۱۱- نهی از جدل در دین

اهل عقیده‌ی صحیح، جدل و دشمنی را در دین جایز نمی‌دانند، زیرا پیامبر جاز آن نهی فرموده است.

در صحیحین از پیامبر جآمده است: «قرآن بخوانید تا قلبهایتان با یکدیگر الفت پیدا کند و اگر باعث اختلافتان شد از آن [مجلس قرآن]، بلند شوید» [۷۰].

در مسند و سنن ابن ماجه - اصل آن در صحیح مسلم -، از عبدالله عمرو آمده است: پیامبر جدر حالی خارج شد که [تعدادی از صحابه] درباره‌ی قَدَر جدل می‌کردند، صورت او از شدت غضب مانند دانه‌ی اناری شد و فرمود: «آیا به این کار، امر شده‌اید؟ آیا برای این، خلق شده‌اید؟ قسمتی از قرآن را در مقابل قسمتی دیگر قرار می‌دهید!! توسط همین عمل بود که امت‌های گذشته هلاک شدند» [۷۱].

در اینجا با متوجه می‌شویم که جدل، عقوبتی از عقوبتهای امت می‌باشد، در سنن ترمذی و ابن ماجه از ابی امامه سآمده است: رسول الله جفرمود: «قومی بعد از آنکه برای آن‌ها هدایت آمد گمراه نشدند بجز اینکه [در بین] آن‌ها جدل ایجاد شد، سپس [این آیه را] قرائت فرمود: ﴿ضَرَبُوهُ لَكَ إِلَّا جَدَلَۢا﴾[الزخرف: ۵۸] » [۷۲]. ترجمه: «آن حرف را به تو نزدند بجز برای جدل».

امام احمد /گفته است: اصول سنت نزد ما این موارد است:

۱- تمسک به آن چیزی است که یاران رسول الله جبر آن بودند و اقتداء به آن‌ها.

۲- ترک بدعت، که هر بدعتی گمراهی است.

۳- ترک دشمنی و نشستن با اهل هواء.

۴- ترک دوروئی و جدل و دشمنی در دین.

بحث و جدل نکوهیده: شامل جدلی است که بعد از روشن شدن حق باشد، چه در باطل، چه در حق. و یا جدل کردن در چیزی که شخص دروغگو آن را نمی‌داند و یا جدل کردن در متشابهات قرآن و یا جدل با نیتی غیر خیر و...

بحث و جدل پسندیده: وقتی است که اشخاص به حق اقرار داشته و آن را بیان می‌دارند، توسط کسی صورت می‌گیرد که مطلع است و دارای نیت خیر می‌باشد و از روی ادب رفتار می‌کند و این همان بحثی است که پسندیده و ستوده می‌باشد. خداوند تعالی می‌فرماید: ﴿ٱدۡعُ إِلَىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِٱلۡحِكۡمَةِ وَٱلۡمَوۡعِظَةِ ٱلۡحَسَنَةِۖ وَجَٰدِلۡهُم بِٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُ﴾[النحل: ۱۲۵]. ترجمه: «بسوی راه پروردگارت همراه با حکمت و پند نیک، دعوت بده و با آن‌ها به نیکوترین شکل بحث کن».

و می‌فرماید: ﴿وَلَا تُجَٰدِلُوٓاْ أَهۡلَ ٱلۡكِتَٰبِ إِلَّا بِٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُ﴾[العنکبوت: ۴۶]. ترجمه: «با اهل کتاب جدل نکنید بجز به نیکوترین [شکل]».

و می‌فرماید: ﴿قَالُواْ يَٰنُوحُ قَدۡ جَٰدَلۡتَنَا فَأَكۡثَرۡتَ جِدَٰلَنَا فَأۡتِنَا بِمَا تَعِدُنَآ إِن كُنتَ مِنَ ٱلصَّٰدِقِينَ ٣٢﴾[هود: ۳۲]. ترجمه: «گفتند: ای نوح! با ما جدل کردی؛ پس با ما بسیار جدل کردی؛ پس آنچه را به ما وعده می‌دهی بیاور اگر از راستگویان هستی».

بعضی از جدل‌های شرعی:

الله تعالی از جدال حضرت ابراهیم ÷با قومش ما را آگاه فرموده است و همچنین جدلِ حضرت موسی ÷با فرعون.

در سنت نیز از مجادله‌ی آدم و موسی إصحبت شده است. و همچنین از سلف نیز مناظرات زیادی نقل شده است که همه‌ی آن‌ها مجادله پسندیده بوده‌اند و تمامی موارد زیر در آن‌ها رعایت می‌شده است:

۱- علم.

۲- نیت.

۳- متابعت.

۴- ادب در حین مناظره.

[۷۰] صحیح بخاری (۱۹۲۹/۴، ۴۷۷۳ و ۴۷۷۴) و (۲۶۸۰/۶، ۶۹۳۰ و ۶۹۳۱)، صحیح مسلم (۵۷/۸، ۶۹۴۸ و ۶۹۴۹). [۷۱] سنن ابن ماجه (۳۳/۱، ۸۵)، مسند احمد بن حنبل (۱۷۸/۲، ۶۶۶۸). [۷۲] سنن الترمذی (۳۷۸/۵، ۳۲۵۳)، سنن ابن ماجه (۱۹/۱، ۴۸).