اقوال فقهای مذاهب چهارگانه در استحباب درست کردن غذا برای بازماندگان متوفّی
احناف دربارۀ پذیرایی کردن از بازماندگان متوفّی برای شام و ناهار می‌گویند:
«يستحبّ لجيران اَهل الميّت والأقرباء والأباعد تهيّة طعام لهم يشبعهم يومهم وليلتهم، لقوله ج: «اصنعوا لآل جعفر طعاماً فقد جاءهم ما يشغلهم»؛ «ولانّه بِرٌّ ومعروفٌ، ويُلِحُّ عليهم في الأكل، لأن الحزن يمنعهم من ذلك، فيضعفون» [۷۳]
«برای همسایه‌های متوفّی و همچنین اقوام و خویشان دور و نزدیک، مستحب است که در نخستین شب و روز حادثۀ وفات، تمام افراد خانوادۀ متوفّی را به شام و ناهار دعوت کنند، چرا که پیامبر جبعد از شهادت «جعفر بن ابی طالب» به خانواده‌اش فرمود: «برای افراد خانوادۀ جعفر غذایی بپزید، زیرا گرفتاری‌هایی که برای آن‌ها پیش آمده است، همۀ آن‌ها را به خود مشغول کرده است، و خودشان نمی‌توانند برای خویشتن غذا بپزند.» و این کار (پذیرایی از بازماندگان متوفّی) عملی نیک و پسندیده و اصلی انسانی و عاطفی و اخلاقی است؛ و با اصرار زیاد از خانوادۀ متوفّی خواهش کنند که به اندازۀ کافی از غذای آن‌ها تناول نمایند، چرا که غم و اندوه مانع غذا خوردن آن‌ها می‌شود و در نتیجه ضعیف و ناتوان می‌شوند.»
مالکی‌ها در این زمینه می‌گویند:
«ويندب للجار ونحوه تهيّة طعام لأهل الميّت لإشتغالهم بميّتهم» [۷۴]، «برای همسایه‌ها و دیگران مستحب است که برای بازماندگان متوفّی غذا درست بکنند و به خانه‌شان بفرستند، چرا که گرفتاری حادثۀ وفات آن‌ها را به خود مشغول کرده و خودشان نمی‌توانند برای خویش غذا بپزند.»
و شافعی‌ها می‌گویند:
«ويستحبّ لأقرباء الميّت وجيرانه أن يصلحوا لأهل الميّت طعاماً، لما روي أنّه لمّا قتل جعفر بن ابي طالبسقال النبي ج: «اصنعوا لال جعفر طعاماً، فانّه قدجاء هم امرٌ يشغلهم عنه» [۷۵].
و امام شافعی در کتاب «المختصر» می‌گوید:
«وأُحبّ لقرابة الميّت وجيرانه أن يعملوا لأهل الميّت في يومهم وليلتهم طعاماً يشبعهم، فانّه سنّة وفعل اهل الخير» [۷۶]
و امام نووی می‌گوید:
«قال اصحابنا - اي فقهاء الشافعية - : ويلحُّ عليهم في الأكل ولو كان الميّت في بلدٍ آخر، فانّه يستحبّ لجيران أهله يعملوا لهم طعاماً.» [۷۷]
و حنبلی‌ها می‌گویند:
«ويستحبّ إصلاح طعام لأهل الميّت يبعث به اليهم إعانة لهم وجبراً لقلوبهم، فانّه ربما اشتغلوا بمصيبتهم وبمن يأتي إليهم عن إصلاح طعام لأنفسهم، وقد روي ابو داود عن عبدالله بن جعفر قال: لما جاءَ نَعي جعفر، قال رسول الله ج: «اصنعوا لال جعفر طعاماً فانه قد أتاهم امر يشغلهم»، وروي عن عبدالله بن ابي بكر انّه قال: فما زالت السّنة فينا حتی تركها من تركها.» [۷۸]
به هر حال، دعوت از خانواده و بازماندگان میّت، و پذیرایی از آن‌ها توسط اقوام و همسایگان، یا تهیۀ غذا و بردن آن به منزلشان تا چند روز مستحب است، زیرا رسول خدا جفرمودند: «برای آن خانواده طعامی تهیه کنید، چون خود آنان حالتی دارند که مشغولشان نموده است.»
اما اینکه خانوادۀ میت به تهیۀ غذا برای دیگر مردمان اقدام کنند، کاری است خلاف و ناروا که مصیبت آن‌ها را چند برابر می‌کند، و چنان‌چه کسانی از دور برای تعزیه آمده بودند، مستحب است که همسایگان و نزدیکان میّت از آنان پذیرایی کنند.
و جمع شدن برای خوردن غذا در منزل اهل میّت، عکس حکم شریعت است، زیرا که حکم وارد شده در شرع مقدس اسلام، این است که مردم برای اهل میّت غذا بپزند، و کوشش کنند که نزدیکان و اهل میّت، از غذای آن‌ها تناول نمایند، و جمع شدن مردم در منزل اهل میّت، و خوردن غذای آن‌ها، عکس حکم وارد شده در شرع است و بسیاری از فقهاء گفته‌اند که ضیافت از طرف اهل میّت، وارونه کردن «معقول» است، چون ضیافت و میهمانی در ایام خوشی و سرور مروّج است، و در ایام غم و اندوه، سابقه ندارد!!
[۷۳] فتح القدیر، شرح الهدایة، ج ۱، ص ۴۷۳ [۷۴] الشرح الصغیر، للدردیر و «حاشیة الصاوی» ج ۱ ص ۱۹۹ [۷۵] المهذب، ج ۵، ص ۲۸۵ [۷۶] المجموع شرح المهذب، للنووی ج ۵، ص ۲۸۶ [۷۷] المجموع شرح المهذب، ج ۵، ص ۲۸۶ [۷۸] «المغنی»، ابن قدامه حنبلی، ج ۲، ص ۵۵۰