نهان نمی‌گردد، و نه کمتر از اندازه ذره، و نه بزرگ‌تر از آن، چیزی نیست مگر آنکه در کتاب آشکاری ثبت و ضبط و نگهداری می‌شود». هیچ چیز از دید خداوند پنهان نیست، و علم او به كلیات و جزیات محیط است، خداوند پاك و منزه و برتر است.

(۱۹) خداوند هر چیزی را بر اساس قدرآفریده است. چنانكه فرموده است:

﴿إِنَّا كُلَّ شَيۡءٍ خَلَقۡنَٰهُ بِقَدَرٖ ٤٩﴾[القمر: ۴۹]. «ما هر چیزی را به اندازه آفریده‌ایم».

و نیز فرموده است: ﴿وَخَلَقَ كُلَّ شَيۡءٖ فَقَدَّرَهُۥ تَقۡدِيرٗا﴾[الفرقان: ۲].

«و او هر چیزی را آفریده و اندازه‌اش را معین فرموده است». پس خیر و شر پدیده‌هایی هستند كه مقدرند، و هر چیزی بر اساس قدر آفریده شده است. این پاسخی است برای كسانی كه گمان برده‌اند كه شر مخلوق خدا نیست.

(۲۰) خداوند برای خلق خود، عمر و زمان‌های معین را قرارداده، كه آنها نمی‌توانند از آن تخطی كنند: ﴿فَإِذَا جَآءَ أَجَلُهُمۡ لَا يَسۡتَأۡخِرُونَ سَاعَةٗ وَلَا يَسۡتَقۡدِمُونَ﴾[الأعراف: ۳۴]. «هرگاه اجل‌شان بیاید، ساعتی تاخیر و تقدیم نمی‌شود».

پس امكان ندارد كه چیزی از اجل و عمری كه خداوند برای آن قرار داده پیش بیفتد و یا بتأخیر بیفتد.

(۲۱) مفهوم این گفته این است كه خداوند متعال بر هر چیزی و بر هر پدیده‌ای قبل از آفرینش آن علم داشته، و او اهل سعادت و شقاوت و نیكوكاران و بدكاران را قبل از آفریدن آنان می‌دانسته است، و همچنین می‌دانسته است كه از آنان در فلان روز، به فلان شیوه و شكل فلان عمل سرخواهد زد. خداوند پاك و منزه است، هیچ نكته پنهان در پیشگاه او وجود ندارد، بلكه علمش بر همه چیز محیط است.

خلاصه:

خداوند خلق را بر اساس علم خود آفرید، و برای هر كدام چیزی را مقدر فرمود، و هیچ چیزی از امور خلق و اعمال‌شان و غیر آن بر او پنهان نیست، و این علم قبل از پیدایش خلق برای خداوند متعال ثابت بوده است.

خود آزمایی:

(۱) مفهوم اینكه خداوند برای هر چیزی تقدیر‌ی را معین فرمود چیست؟

(۲) آیا خداوند قبل از پیدایش خلق اعمال‌شان را می‌دانست؟