۱۶ مشهورترین شاگردان شریعت سنگلجی

سید مقداد نبوی رضوی، پژوهشگر حوزه تاریخ اندیشه‌هاى دینى در ایران معاصر می‌نویسد:

«در سالهایی که شریعت سنگلجی به تبلیغات اصلاح دینی خود مشغول بود، افراد بسیاری در محفل او حضور یافتند یا تحت تأثیر آثار وی قرار گرفتند، که البته برخی از ایشان در تاریخ فکر دینی معاصر ایران نیز تأثیرگذار بوده‌اند؛ برخی از مهتمرینِ آن‌ها عبارتند از:

فضل‌‌‌‌‌ الله صبحی مهتدی، شیخ محمد سنگلجی، حسین مطیعی، عبدالحسین آیتی (آوارهی سابق)، عبد الرحمن بدیع الزمانی کردستانی، حاج سید محمود طالقانی، مهندس مهدی بازرگان، حاج میزرا یوسف شعار تبریزی، علی اکبر حکمی زاده، دکتر محمد جواد مشکور [۱٧۸]، دکتر عباس زریاب خویی، [۱٧٩]دکتر سید صادق تقوی، مرتضی مدرسی چهاردهی، مهندس عزت‌ الله سحابی، [۱۸۰]حیدرعلی قلمداران [۱۸۱]و ...» [۱۸۲].

[۱٧۸] دکتر محمد جواد مشکور (۱۲٩٧ - ۱۳٧۴ ش) مورخ، ادیب و زبانشناس معاصر ایرانی است. وی پس از اخذ لیسانس ادبیات فارسی از دانشگاه تهران، در سال ۱۳۳۵ ش به اخذ درجه دکترا در تاریخ اسلام از دانشگاه سوربُن نائل گشت و پس از مراجعت به ایران، به تدریس در دانشگاه تبریز و سپس دانشگاه تهران پرداخت. دکتر مشکور همچنین در سال ۱۳۵۳ ش به عنوان رایزن فرهنگی ایران به دمشق اعزام شد و ضمن تدریس در دانشگاه دمشق، دو کرسی زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه دمشق و حلب تأسیس کرد. وی با تسلط به زبان‏های عربی، فرانسه و انگلیسی و نیز آشنایی با زبان‏های ترکی اسلامبولی، لاتین و آلمانی و زبان‏های باستانی، کتب معتبری در زمینه فِرَق و مذاهب، ادیان و عرفان، زبان‏های آریایی و سامی به نگارش در آورده است. استاد مشکور دارای ۴٧ عنوان کتاب و بیش از یکصد مقاله می‌باشد که تاریخ ایران زمین و تاریخ اسلام و ایران از آن جمله‏اند. [۱٧٩] دکتر عباس زریاب خویی (۱۲٩۸ - ۱۳۷۳ش) مورخ، ادیب، نسخه‌شناس، نویسنده و مترجم ایرانی سرشناس است. وی در سال ۱۳۱۶ش به قم رفت و شش سال نزد علمای تراز اول حوزۀ علمیۀ قم به تحصیل مشغول بود. دورۀ لیسانس را در دانشکده معقول و منقول (الهیات) دانشگاه تهران گذراند و به کار در کتابخانۀ مجلس شورای ملی مشغول شد. در سال ۱۳۳۹ش از دانشگاه یوهانس گوتنبرگ شهر ماینز آلمان در رشته‌های تاریخ وفلسفه درجۀ دکتری گرفت. [۱۸۰] سید مقداد نبوی رضوی در پاورقی می‌نویسد: مرحوم مهندس عزت الله سحابی- آنگونه که خود برای نگارنده نقل کرد- تنها یک بار در مجالس شریعت حاضر شده بود؛ اما در سال‌های نوجوانی با آثار او حشر و نشر داشت و آن‌ها را تبلیغ می‌کرد. آقای سحابی در برخی موارد - نه در اصول اعتقادی – با شریعت همراه بود. [۱۸۱] استاد حیدر علی قلمداران دگراندیش شجاعی بود که با اینکه شریعت سنگلجی را ندیده بود، با مطالعه آثار او و سید اسدالله خرقانی به این مسیر وارد شد، آن را با جدیت دنبال کرد و آثار مهمی از خود بر جای گذاشت. [۱۸۲] سید مقداد نبوی رضوی، نگاهى تحلیلی به تکاپوهاى شریعت سنگلجى، فصلنامۀ امامت پژوهى، سال ۱، ش ۴، ص ۲٧۰.