بندگان خدا!
پروردگار مهربانتان مى‌فرماید: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا٤١ وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا٤٢﴾[الأحزاب: ۴۱-۴۲]. «اى مؤمنان! ذکر و یاد خدا را بسیار کنید و هر صبح و شام پاکى او را بیان کنید».
اى مسلمانان!
خداوند متعال شما را ترغیب کرده است که او را یاد کنید و همواره به ذکر او مشغول باشید و ذکر خودش را وسیله نزدیکى به خویش قرار داده است، و بر آن پاداش عظیم و نجات از عذاب الیم را وعده فرموده چنانکه مى‌فرماید: ﴿وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا٣٥﴾[الأحزاب: ۳۵]. «و مردان و زنانى که خدا را به کثرت یاد مى‌کنند خداوند براى آنان مغفرت و پاداش عظیمى مهیا کرده است». ذکر خدا بر زبان آسان و در ترازوى اعمال بسیار سنگین است، رسول گرامى صخبر داده‌اند که ذکر خداوند متعال بهترین اعمال و پاکترین اقوال است، از ابو درداءسروایت است که گفت رسول خدا صفرمودند: «آیا شما را از بهترین و پاکترین اعمالتان در نزد مالک تان آگاه نکنم که از هر عمل دیگرى بیشتر درجات شما را بلند کند و از خرچ کردن طلا و نقره در راه خدا برایتان بهتر باشد و حتى بهتر از جهاد فی سبیل الله که در آن با دشمن رو در رو مى‌شوید و شما آنانرا گردن مى‌زنید و آنان شمارا؟ گفتند: بلى اى رسول خدا! فرمودند: ذکر الله ذو الجلال. (روایت از احمد و ترمذى و حاکم است).
معناى ذکر الله و یاد کردن خداى بزرگ این است که با اسماء و صفات کاملۀ او، ثنا و ستایشش کنیم و حل مشکلات‌مان را از او بخواهیم، و از آنچه که لایق ذات پاک او نیست او را پاک بدانیم، ذکر خداى بزرگ و یاد او تعالى جوانب مختلفى دارد، عبادت بدنى، عبادت زبانى، عبادت قلبى همه این‌ها ذکر خداى پاک است، بهترین ذکر آن است که با قول و فعل و باور قلبى مخلصانه انجام گیرد، مانند نماز و حج و جهاد فی سبیل الله، سپس آنچه که زبان و قلب بر آن همنوا باشند، بهترین ذکرى که با زبان مى‌توان انجام داد تلاوت قرآن کریم است، زیرا که قرآن کریم حیات دل‌ها، نور عقل‌ها، هدایت مستقیم، رهبر واقعى بسوى خوشنودى خدا و بهشت جاویدان، حفاظت کننده از شیطان، و وسیله نزدیکى به خداى رحمان است، تلاوتش عبادت، و تفکر در معانى‌اش سعادت است.
از ابن مسعودسروایت است که گفت رسول خدا صفرمودند: «کسى که یک حرف از کتاب خدا بخواند در عوض برایش یک نیکى نوشته مى‌شود، و یک نیکى در نزد خدا ده نیکى است، من نمى‌گویم: الم، یک حرف است بلکه الف یک حرف، لام یک حرف، و میم یک حرف است». (روایت از ترمذى است).
و از أبو سعید خدرىسروایت است که گفت، پیامبر خدا صفرمودند: پروردگار متعال مى‌فرماید: «مَنْ شَغَلَهُ الْقُرْآن عَنْ ذِكْرِي وَمَسْأَلَتِي أَعْطَيْتُه أَفْضَل ما أعطی السَّائِلِينَ وَفَضْل الْقُرْآن عَلَى سَائِر الْكَلَام كَفَضْلِ اللَّه عَلَى خَلْقه». (روایت از ترمذى است).
یعنى: «کسى که قرآن او را از ذکر من، و خواستن از من مشغول کند، به او از آنانى که از من خواسته‌اند بیشتر خواهم داد، و فضیلت و برترى کلام خدا بر دیگر کلام‌ها همانند فضلیت خود الله بر مخلوقاتش است».
ذکر خدا باید با همان کیفیتى انجام گیرد که از رسول الله صثابت شده است، مانند ذکر با «سبحان الله والحمدلله ولا إله إلا الله والله أكبر ولاحول ولا قوة إلا بالله العلي العظيم»و دیگر انواع ذکرى که در سنت مطهر رسول الله صثابت شده است، از سمرة ابن جندبسروایت است که گفت رسول خدا صفرمودند: «بهترین کلام در نزد خدا چهار جمله است: سبحان الله، والحمد لله، ولا إله إلا الله، والله اكبر،از هرکدام که شروع کنى اشکالى ندارد». (روایت از مسلم است).
همچنین از سمرة ابن جندبسروایت است که گفت: رسول الله صفرمودند: «این کلمات بعد از قرآن بهترین کلماتند و این‌ها از خود قرآن هستند». (روایت از احمد است).
