کلیات اسلام

ب: آداب امر به معروف و نهی از منکر

۱- کسی که به چیزی امر و سفارش می‌‌نماید باید از حقیقت و مشروعیت و درست بودن آن و متروک ماندنش به خوبی آگاه و مطمئن باشد. همچنین در مورد حقیقت موضوع منکری که از آن نهی می‌نماید و می‌خواهد آن را ازمیان بردارد،لازم است از ناروا و معصیت و حرام بودن و انجام گرفتن آن به درستی مطلع باشد.

۲- اندرزگو و آمر به معروف و ناهی از منکر خود باید پرهیزکار باشد و چیزی را که از آن نهی می‌نماید انجام ندهد، و آنچه را که دیگران را به انجام دادنش سفارش می‌نماید ترک ننماید. زیرا خداوند متعال می‌فرماید:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفۡعَلُونَ ٢ كَبُرَ مَقۡتًا عِندَ ٱللَّهِ أَن تَقُولُواْ مَا لَا تَفۡعَلُونَ ٣﴾[الصف: ۳]. «ای اهل ایمان چرا چیزی را که به دیگران می‌گویید، خود به آن عمل نمی‌کنید؟! اگر سخنی را بگویید و خود به آن عمل نکنید، سبب خشم شدید خداوند می‌شود». و می‌فرماید: ﴿۞أَتَأۡمُرُونَ ٱلنَّاسَ بِٱلۡبِرِّ وَتَنسَوۡنَ أَنفُسَكُمۡ وَأَنتُمۡ تَتۡلُونَ ٱلۡكِتَٰبَۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ ٤٤﴾[البقرة: ۴۴]. «آیا مردم را به نیکوکاری فرمان می‌دهید و خود را به دست فراموشی می‌سپارید، در حالی که شما کتاب (قرآن) را می‌خوانید».

۳- کسی که دیگران را نصیحت می‌نماید، بایستی خوش اخلاق و بردبار و نرم خو باشد و با آرامی و مهربانی و دلسوزی دیگران را به خیر و نیکی و پرهیز از شر و بدی فر خواند. و چنان‌چه در جریان ادای مسئولیت خود با برخورد تند و آزار دیگران مواجه شود، از کوره درنرود و راه شکیبایی و گذشت را در پیش گیرد. زیرا خداوند متعال می‌فرماید:

﴿وَأۡمُرۡ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَٱنۡهَ عَنِ ٱلۡمُنكَرِ وَٱصۡبِرۡ عَلَىٰ مَآ أَصَابَكَۖ إِنَّ ذَٰلِكَ مِنۡ عَزۡمِ ٱلۡأُمُورِ ١٧﴾[لقمان: ۱٧]. «... به کار نیک دستور بده و از کار بد نهی کن و در برابر مشکلاتی که برایت پیش می‌آید، شکیبا باش، زیرا این (نشانه) عزم (تو در مقابله با) امور می‌باشد».

۴- برای اطلاع از کارهای ناروایی که دیگران مرتکب می‌شوند، نباید از تجسس و کار گذاشتن میگروفون و دوربین و گماشتن افراد خبر چین استفاده کرد. زیرا خداوند متعال دستور داده است که حریم زندگی و حرمت مردم به وسیله جاسوسی و خبر چینی شکسته نشود، و می‌فرماید: «خبر چینی و جاسوسی نکنید». و پیامبر گرامی اسلام نیز می‌فرماید: «جاسوسی و خبر چینی ننمایید». و همچنین می‌فرماید: «هرکس عیب و نقص مسلمانی را پوشیده نگاه دارد، خداوند عیب و گناهان او را دردنیا و آخرت می‌پوشاند».

۵- قبل از آنکه انسان اندرزگو دیگری را به کاری نیک فراخواند، به خوبی ارزش و ضرورت آن را برایش بیان کند، زیرا ممکن است آن را بخاطر ناآگاهی ترک نموده باشد. و همچنین لازم است ناروایی و عواقب کار زشت وناپسندی را که کسی انجام داده برای او با زبانی ساده و قابل فهم توضیح داده شود. زیرا ممکن است که علت انجام دادن آن ناآگاهی او از حرام و ناروا بودن آن کار باشد.

۶- به گونه‌ای پسندیده، امر به معروف و نهی از منکر بنماید، و هر گاه کسی که مسئولیت و واجبی را ترک نموده یا کار خلافی را مرتکب شده است به مسئولیت خود عمل ننموده، به صورتی که روان وقلب او را تحت تأثیر قرار دهد او را نصیحت نماید. و برای مثال: «موضوعاتی را که در راستای تشویق و ترسانیدن انسان در شریعت آمده صادقانه و با خلوص نیت و در خلوت برای او بازگو نماید. و چنان‌چه این روش هم مؤثر واقع نشد و بی‌فایده بود، با درشتی و سختی با او سخن بگوید، و در صورتی که این روش هم کارگر نیافتاد، - چنان‌چه گناه و انحراف واسباب انحراف دیگران را فراهم نماید - لازم است، حکومت و مسئولین را در جریان موضوع قرار دهد.

٧- چنان‌چه انسان نصیحت گر نتوانست عملا از کارهای ناپسند دیگران جلو گیری کند واندرز و نصیحت کلامی هم کارگر نبود، واز طرف دیگر، اگر اقدام به امر به معروف و نهی از منکر می‌نمود، جان و مال و آبروی او به صورتی غیر قابل تحمل در معرض خطر قرار می‌گرفت و توانایی صبر و تحمل آن را نداشت، به مخالفت و ناخوشایند دانستن قلبی و درونی اکتفاء نماید،زیرا رسول خدا جمی‌فرماید: «هریک از شما منکری را مشاهده نمود عملا آن را تغییر دهد، و چنان‌چه نتوانست با کلام با آن به مخالفت بر خیزد و در غیر اینصورت با قلب خود آن را ناپسند شمارد».