جزء چهارم

١- به اولین خانه‌ای که برای انسان‌ها در زمین ‌(برای طواف) نهاده شد، اشاره دارد. و این یکی از دلایلِ فرض بودن حج است.

٢- چنگ زدن به ریسمان الله ـ و تجمع و همبستگی برآن و عدم تفرقه و از هم‌پاشیدگی، بزرگترین اسباب قدرت و توانمندی است.

٣- ﴿كُنتُمۡ خَيۡرَ أُمَّةٍ أُخۡرِجَتۡ لِلنَّاسِ تَأۡمُرُونَ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَتَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلۡمُنكَرِ وَتُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِۗ وَلَوۡ ءَامَنَ أَهۡلُ ٱلۡكِتَٰبِ لَكَانَ خَيۡرٗا لَّهُمۚ مِّنۡهُمُ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ وَأَكۡثَرُهُمُ ٱلۡفَٰسِقُونَ١١٠﴾ [آل عمران: ١١٠]. یعنی: «شما بهترین امتی هستید که برای (سود) مردم آفریده شده‌اید؛ امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید و به الله ایمان دارید و اگر اهل کتاب ایمان می‌آوردند بر ایشان بهتر بود؛ تعداد کمی از آن‌ها با ایمان هستند و بیشترشان فاسق‌اند»، در آیه‌ای که گذشت، و نیز آیات ماقبل و ما بعد این آیه، دلالتی واضح بر جایگاه امر به معروف و نهی از منکر دارد. چرا که الله  أ آن را بر ایمان، مقدم نموده است. تا دلالتی باشد بر این‌که امر به معروف و نهی از منکر، از ویژگی‌های این امت است. هم‌چنین این جریان، از بزرگترین پیامدهای ایمان و حفاظت از شاخه‌های دین است.

٤- ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ بِطَانَةٗ مِّن دُونِكُمۡ لَا يَأۡلُونَكُمۡ خَبَالٗا وَدُّواْ مَا عَنِتُّمۡ قَدۡ بَدَتِ ٱلۡبَغۡضَآءُ مِنۡ أَفۡوَٰهِهِمۡ وَمَا تُخۡفِي صُدُورُهُمۡ أَكۡبَرُۚ قَدۡ بَيَّنَّا لَكُمُ ٱلۡأٓيَٰتِۖ إِن كُنتُمۡ تَعۡقِلُونَ١١٨﴾ [آل عمران: ١١٨]. یعنی: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از غیرِ خود محرمِ اسرار برنگیرید، (آنان) از رساندن هر گونه زیان و بدی به شما کوتاهی نمی‌ورزند، دوست دارند که شما گرفتار رنج و مشقت شوید، دشمنانگی از دهان آنان آشکار است و آنچه در دل پنهان دارند بزرگتر است؛ به راستی که آیات را برای شما بیان نمودیم اگر بیاندیشید»، این آیه و آیات بعد از آن هشدار و تذکری زود هنگام، در مورد جدّی بودن خطرِ محرم‌های غیر خودی، بر رهبران امت است.

٥- ﴿وَإِذۡ غَدَوۡتَ مِنۡ أَهۡلِكَ تُبَوِّئُ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ مَقَٰعِدَ لِلۡقِتَالِۗ وَٱللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ١٢١﴾ [آل عمران: ١٢١]. یعنی: «و به یاد آور هنگامی را که سحرگاهان از میان خانواده‌ات بیرون رفتی و جای مؤمنان را برای جنگ مشخص نمودی، و الله شنوا و داناست». آیه‌ی فوق به بعد، شرح مفصلی از غزوه‌ی احد است. لازم است در این آیات و موضوعاتی که سوره بر آن متمرکز است، خوب تدبّر کنی. از آن جمله: سخن در مورد اثر گناهان بر خواری و ضعف امت اسلامی است. که ربا و سودخواری و چسبیدن به دنیا از شدیدترین آن‌ها می‌باشد.

٦- بیان گوشه‌ای از صفات بندگان پرهیزگار الله ـ که از آیه‌ی ١٣٣ تا ١٣٨ سوره‌ی آل عمران، ادامه دارد. خوب به آن‌ها توجه کن و سعی کن در زمره‌ی آنان باشی. ﴿وَسَارِعُوٓاْ إِلَىٰ مَغۡفِرَةٖ مِّن رَّبِّكُمۡ وَجَنَّةٍ عَرۡضُهَا ٱلسَّمَٰوَٰتُ وَٱلۡأَرۡضُ أُعِدَّتۡ لِلۡمُتَّقِينَ١٣٣﴾ [آل عمران: ١٣٣]. یعنی: «و بشتابید به سوی آمرزش و عفو پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن (به اندازه‌ی) آسمان‌ها و زمین است (و) برای پرهیزگاران آماده شده است»، تا ﴿هَٰذَا بَيَانٞ لِّلنَّاسِ وَهُدٗى وَمَوۡعِظَةٞ لِّلۡمُتَّقِينَ١٣٨﴾ [آل عمران: ١٣٨]. یعنی: «این (قرآن) بیانی است برای مردم، و هدایت و اندرزی است برای پرهیزگاران».

٧- ﴿وَلَا تَهِنُواْ وَلَا تَحۡزَنُواْ وَأَنتُمُ ٱلۡأَعۡلَوۡنَ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ١٣٩﴾ [آل‌عمران: ١٣٩]. یعنی: «و اگر مؤمن هستید، سست و ضعیف نشوید، و غمگین نگردید، که شما برتر هستید». این آیه نص صریحی است بر نهی از سستی و اندوه؛ مادامی که مؤمن و پیرو پیامبرتان  ج باشید. و این که اصلاً شایسته نیست مشکلات و سختی‌هایی که فراروی شماست، باعث ضعف و خواری شما گردد.