از أبو موسى أشعرىسروایت است که گفت: رسول الله صفرمودند: «بگو: «لاحول ولاقوة إلا بالله»زیرا که این جمله کنزى ازکنزهاى بهشت است». (روایت از بخارى است).
همچنین درود و سلام بر سید البشر صنیز ذکر الله بشمار مى‌رود، این نکته را باید درک کرد که ذکر خدا نباید با کیفیت من در آوردى و صیغه‌هاى بدعت آلود انجام گیرد، در حدیث عائشهلآمده است که رسول خدا صفرمودند: «کسى که کارى انجام دهد که بر خلاف سنت ما باشد کارش مردود است».
بعضى انواع ذکر مقید است مانند اذکار بعد از نمازها و اذکار صبح و شام و اذکارى که داراى سبب هستند، و بعضى دیگرمطلق است، پس مسلمان باید بکوشد که در هر حال به ذکر خدا مشغول باشد، تا اینکه جزو پیشگامان و مؤمنان واقعى بشمار آید، از معاذسروایت است که گفت: رسول خدا صفرمودند: «هیچ عملى نیست که آدم آنرا انجام دهد و براى نجاتش از عذاب الهى مؤثرتر از ذکر خدا باشد، گفتند: حتى جهاد فی سبیل الله، فرمودند: حتى جهاد فی سبیل الله مگر آنکه کسى بقدرى شمشیر بزند که شمشیرش از کار بیفتد». (روایت از ابن ابى شیبه و طبرانى است).
بنابراین، چقدر جالب است که مسلمان بر اذکار جامع و ثابت از رسول خدا صهمواره مداومت داشته باشد تا اینکه برنده پاداش عظیم الهى گردد، از ام المؤمنین جویریةلروایت است که رسول خدا صبراى اداى نماز صبح از حجرۀ ایشان در حالى بیرون رفـتند که ایشان به ذکر و تسبیح مشغول بود، بعد از نماز ضحى (یا چاشت حدود ساعت ۱۰) که ایشان بر گشتند دیدند هنوز ام المؤمنین نشسته و مشغول ذکر است، پرسیدند از همان اول صبح که داشتى ذکر مى‌کردى هنوز نشسته اى؟ فرمود: بله فرمودند: «من بعد از اینکه از تو جدا شدم چهار کلمه را سه مرتبه تکرار کردم که اگر تمام اذکارى که امروز خوانده‌اى با آن وزن شود این کلمات سنگین‌تر خواهد بود، آن کلمات این‌هایند: «سبحان الله وبحمده عدد خلقه، ورضا نفسه، وزنة عرشه، ومداد كلماته». (روایت از مسلم است).
و از أبو امامةسروایت است که گفت رسول خدا صبه من فرمودند: «آیا ترا از کلماتى آگاه نکنم که از ذکر تمام شب و روزت بهتر و بیشتر باشد، «سبحان الله عدد ما خلقه، سبحان الله ملء ما خلق، سبحان الله عدد ما خلق من الأرض والسماء، وسبحان الله ملء ما في الأرض والسماء، وسبحان الله عدد ما أحصى كتابه وسبحان الله ملئ ما أحصى كتابه وسبحان الله عدد كل شئ سبحان الله ملء كل شئ»الحمدلله را نیز همچنین بخوان. (روایت از نسائى و ابن حبان است، و در روایت طبرانى آمده است که الله اکبر را نیز به همین صورت وردکن).
اى مسلمان!
هرچه که تو خدا را ذکر کنى و ستایش او را بیان کنى هرگز نمى‌توانى آنچنانکه لایق و سزاوار اوست حمد و ثناى او را بجاى آورى ـ تصور کن که تمامى عالم علوى و سفلى با اینکه پیوسته و مدام به ذکر و تسبیح ذات ذو الجلالش مشغولند با این وجود مقصرند، و جز کافران انسى و جنى هیچ ذره‌اى از این کائنات از ذکر و یاد او تعالى غافل نیست چنانکه مى‌فرماید: ﴿تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَكِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا٤٤﴾[الإسراء: ۴۴]. «آسمان‌هاى هفتگانه و زمین وکسانى که در آن‌ها هستند همه تسبیح او مى‌گویند و هر موجودى تسبیح و حمد او مى‌گوید ولى شما تسبیح آن‌ها را نمى‌فهمید البته او برد بار وآمرزنده است».
پس اى بنده خدا!
سعى کن که در ذکر و یاد خدا پیشگام باشى، خداوند بزرگ مى‌فرماید: ﴿وَاذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ وَلَا تَكُنْ مِنَ الْغَافِلِينَ٢٠٥﴾[الأعراف: ۲۰۵]. «پروردگارت را در دل خود از روى تضرع و خوف آهسته وآرام صبحگاهان و شامگاهان یاد کن و از غافلان مباش».
بارك الله لي ولكم في القرآن العظيم...