زندگینامه مصلح كبیر و علامه شهیر آیت الله شریعت سنگلجی

شیخ حسن سنگلجی و ارتباط او با شیخ هادی نجم آبادی و سید جمال الدین افغانی

سید مقداد نبوی رضوی [۲۶]در مقالۀ «نگاهی تحلیلی به تکاپوی فکری شریعت سنگلجی» می‌نویسد:

«به روایت یکی از شاگردان شریعت، شیخ حسن سنگلجی از دوستان و یاران شیخ هادی نجم آبادی بود [۲٧]. میرزا محمد خان قزوینی نیز دربارۀ وی می‌گوید: "گویا معروف به آزاد خیالی از خیل و خیم مرحوم حاجی شیخ هادی [نجم آبادی] بوده است" [۲۸]. شیخ حسن از نزدیکان سید جمال الدین افغانی بود و آن گونه که برادر شریعت گفته ‌است، سید جمال‌الدین مدتى در خانۀ شیخ حسن سکونت کرده بود. وی شب‌ها قرآن می‌خواند و گاه که آیه‌ای توجهش را جلب می‌کرد، صاحبخانه را از خواب بیدار می‌کرد و او را از آنچه یافته بود، آگاه می‌کرد. بر اساس این روایت، شیخ حسن سنگلجی تحت تأثیر اندیشه‌های سید جمال الدین بوده است [۲٩]. آگاهان تاریخ می‌دانند که سید جمال الدین در هر دو سفرش به تهران، در منزل حاج محمد حسن امین الضرب سکونت داشت؛ اما در مدت هفت ماهی که در شهر ری بست نشسته بود ـ که اوج فعالیت وی بر ضد حکومت ناصری نیز بود ـ در منزل شخصى به نام «شیخ حسن» زندگی می‌کرد [۳۰]. بر همین پایه ‌است که با احتمالی قریب به یقین می‌توان گفت که این شیخ حسن، همان پدر شریعت سنگلجی بوده ‌است» [۳۱].

[۲۶] پژوهشگر حوزۀ تاریخ اندیشه‌های دینی در ایران معاصر. [۲٧] مرتضى مدرسی چهاردهی، سیمای بزرگان، ص ۲٧۴. [۲۸] محمد قزوینى، یادداشت‌هاى قزوینى، ص ۱۶۸. سید مقداد نبوی رضوی کنار همین پاورقی می‌نویسد: زنده باد استاد ایرج افشار (تدوین کننده کتاب) به جاى کلمه «خیل» علامت «!» گذاشته و نوشته است که کلمه‌ای ناخوانا بوده‌ است. این کلمه را نگارنده [یعنی سید مقداد نبوی رضوی] با توجه به لغت‌نامه دهخدا در موضوع «خیل و خیم» حدس زده و قرار داده ‌است. [۲٩] این موضوع را آقاى مهندس عزت الله سحابى (م ۱۳٩۰ش) در پاییز ۱۳۸۸ش از قول شیخ محمد سنگلجى (برادر شریعت سنگلجى) براى نگارنده [یعنی نگارنده مقاله سید مقداد نبوی رضوی] بازگو کرد. [۳۰] حاج سیاح محلاتی، که از یاران نزدیک سید جمال الدین بود، از شیخ حسن به عنوان صاحبخانۀ محل سکونت او در شهر ری یاد کرده ‌است (حاج سیاح، خاطرات حاج سیاح، ص ۳۲٧). [۳۱] سید مقداد نبوی رضوی، نگاهى تحلیلی به تکاپوهاى شریعت سنگلجى، فصلنامۀ امامت پژوهى، سال ۱، ش ۴، ص ۲۵٩ و ۲۶۰.