پژوهشی پیرامون اصول و فروع شیعه دوازده امامی- جلد اول

٦- امامت از دیدگاه زیدیه

شیعه علیرغم تنوع و تکفیرشان معتقد به وجوب نصب امام هستند، ولی دیدگاهشان درباره امامت مخالف دیدگاه جمهور مسلمانان است. نزدیکترینشان به جمهور گروه (زیدیه) پیروان زیدبن علی بن الحسین‌بن علی ابن ابی طالب س است. پس از شهادت امام حسین گروهی از شیعه‌ها عقیده داشتند که باید امامت میان اولاد فاطمه س باقی بماند. اولاد حسن و حسین در این امر یکسانند، و باور داشتند هرکس فاطمی دانشمند، دلیر و سخی طبع امامت را به عهده گرفت پیروی از او واجب است. و وجود دو امام دارای صفات لازم در دو نقطه از جهان اسلام را جایز شمردند بر این اساسی هنگامی که زیدبن علی در زمان هشام بن عبدالملک ظهور کرد، آن دسته با او بیعت کردند.

امام زید خلافت فرد غیر جامع را با وجود فرد جامع، جایز می‌شمرد. می‌گفت: علی برترین صحابه بود، ولی به خاطر مصلحت، فرو نشاندن آتش فتنه و دادن آرامش خاطر به عموم مردم، امر خلافت را به ابوبکر واگذار کردند، چرا که دوران جنگهای مردم با پیامبر نزدیک بود، خون ریخته مشرکین به وسیله شمشیر علی هنوز نخشکیده بود و دشمنی و کینه‌ورزیهای مردم از خون‌خواهی همچنان باقی بود، دل‌ها و گردنها تمایل سر فرود آوردن کامل برای علی را نداشتند، و لذا مصلحت و شرایط موجود اقتضا می‌کرد مسئولیت این کار به کسی سپرده شود که میان مردم به نرم‌خو، آرام، مسن، دارای سابقه ایمان آوردن و نزدیک و همیار پیامبر خدا  ج بودن شهرت یافته است. و همچنین جایز است فرد غیر جامع امام باشد و شخص برتر نیز به قضاوت میان مردم و فیصله نزاعها اشتغال یابد[٢٣].

شیعه‌ها وقتی سخنان امام زید را شنیدند، و دریافتند که او از شیخین تبری نمی‌جوید، و بلکه در حق ایشان می‌گوید: من جز به نیکی در مورد ایشان نمی‌گویم، و پدرم نیز چنین بود، بلکه علیه بنی امیه که پدربزرگم (حسین) را به شهادت رساندند، قیام نموده‌ام، از او جدا شدند و سخنان وی را رد کردند، به گونه‌ای که امام زید به ایشان گفت: مرا ترک کردید! و از آن روز ترک کنندگان (رافضه) نامیده شدند[٢٤].

زیدیه هم به چند دسته تقسیم می‌شوند، عده‌ای معتقد به گفته‌های امام زید هستند، و عده‌ای نیز مخالف، (جارودیه) گمان بردند که پیامبر خدا بدون ذکر نام، امام علی را با ذکر اوصافش برای خلافت تعیین نمود، و امام بعد از پیامبر بود، ولی مردم در این امر کوتاهی کرده و به اوصاف او اعتراف نکردند و دنبال موصوف نگشتند، بلکه با اختیار خویش ابوبکر را انتخاب نمودند که بدین وسیله کافر شدند[٢٥].

بقیه دسته‌های زیدیه اعتقاد دارند که امامت از طریق شور و رایزنی میان مردم تعیین می‌گردد، و امام شدن فرد غیر جامع با وجود فرد کامل جایز می‌باشد امامت ابوبکر و عمر را حقی اجتهادی از طرف مردم می‌دانند، ولی درباره عثمان اختلاف نظر دارند، برخی ایشان را مورد طعن قرار می‌دهند و برخی سکوت می‌کنند[٢٦]..

[٢٣]- الملل و النحل ١/١٥٥

[٢٤]- الفرق بین الفرق ص ٢٥ - الملل و النحل ١/١٥٥

[٢٥]- الفرق بین الفرق ص ٢٢ الملل و النحل ١/١٥٧ - ١٥٨

[٢٦]- الملل و النحل ١/١٥٩ - ١٦٢ و: الفرق بین الفرق ص ٢٤ و فرق شیعه ص ٢٠ - ٢١ و ٥٩ و: الفصل فی الملل و الاهواء و النحل ص ٩٢ـ ٩٣.