فصل ششم: علل گمراهی و انحراف در تقدیر

علت اساسی انحراف و گمراهی تمام گروه‌ها از قبیل جبریه در مورد تقدیر این است که تنها به یک طرف حقیقت می‌نگرند، یا به عبارت دیگر تقدیر را از یک زاویه بررسی می‌نمایند. مانند انسان یک چشمی که یک طرف چیزی را می‌بیند و طرف دیگر را نمی‌بیند، قدریه، این منکران تقدیر می‌گویند: خداوند کفر، گناه و نافرمانی را مقدر نمی‌کند و بدان راضی و خشنود نیست، پس چگونه معتقد به آفرینش همه‌ی کردار بندگان باشیم در حالی که کفر، گناه و معاصی را نیز در بر می گیرد؟

جبریه معتقدند که خداوند آفریننده‌ی هر مخلوقی است، گمان می‌کنند که هر چیزی را که آفریده و بوجود آورده، خشنود است و آن‌ها را دوست دارد.

اهل سنت و جماعت به هردو طرف قضیه می‌نگرند، به حقایق هردو فرقه ی قدریه و جبریه ایمان دارند، ولی باطل و گمراهی‌های آنان را رد می‌کنند.

اهل سنت و جماعت بر این باورند که خداوند هرچند معصیت و گناه را در تقدیر مقدر نموده ولی آنها را دوست ندارد و هرگز بدان دستور نمی‌دهد، بلکه آن را مبغوض و نکوهش شده می داند و از انجام آن باز می دارد.

عموم اهل سنت اعتقاد دارند که خداوند هرچه اراده کند، رخ می دهد، و هرچه نخواهد به وقوع نمی‌پیوندد. بنابر این فقها اتفاق نظر دارند که اگر انسانی بگوید: سوگند به خدا، اگر خدا بخواهد، چنین کاری را انجام خواهم داد، اگر آن کار را انجام ندهد حانث نمی‌شود، هرچند سوگند در مورد امر مباح یا واجبی باشد.

ولی اگر هنگام سوگند یاد کردن بجای «إن شاء الله» گفت: «اگر خداوند دوست داشت» حانث می‌شود.