گفتاری پیرامون قضا و قدر

۲- امام ابو بکر محمد حسین آجری

ایشان می‌گوید: دیدگاه ما در مورد تقدیر این است که خداوند بهشت و دوزخ را برای کسانی که سزاوار آن هستند آفرید و سوگند یاد نمود که دوزخ را از جن‌ها و انسان‌ها پر خواهد کرد.

سپس آدم÷را آفرید و از پشتش همه‌ی فرزندان و نسل‌اش را تا روز قیامت بیرون آورد و آن‌ها را به دو گروه، اهل بهشت و اهل دوزخ تقسیم نمود.

همچنین ابلیس را آفرید و به او دستور داد تا آدم را سجده کند، درحالی که خداوند می‌دانست که ابلیس سجده نمی‌کند و تمام بدبختی و شقاوت ابلیس در علم خداوند دانا مقدر شده بود، که این آگاهی با حکمت و عدالت منافاتی ندارد، پروردگار هرچه اراده کند همان خواهد شد و تقدیر و اراده‌‌ی خداوند بر اساس عدالت و رحمت است.

آنگاه آدم و حوا را آفرید تا در زمین سکونت کنند، آن‌ها را در بهشت جای داد، و بدان‌ها دستور داد که هرچه می‌خواهند از نعمت‌های بهشت با خوشی و آسودگی بخورند و به یک درختی نزدیک نشوند و از آن نخورند، در تقدیر خداوند مقدر شده بود که آدم با خوردن میوه‌ی درخت ممنوعه، از خداوند نافرمانی خواهد کرد، خداوند در ظاهر آنان را منع کرده بود ولی در باطن می‌دانست که آنها از آن درخت خواهند خورد. آن‌ها چاره‌ای جز خوردن میوه‌ی آن درخت نداشتند، تا نافرمانی شود و دلیلی برای خارج شدن آنها از بهشت باشد چون آنان برای زندگی کردن در زمین آفریده شده بودند و این که مورد عفو و بخشش قرار خواهند گرفت همه‌ی این حوادث در علم خداوند گذشته بود. البته در جهان امری بر خلاف علم خداوند رخ نمی‌دهد، هرچه که به وقوع می‌پیوندد، مقدر گشته و علم خداوند قبل از رخ دادن امور بر هر موجودی احاطه کرده است.

﴿لَا يُسۡ‍َٔلُ عَمَّا يَفۡعَلُ وَهُمۡ يُسۡ‍َٔلُونَ٢٣﴾[الأنبياء: ۲۳].

«خداوند در برابر کارهایی که می‌کند، مورد بازخواست قرار نمی‌گیرد (و بازپرسی نمی‌شود، و کسی حق خُرده‌گیری ندارد) ولی دیگران مورد بازخواست و پرسش قرار می‌گیرند».

آفریدن مخلوقات مطابق با اراده ی پروردگار صورت گرفته، قبل از آمدن به دنیا برخی را سعادت‌مند و گروهی را بدبخت قرار داده است، در حالی که در شکم مادر به سر می‌بردند، مدت عمر روزی و کردارشان نوشته شده بود آنگاه آنان را آفرید و هر انسانی برای بدست آوردن آنچه در تقدیرش نوشته شده از قبیل خوب یا بد، تلاش می‌کند.

سپس پیامبران را فرستاد و بر آنان وحی نازل نمود، پیامبران دستور خداوند را ابلاغ کردند و آنان را نصیحت نمودند، هرکسی که در تقدیر الهی مؤمن بود، ایمان می‌آورد و کسی که در تقدیرش به عنوان کافر مقدر شده بود ایمان نمی‌آورد.

خداوند می‌فرماید:

﴿هُوَ ٱلَّذِي خَلَقَكُمۡ فَمِنكُمۡ كَافِرٞ وَمِنكُم مُّؤۡمِنٞۚ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِيرٌ٢﴾[التغابن: ۲].

