مبحث هفتم: دربارۀ تخلف از انجام اعمال حج و حکم فدیه و کفّارۀ آن‌ها
دلیل مشروعیت فدیه و کفّارۀ تخلف از انجام اعمال حج و ترک واجبات آن، آیات قرآنی و احادیث نبوی است:
الف: آیات قرآن: خداوند در قرآن می‌فرماید:
﴿وَأَتِمُّواْ ٱلۡحَجَّ وَٱلۡعُمۡرَةَ لِلَّهِۚ فَإِنۡ أُحۡصِرۡتُمۡ فَمَا ٱسۡتَيۡسَرَ مِنَ ٱلۡهَدۡيِۖ وَلَا تَحۡلِقُواْ رُءُوسَكُمۡ حَتَّىٰ يَبۡلُغَ ٱلۡهَدۡيُ مَحِلَّهُۥۚ فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوۡ بِهِۦٓ أَذٗى مِّن رَّأۡسِهِۦ فَفِدۡيَةٞ مِّن صِيَامٍ أَوۡ صَدَقَةٍ أَوۡ نُسُكٖۚ فَإِذَآ أَمِنتُمۡ فَمَن تَمَتَّعَ بِٱلۡعُمۡرَةِ إِلَى ٱلۡحَجِّ فَمَا ٱسۡتَيۡسَرَ مِنَ ٱلۡهَدۡيِۚ فَمَن لَّمۡ يَجِدۡ فَصِيَامُ ثَلَٰثَةِ أَيَّامٖ فِي ٱلۡحَجِّ وَسَبۡعَةٍ إِذَا رَجَعۡتُمۡۗ تِلۡكَ عَشَرَةٞ كَامِلَةٞۗ ذَٰلِكَ لِمَن لَّمۡ يَكُنۡ أَهۡلُهُۥ حَاضِرِي ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ شَدِيدُ ٱلۡعِقَابِ١٩٦﴾[البقرة: ۱۹۶].
«و حج و عمره را برای خدا به اتمام برسانید، و اگر باز داشته شدید (بوسیله دشمن یا بیماری و غیره) پس آنچه از قربانی فراهم شود (ذبح کنید، و آنگاه از احرام بیرون شوید) و سرهای خود را نتراشید تا قربانی به جایگاهش برسد، و اگر کسی از شما بیمار بود، و یا ناراحتی در سر داشت (و ناچار شود در حال احرام سر خود را بتراشد) پس فدیه دهد از (قبیل: سه روز) روزه یا صدقه (خوراک دادن به شش مسکين) یا قربانی کردن گوسفندی (که میان فقرا تقسیم شود). پس هنگامی که در امان بودید، هر کس از عمره بهره مند گردد؛ سپس (اعمال) حج را آغاز کند، آنچه از قربانی (برای او) میسر شد (ذبح می‌کند) و هرکس نیافت سه روز در (ایام) حج و هفت روز هنگامی که باز گشتید روزه بگیرید. این ده (روز) کامل است، این (حکم) برای کسی است که خانوادۀ او ساکن مسجد الحرام (مکه و اطراف آن) نباشد، و از خدا بترسید و بدانید که خدا سخت کیفر است».
ب: احادیث نبوی: بخاری و مسلم هردو، روایت کرده‌اند که آیۀ فوق هنگامی نازل شد که پیامبر اکرم ج در حدیبیه، کعب بن عجزه را در احرام دید و مشاهده کرد که در اثر طولانی‌بودن مدت احرام و عدم دسترسی به نظافت چرک و جانور او را آزار می‌دهد، خطاب به او فرمود: «أَيُؤْذِيكَ هَوَامُّ رَأْسِكَ؟»: آیا چرک و شپش سرت را آزار می‌دهد؟ گفت: آری، حضرت ج فرمود: «اِحْلِقْ رَأْسَكَ، وَانْسُكْ شَاةً، أَوْ صُمْ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ، أَوْ أَطْعِمْ فَرَقاً[۵۲] مِنَ الطَّعَامِ عَلَیَ سِتَّةِ مَسَاكِينَ»؛ «سرت را بتراش و (به عنوان فدیۀ آن) گوسفندی ذبح کن و یا سه روز روزه بدار، یا اینکه سه صاع طعام به شش نفر بینوا صدقه بده».
[۵۲] فَرَقَ، پیمانه معروفی است در مدینه که معادل سه صاع می‌باشد و هر صاع نیز برابر است با ۵/۲ کیلو. [مؤلف].