مقدمه
إنَّ الحمد لله، نحمده ونستعینه و نستغفره و نعوذ بالله من شرور أنفسنا ومن سیئات أعمالنا، من یهده الله فلا مضلَّ له ومن یضلل فلا هادي له ونشهد أن لا إله إلّا الله ونشهد أنَّ محمّداً عبده ورسوله، فإنَّ أصدقَ الحدیثِ كتابُ الله وخیرَ الهدی هدیُ محمّد وشرَّ الأمور محدثاتُها، فإنَّ كلَّ محدثةٍ بدعةٌ وكلَّ بدعةٍ ضلالةٌ وكلَّ ضلالةٍ في النار؛
أما بعد، دانشمندان و اندیشمندان اسلامی همیشه با پیدایش هر مسئله‌ای سعی بر آن داشته‌اند تا آن را موشکافانه و بسیار دقیق و مستدل مورد بررسی قرار داده و بتوانند کلمۀ حق را همیشه در آسمان نیلگون حیات به اهتزاز درآورند، هرچند در این مسیر تندبادها و موانعی وجود داشته و سعی در ساکن کردن و یا منحرف‌کردن آن داشته است، به خصوص در مسائلی که در زندگی دینی و فکری مردم تأثیر به سزایی داشته باشد. تقلید از جمله عواملی است که بعد از حیات شریف رسول‌الله ج و پایان یافتن عصر تابعین و تبع تابعین در قرن چهارم هجری به وجود آمد و این مسئله آن‌چنان مهم و حیاتی بود که علمای زیادی در این زمینه قلم‌فرسایی کرده و به تحلیل و بررسی آن پرداخته‌اند.
با گسترش ممالک اسلامی و پیدایش اقوال و دیدگاه‌های مختلف در زمینۀ اصول دین و مسائل فقهی مسئلۀ تقلید را در درجۀ اهمیت خاصی قرار می‌دهد. در این کتاب دیدگاه‌های مختلف اندیشمندان اسلامی در دو زمینۀ کلی تقلید در اصول دین و تقلید در مسائل فقهی و بخش‌هایی مرتبط به آن دو همچون تقلید صحابهش، تقلید از یک مذهب معین، تتبع رخص، تلفیق و تأثیرات و آثار تقلید مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. تمامی مطالب با بیان اقوال مختلف و استدلال‌های مربوطه و تجزیه و تحلیل آن‌ها ارائه شده و سعی بر آن بوده قول راجح مستند و مستدل بر نصوص شرعی و مقاصد و منطق شریعت ارائه گردد.
امروزه امت اسلامی نیاز مبرمی به احیاء و بیان فرهنگ ناب اسلامی و کشف آن از منابع اصلی دارد؛ به گونه‌ای که بهره‌گیری صحیح و مستدل بر نصوص و اصول شریعت ناب اسلام از دیدگاه‌ها و اقوال علما خود راهی برای رسیدن به این منظور است تا اینکه جامعه از خرافات و بدعت و شرک زدوده شود و جامعه در سیر صعودی به سوی اللهأ حرکت کند. در این کتاب نیز سعی شده که سیر تحقیق و پژوهش به همین منوال باشد؛ چرا که تقلید از جمله مواردی است که در صورت فهم سقیم می‌تواند جامعۀ اسلامی را به انحطاط و نابودی بکشاند، به گونه‌ای که در تاریخ فقه و فقها مشاهده می‌شود بسیاری در فهم سقیم این مطلب دچار کج‌روی و انحطاط شدند و برخی هم در سوء استفاده از آن مسلمانان را منحرف کرده تا به اهداف شوم خود دست یابند.
این موضوع به بررسی شناخت واقعیت تقلید و احکام و مسائل گوناگون آن و مطالعۀ آراء فقهاء و اصولیون موافق و مخالف آن می‌پردازد که البته در این زمینه بیشتر سعی بر آن خواهد شد که دلایل موافقان و مخالفان مورد بررسی قرار گیرد و در این چارچوب به آثار مثبت و سوء تقلید بر دین اسلام نیز پرداخته می‌شود.
در طول تاریخ اسلام، همیشه مسئلۀ تقلید یکی از مسائل کاربردی و مهم به شمار آمده و علما و اندیشمندان در حل و بررسی آن تلاش‌های زیادی نموده‌اند و ضرورت انجام این موضوع بیشتر بیان حقایقی است که امروزه جهان اسلام در واقع با آن‌ها روبرو است و نگارنده سعی خواهد کرد که در راستای تبیین اقوال و دیدگاه‌های مختلف به ریسمان محکم الهی چنگ زده و در پرتو نصوص مقدس مبتنی با منطق و عقل سلیم به بیان این مطلب مهم بپردازد و راهکاری مناسب برای حل این مسئله بیان نماید، به گونه‌ای که در پرتو این راهکار، جامعه از انحطاط و سقوط نجات یابد و راه سعادت و کامیابی را بپیماید.
این کتاب در پنج فصل نگارش یافته که عبارت است از:
فصل اوّل: مسائل مقدماتی
فصل دوّم: تقلید در اصول دین
فصل سوّم: تقلید در مسائل فقهی
فصل چهارم: التزام مقلِّد به مذهب معين و خروج از آن
فصل پنجم: آثار تقلید
این کتاب در واقع رسالۀ کارشناسی ارشد می‌باشد که در دانشگاه تهران با درجۀ عالی دفاع گردیده و خود را مدیون راهنمایی‌های ناب و دقیق اساتید بزرگوار و گرانمایه‌ای می‌داند که برخود لازم می‌دانم نهایت تشکر و قدردانی خود را از اساتید گرانمایه‌ام جناب آقای دكتر جليل اميدی و جناب آقای دكتر محمّدعادل ضيائی بیان نمایم و امیدوارم که خداوندأ همۀ آن‌ها را مشمول مقربان درگاه عظیم خود قرار دهد. و از خداوند منان خواستارم که به من توفیق عنایت فرماید تا جرعه‌ای از زحمات ایشان و تمامی کسانی که حرفی به من آموخته‌اند را جبران نمایم و آن را در استعلای یکتاپرستی بکار نمایم. البته در راستای غنای مطالب و تحلیل و تجزیۀ آن‌ها، دوباره بازبینی شده و سعی بر آن بوده که این کتاب جوابگوی تمامی مسائل تقلید در فقه اسلامی با بیان دیدگاه‌های مختلف و کنکاش آن‌ها و ارائۀ قولی راجح مستند به نصوص صحیح شرعی و منطق سلیم باشد. امید است که این کتاب رسالتی که بر عهده گرفته ادا کرده باشد.
خداوندأ همۀ ما را مشمول این دعا قرار دهد: ﴿رَبَّنَا لَا تُزِغۡ قُلُوبَنَا بَعۡدَ إِذۡ هَدَيۡتَنَا وَهَبۡ لَنَا مِن لَّدُنكَ رَحۡمَةًۚ إِنَّكَ أَنتَ ٱلۡوَهَّابُ٨﴾[آل عمران: ۸].
یونس یزدان‌پرست
۳/۱۱/۱۳۹۱ ه. ش
۱۰/۳/۱۴۳۴ ه. ق