«او کسی است که شما را آفرید (و به شما آزادی و اختیار داد). گروهی از شما کافر و برخی از شما مؤمن می‌گردید. خداوند می‌بیند هرچه را که انجام می‌دهید».‏

هر کسی را که دوست داشته باشد، سینه‌اش را برای پذیرش ایمان گشاد می‌کند و اگر بر کسی خشمگین شود، بر قلب و گوش و چشمش مهر می‌کوبد که هرگز هدایت نخواهند شد.

خداوند می‌فرماید:

﴿لَا يُسۡ‍َٔلُ عَمَّا يَفۡعَلُ وَهُمۡ يُسۡ‍َٔلُونَ٢٣﴾[الأنبياء: ۲۳].

«خداوند در برابر کارهایی که انجام می‌دهد، مورد بازخواست قرار نمی‌گیرد (و بازپرسی نمی‌شود، و کسی حق خُرده‌گیری ندارد) ولی دیگران مورد بازخواست و پرسش قرار می‌گیرند».

خداوند همه‌ی موجودات را آفرید و در آفرینش با اراده و میل خود تصرف می‌نماید، به کسی ستم نمی‌کند، نسبت دادن ظلم به پروردگار با عظمت و شوکت او سازگار نیست. ظلم تنها به کسی نسبت داده می‌شود که در ملک دیگران تصرف کند، اما آنچه در آسمان‌ها و در زمین و آنچه در میان آن دو و در زیر خاک (از دفاین و معادن) می‌باشد، از آن خداوند است، یادش ارجمند و نام‌هایش پاک و مقدس باد، فرمانبرداری بندگان را دوست دارد و بدان دستور داده، فرمانبرداران با توفیق الهی به اطاعت و پیروی می‌پردازند، از گناه و نافرمانی نهی می‌کند در حالی که معصیت را دوست ندارد و به انجام آن دستور نداده، ولی گناه را آفریده است. در شأن خداوند نیست که به زشتی‌ها و پلشتی‌ها دستور دهد و آنها را دوست بدارد و یا در مملکت و فرمانروایی ایشان امری برخلاف میل و اراده‌اش رخ دهد، یا قبل از آفرینش چیزی، از آن علم و آگاهی نداشته باشد، قبل از آفرینش و پس از آن و پیش از جاری شدن قضا و قدر از کردار بندگان آگاه است.

قلم به دستور پروردگار در لوح‌ محفوظ برای نوشتن همه‌ی رخدادها از قبیل نیکی و بدی به حرکت درآمد، بندگانی که به دستور خدا عمل می‌کنند، مورد مدح و ستایش قرار می‌گیرند، و در مقابل اعمال پاداش بزرگی به بندگان ارزانی می‌دارد، اگر توفیق و یاری پروردگار نبود، هیچ کسی نمی‌توانست چنان کاری انجام دهد که پاداش بگیرد.

خداوند می‌فرماید:

﴿ذَٰلِكَ فَضۡلُ ٱللَّهِ يُؤۡتِيهِ مَن يَشَآءُۚ وَٱللَّهُ ذُو ٱلۡفَضۡلِ ٱلۡعَظِيمِ٢١﴾[الحديد: ۲۱].

«این، عطا و فضل خداوند است، و به هر کس که بخواهد آن را می‌دهد، و خداوند دارای بخشش بزرگ و فراوان است».

گناهکاران را به خاطر کردار بد ملامت می‌کند و آن‌ها را نسبت به اعمالشان تهدید می نماید، همه‌ی این‌ امور در تقدیرشان نوشته شده است، هرکه را بخواهد گمراه می‌نماید و هرکه را بخواهد هدایت می‌کند.

امام محمد بن حسین در ادامه می‌گوید: این دیدگاه ما در مورد تقدیر است. [۱۲۱]

[۱۲۱] الشریعة امام آجری ص(۱۵۰ـ۱۵۲)