جزء اول

١- سوره‌ی فاتحه که بزرگ‌ترین سوره‌ی موجود در قرآن کریم است و با آن کتاب الله ـ آغاز می‌گردد، بر چند مورد تمرکز می‌کند؛ این موارد عبارت‌اند از:

- تعریف و تمجید الله  ﻷ که نیمه‌ی اول این سوره را در بر می‌گیرد.

- خالص نمودن عبادت و یاری طلبیدن از الله ـ.

- بیان حقیقتِ هدایت و گروه‌های محروم از هدایت.

٢- سزاوار است کسی که سوره‌ی فاتحه را در هر شبانه روز هفده بار می‌خواند یا می‌شنود، دورترین مردم از تشابه به کفار باشد. چرا که شایسته نیست مرد و زنِ مؤمنی این آیات را بخواند و سپس خود را به کسانی تشبیه نماید که از روشِ آنان به الله  ﻷ پناه آورده است: ﴿ٱهۡدِنَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلۡمُسۡتَقِيمَ٦ صِرَٰطَ ٱلَّذِينَ أَنۡعَمۡتَ عَلَيۡهِمۡ غَيۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَيۡهِمۡ وَلَا ٱلضَّآلِّينَ٧﴾ [الفاتحة: ٦-٧].

یعنی: «ما را به راه راست هدایت کن. راه آنان که بر ایشان انعام کردی نه (راه) آنان که بر ایشان غضب نمودی و نه (راه) گمراهان».

٣- سوره‌ی بقره بلندترین سوره‌ی قرآن بوده و فضایل زیادی در مورد آن ذکر شده است. از بزرگترین اهدافی که این سوره بر آن متمرکز است، می‌توان این موارد را نام برد: تربیت دلِ مؤمنان بر پذیرش دستورات و نواهی الله ـ هر چند هم که زیاد باشد. و پرهیز از تشابه و همگونی با یهود که در امتحانِ (ذبح گاو) شکست خوردند. اما هنگامی ‌که این سوره با تکالیف زیادِ خود نازل گردید، صحابه  ش از امتحان سرفراز بیرون شدند. الله  أ در آخر سوره‌ی بقره آنان را چنین می‌ستاید: ﴿ءَامَنَ ٱلرَّسُولُ بِمَآ أُنزِلَ إِلَيۡهِ مِن رَّبِّهِۦ وَٱلۡمُؤۡمِنُونَ...﴾ [البقرة: ٢٨٥].

یعنی: «پیامبر به آنچه از جانب پروردگارش بر او نازل شد ایمان آورد، و مؤمنان...».

٤- ابتدای سوره‌ی بقره در برگیرنده دیدگاه مؤمنان، کفار و منافقین در قبالِ رسول  ج و رسالت وی می‌باشد. در مورد منافقین سخن را به درازا می‌کشاند؛ زیرا که خطرشان بر امت اسلامی زیاد و سیاست‌شان پوشیده است و در میان مؤمنین و کفار سرگشته هستند.

٥- بحث مفصل در مورد داستان آدم و همسرش  أ و جانشینی او در زمین. از نظر ترتیب، این اولین داستانی است که در قرآن کریم آغاز می‌گردد. این داستان، پیام زود هنگامی است به انسانِ مؤمن در شناساندن دشمن بزرگی که عداوتش با انسان به قِدمت و درازای تاریخ ابوالبشر آدم  ÷ است.

٦- آغاز سخن در مورد بنی اسرائیل و یهودیان به صورت خاص است؛ و به بیان دیدگاه آنان در مورد قرآن و عموم پیامبران بالأخص پیامبرمان محمد  ج می‌پردازد.

٧- در این سوره بحثی مفصّل در مورد داستان گاو می‌خوانیم. این داستان پیامی است برای این امت که خلاصه‌اش بدین مضمون است:

پرهیز از شک و دو دلی در پذیرش احکام الهی. چرا که این کار باعث سنگدلی می‌گردد. شایسته انسان مؤمن است که فوراً تسلیم اوامر الله ـ گردد. و به همین منظور، چنان‌که پیشتر گذشت، الله  أ در پایان این سوره مؤمنان را می‌ستاید.

٨- سخنی مفصل از رسوایی‌های یهود در قبال پیامبران الاهی و فرشتگان ارجمند.

٩- این‌که ممانعت از ذکر و یاد الهی در مساجد و تلاش در راستای تخریب آن، از رسوایی‌های نصارا است. ننگ باد بر کسی که خود را به آنان تشبیه کند.

١٠- ذکر بنای مسجد الحرام و کسی که آن را بنا نمود و این‌که چگونه ساخته شد.

١١- ظالمان به امامت در دین نمی‌رسد: ﴿قَالَ لَا يَنَالُ عَهۡدِي ٱلظَّٰلِمِينَ١٢٤﴾ [البقرة: ١٢٤]. یعنی: «فرمود: پیمان من به بیدادگران نمی‌رسد.»

١٢- تربیت فرزندان و وصیت آنان به خیر و نیکی، حد و مرزی ندارد. بلکه تا لحظه‌ی جان‌دادن، مستمرّ و جاریست: ﴿أَمۡ كُنتُمۡ شُهَدَآءَ إِذۡ حَضَرَ يَعۡقُوبَ ٱلۡمَوۡتُ إِذۡ قَالَ لِبَنِيهِ مَا تَعۡبُدُونَ مِنۢ بَعۡدِيۖ قَالُواْ نَعۡبُدُ إِلَٰهَكَ وَإِلَٰهَ ءَابَآئِكَ إِبۡرَٰهِ‍ۧمَ وَإِسۡمَٰعِيلَ وَإِسۡحَٰقَ إِلَٰهٗا وَٰحِدٗا وَنَحۡنُ لَهُۥ مُسۡلِمُونَ١٣٣﴾ [البقرة: ١٣٣].

یعنی: «آیا وقتی که مرگ یعقوب فرا رسید، حاضر بودید؟ هنگامی که به پسران خود گفت: (پس از من چه را خواهید پرستید؟) گفتند: معبود تو، و معبود پدرانت، ابراهیم و اسماعیل و اسحاق، معبودی یگانه را می‌پرستیم؛ و برایش تسلیم هستیم».

١٣- ﴿تِلۡكَ أُمَّةٞ قَدۡ خَلَتۡۖ لَهَا مَا كَسَبَتۡ وَلَكُم مَّا كَسَبۡتُمۡۖ وَلَا تُسۡ‍َٔلُونَ عَمَّا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ١٤١﴾ [البقرة: ١٤١]. یعنی: «آن جماعت را روزگار سپری شد؛ برای ایشان است آنچه به دست آورده‌اند؛ و برای شماست آنچه به دست آورده‌ابد؛ و از آنچه آنان می‌‌کرده‌اند، شما باز خواست نخواهید شد»

این فرموده‌ی الله ـ ردّی بسیار روشن است بر آنان که بر نسبِ نیک، می‌بالند و به آن استناد می‌کنند. چنین نسبی، هیچ باری از دوش انسان بر نمی‌دارد؛ حتی اگر به ابراهیم خلیل  ÷ یا به محمد  ج هم متصل باشد. بلکه عملی را که انجام داده‌ای، معیار خواهد بود: