۲- زیاده‌روی در حقّ انسان‌های صالح
از جمله مواردی که اسلام از آن نهی کرده و نسبت به آن هشدار داده، زیاده‌روی در موردصالحان است. [این مسئله یکی از موارد انحراف اقوام است] عدّ‌های در مورد مسیح زیاده‌روی کردند و او را فرزند خدا یا سومینِ سه‌گانه‌ها قرار دادند. و برخی دیگر گفتند: خدا همان مسیح بن مریم است. و عدّ‌های دیگر، دانشمندان و راهبانشان را به جای خدای یکتا به خدایی گرفتند. به این خاطر است که خداوند از عملکرد اهل کتاب نهی کرده و کارشان را زشت شمرده و می‌فرماید:
﴿يَٰٓأَهۡلَ ٱلۡكِتَٰبِ لَا تَغۡلُواْ فِي دِينِكُمۡ وَلَا تَقُولُواْ عَلَى ٱللَّهِ إِلَّا ٱلۡحَقَّ﴾[النساء: ۱٧۱].
«ای اهل کتاب! در دین خود غلو مکنید (و درباره‌ی عیسی راه افراط و تفریط نپوئید) و درباره‌ی خدا جز حق نگویید».
﴿قُلۡ يَٰٓأَهۡلَ ٱلۡكِتَٰبِ لَا تَغۡلُواْ فِي دِينِكُمۡ غَيۡرَ ٱلۡحَقِّ وَلَا تَتَّبِعُوٓاْ أَهۡوَآءَ قَوۡمٖ قَدۡ ضَلُّواْ مِن قَبۡلُ وَأَضَلُّواْ كَثِيرٗا وَضَلُّواْ عَن سَوَآءِ ٱلسَّبِيلِ٧٧﴾[المائدة: ٧٧].
«بگو: ای اهل کتاب بنا حق در دین خود راه افراط و تفریط نپوئید و از اهواء و امیال گروهی که پیش از این گمراه شده‌اند و بسیاری را گمراه کرده‌اند، و از راه راست منحرف گشته‌اند، پیروی ننمائید».
زیاده‌روی در مورد صالحان باعث ایجاد اولین شرک در زمین شد، یعنی شرک قوم نوح. در کتاب بخاری حدیثی از ابن‌عباس در مورد خدایان قوم نوح یعنی «ودّ» و «سواع» و «یغُوث» وَ «یعُوق» وَ «نَسْر» آمده که می‌گوید: «این اسامی، نام مردانی‌صالح از قوم نوح است‌که پس از وفات آنان، شیطان به آن قوم القا کرد که: در جایگاه آنان مجسمه‌هایی را با نام خودشان قرار دهید. [تا یادبود باشد]. آنان چنین کردند، امّا عبادتشان نمی‌کردند، با گذشت آن نسل و فراموش‌شدن علم و دانش، نسل جدید به عبادت آنها پرداختند».
از اینجا متوجه می‌شویم‌که غلوّ و زیاده‌روی مسلمانان در حقّ افرادی که آنان را صالح و ولی خدا می‌دانند، مخصوصاً در مورد کسانی که بر روی قبرهایشان بارگاه و مزار ساخته شده منجر به انواعی از شرک می‌شود. مثلاً برای آنها نذر و قربانی می‌کنند یا از آنان کمک می‌خواهند و یا خدا را به مقام آنان سوگند می‌دهند و … و چه بسار غلوّ در مورد آنها مردم را به سوی شرک‌اکبر می‌کشاند. یعنی برخی چنین می‌پندارند که آن افراد صالح و اولیا توانایی تصرّف و تأثیر در امور جهان را برخلاف اسباب و روش‌‌های عادی دارند. پس هم از خدا و هم از آنان کمک می‌خواهند و حتّی برخی فقط از آنان کمک می‌خواهند. و این گناهی بزرگ و گمراهی شدیدی است.