٨- توضیحی پیرامون برخی از تناقضات یهود.

٩- برون رفت‌های تربیتِ ربّانی را نظاره کن: ﴿وَكَأَيِّن مِّن نَّبِيّٖ قَٰتَلَ مَعَهُۥ رِبِّيُّونَ كَثِيرٞ فَمَا وَهَنُواْ لِمَآ أَصَابَهُمۡ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ وَمَا ضَعُفُواْ وَمَا ٱسۡتَكَانُواْۗ وَٱللَّهُ يُحِبُّ ٱلصَّٰبِرِينَ١٤٦﴾ [آل عمران: ١٤٦]. یعنی: «و چه بسیار پیامبرانی بوده‌اند که همراه آنان مردان خداییِ زیادی پیکار کرده‌اند، و به سبب چیزی‌که به آنان در راه الله می‌رسید سست و ناتوان نشدند، و زبون نگشتند، و الله بردباران را دوست دارد». این جریان درسی است برای جوانِ احساساتی و غیور؛ زیرا جهاد فقط بعد از تربیت به دست علمای ربّانی، مفهوم و ارزش پیدا می‌کند.

١٠- ﴿إِنَّ فِي خَلۡقِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَٱخۡتِلَٰفِ ٱلَّيۡلِ وَٱلنَّهَارِ لَأٓيَٰتٖ لِّأُوْلِي ٱلۡأَلۡبَٰبِ١٩٠﴾ [آل عمران: ١٩٠]. یعنی: «به راستى در آفرینش آسمان‌ها و زمین و آمد و شدِ شب و روز براى خردمندان نشانه‌هاست»، آیات پایانی سوره‌ی آل عمران از آیه‌ی فوق تا پایان سوره، بار ارزشی فراوانی دارد. و رسول الله  ج هنگام بیدار شدن از خواب، آن‌ها را تلاوت می‌نمود. به مفاهیم این آیات خوب بیندیش.

١١- ابتدای سوره‌ی نساء از جزء چهارم شروع می‌شود. این سوره بسیار بر حقوق ضعفا و ناتوانان از قبیلِ ایتام، زنان و مستضعفان که قادر به مهاجرت نیستند، متمرکز شده است.

١٢- بنا بر درگیری‌هایی که به سبب اموال و دارایی میان خانواده رخ می‌دهد، تقسیم میراث را خودِ الله  أ بر عهده گرفته است.

١٣- پرداخت میراثِ زن، و نزول این آیاتِ مفصّل، آن‌هم در زمانی که حق زن از میراث غصب می‌شد، مثالی است از مثال‌های فراوان، که شریعتِ پاک اسلام به حقوق زن عنایت خاصی دارد.

١٤- بیان حرمتِ ازدواج با هفت گروه از زنانی که از طریقِ نسب محرم انسان می‌شوند. ﴿حُرِّمَتۡ عَلَيۡكُمۡ أُمَّهَٰتُكُمۡ وَبَنَاتُكُمۡ وَأَخَوَٰتُكُمۡ وَعَمَّٰتُكُمۡ وَخَٰلَٰتُكُمۡ وَبَنَاتُ ٱلۡأَخِ وَبَنَاتُ ٱلۡأُخۡتِ وَأُمَّهَٰتُكُمُ ٱلَّٰتِيٓ أَرۡضَعۡنَكُمۡ وَأَخَوَٰتُكُم مِّنَ ٱلرَّضَٰعَةِ وَأُمَّهَٰتُ نِسَآئِكُمۡ وَرَبَٰٓئِبُكُمُ ٱلَّٰتِي فِي حُجُورِكُم مِّن نِّسَآئِكُمُ ٱلَّٰتِي دَخَلۡتُم بِهِنَّ فَإِن لَّمۡ تَكُونُواْ دَخَلۡتُم بِهِنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيۡكُمۡ وَحَلَٰٓئِلُ أَبۡنَآئِكُمُ ٱلَّذِينَ مِنۡ أَصۡلَٰبِكُمۡ وَأَن تَجۡمَعُواْ بَيۡنَ ٱلۡأُخۡتَيۡنِ إِلَّا مَا قَدۡ سَلَفَۗ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ غَفُورٗا رَّحِيمٗا٢٣﴾ [النساء: ٢٣].

یعنی: «مادران‌تان و دختران‌تان و خواهران‌تان و عمّه‌های‌تان و خاله‌های‌تان و دختران برادر و دختران خواهر و آن مادران‌تان که شما را شیر داده‌اند، و خواهرانِ رضاعی‌تان و مادرانِ زنان‌تان و آن دخترانِ همسران‌تان که در کنار شما پرورش یافته‌اند، از آن زنان‌تان که با آن‌ها آمیزش جنسى کرده‌اید- و اگر با آنها آمیزش جنسى نکرده باشید، گناهى بر شما نیست- و همسران آن پسران‌تان که از صلب (پشت و نسب) خودتان هستند و آنکه بین دو خواهر جمع کنید، بر شما حرام گردیده است. مگر آنچه گذشته است، که الله آمرزنده مهربان است». سپس در ادامه، سخن از محارمی می‌آید که از طریق رضاعت یا شیرخوارگی و ازدواج، مَحرَم می‌گردند.