دنیای فرشتگان

وظیفه‌ی مؤمن در قبال فرشتگان

فرشتگان بندگان برگزیده‌ی خدا هستند و نزد پروردگارشان از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند، و مسلمانی که خدا را عبادت کند و در صدد خشنودی خداوند است، چاره‌ای جز دوستی و تعظیم و طرفداری از فرشتگان ندارد. و مؤمن باید از هر عملی که موجب ناخشنودی و اذیت و آزار فرشته می‌شود خودداری کند. در این بخش توضیحاتی در این زمینه تقدیم می‌گردد.

۱- اذیّت نکردن فرشتگان

علمای اسلام به شدت ناسزاگویی و عیب گویی فرشتگان را محکوم کردند. علامه سیوطی /به نقل از قاضی عیاض، و او از سحنون می‌گوید: هرکس فرشته‌ای را دشنام دهد، باید کشته شود. این حکم درباره‌ی تمام فرشتگان یا آن فرشته‌هایی است که فرشته بودن آنان برای ما آشکار باشد. یعنی فرشته بودن آنان از قرآن و یا از حدیث متواتر و مشهور و متفق علیه ثابت شده باشد، مانند جبرئیل، نگهبان بهشت، مالک و زبانیه مأمور جهنم، حاملان عرش، عزرائیل، ‌اسرافیل، رضوان، نگهبانان و نویسندگان اعمال انسان و منکر و نکیر. اما این حکم شامل آن‌هایی که حدیث، دلیل و اجماعی بر فرشته بودنشان نباشد، مانند هاروت و ماروت این حکم مذکور شامل حالشان نمی‌شود. سیوطی به نقل از قرافی مالکی می‌گوید: بر هر انسان مکلفی احترام پیامبران و فرشتگان ضروری است. هرکس با صراحت، کنایه و یا تعریض و اشاره، درباره‌ی حیثیت فرشتگان سخن بگوید، کافر می‌شود. مثلاَ هرکس بگوید: فلانی از فرشته نگهبان دوزخ سنگ دل تراست، یا فلانی از منکر و نکیر وحشتناک تر است، اگر این سخن را بخاطر اثبات عیب و نقصِ وحشت و سنگدلی بگوید، کافر می‌گردد [۱۰۴].

۲- پرهیز از گناه و نافرمانی خدا

آنچه که بیش از هر چیز موجب اذیت و آزار فرشته می‌شود، گناه، کفر و شرک است، از این رو بزرگ‌ترین هدیه به فرشتگان که آن‌ها را خشنود و راضی می‌کند این است که دین انسان خالصانه برای پروردگار باشد، و از هر آنچه که موجب خشم خداست بپرهیزد. از این رو فرشتگان به منزلی که گناه و نافرمانی خدا در آن باشد، یا چیزی در آن خانه باشد که خداوند نسبت به آن نفرت و خشم داشته باشد، مثل بُت، مجسمه و تصاویر ذی روح وارد نمی‌شوند. همچنین فرشتگان به کسانی که نافرمانی خدا را می‌کنند، مانند انسان‌های مست نزدیک نمی‌شوند.

ابن کثیر گفته: «در حدیث صحیح که در کتاب‌های صحاح، مسانید و سنن تعدادی از صحابه روایت کرده‌اند آمده است که رسول خدا صفرمود: «لاَ تَدْخُلُ الْمَلاَئِكَةُ بَيْتًا فِيهِ صُورَةٌ وَلاَ جُنُبٌ وَلاَ كَلْبٌ» یعنی: «فرشتگان به خانه‌ای که تصویر، سگ و انسان جنب و ناپاک در آن باشد وارد نمی‌شوند».

در روایتی دیگر از حضرت علی سکلمه‌ی «بول» نیز در حدیث اضافه شده است. یعنی ادرار نیز مانع ورود فرشتگان است. در حدیث مرفوعی رافع از ابوسعید چنین روایت می‌کند: «لاَ تَدْخُلُ الْمَلائِكَةُ بَيْتًا فِيهِ كَلْبٌ، وَلا صُورَةُ تَمَاثِيلَ» یعنی: «فرشتگان به خانه‌ای که در آن سگ و مجسمه باشد، وارد نمی‌شوند». در روایتی دیگر از ابوهریره سچنین نقل شده است: «لاَ تَصْحَبُ الْمَلاَئِكَةُ رُفْقَةً معهم جَرَسٌ أَوْ كَلْبٌ» [۱۰۵].

یعنی: «فرشتگان کاروانی را که سگ و زنگوله داشته باشند، همراهی نمی‌کنند».

بریده سمی‌گوید: رسول خدا صفرمود: «فرشتگان سه نفر نزدیک نمی‌شوند: کسی که مست باشد، مردی که با زعفران لباس‌هایش را رنگ کرده است، و شخص جنب و ناپاک [۱۰۶].

از عمار بن یاسر بروایت است، که رسول خدا صفرمود: «فرشتگان به این سه چیز نزدیک نمی‌شوند: جسد کافر، کسی که خلوق (نوعی عطر) را به لباس‌هایش زده باشد، مگر اینکه وضو بگیرد [۱۰۷].

۳- آنچه موجب اذیت و آزار انسان‌هاست فرشتگان را نیز اذیت می‌کند

از احادیث صحیح ثابت است که آنچه انسان‌ها را اذیت می‌کند، موجب اذیت و آزار فرشتگان نیز می‌شود. از این رو فرشتگان از بوی بد، پلیدی‌ها و گندگی اذیت می‌شوند.

جابر بن عبدالله بمی‌گوید: که رسول خدا صفرمود: «هر کس پیاز، سیر و تره بخورد به مساجد ما نیاید؛ زیرا از آنچه انسان‌ها ناراحت و اذیت می‌شوند، فرشتگان نیز احساس ناراحتی می‌کنند» [۱۰۸].

تا جایی که رسول خدا صبه شخصی که به مسجد آمد و از او بوی سیر یا پیاز به مشام می‌رسید دستور داد تا از مسجد بیرون شده و به بقیع برود [۱۰۹].

۴- منع از‌انداختن آب دهان به سمت راست در نماز

رسول خدا صاز‌انداختن آب دهان به سمت راست در حالت نماز نهی کرده؛ زیرا وقتی نماز‌گزار برای اقامه‌ی نماز بلند می‌شود، فرشته‌ای سمت راست او می‌ایستد. ابوهریره سروایت می‌کند که پیامبر صفرمود: «وقتی یکی از شما به نماز می‌ایستد، آب دهانتان را به جلوی خود نیندازد؛ زیرا تا وقتی که در حالت نماز هست، با خداوند مناجات و راز و نیاز دارد، و به سمت راست خود نیز نیندازد، زیرا در سمت راست هر نماز‌گزاری فرشته‌ای وجود دارد، اگر لازم باشد آب دهان را به سمت چپ یا زیر پا بیندازد، و بعد آن را دفن کند [۱۱۰].

۵- دوستی و محبت با تمام فرشتگان

بر هر مسلمانانی لازم است با همه‌ی فرشتگان دوستی و محبت داشته باشد، و میان آنان تبعیض و برتری قائل نباشد؛ زیرا همه آنان بندگان مطیع و فرمانبر خداوند هستند، و هرگز با هم اختلاف و تفرّقی ندارند و دستورهای خدا را به بهترین روش انجام می‌دهند. یهودیان مدعی بودند که میان فرشتگان دوستان و دشمنانی دارند. آنان جبرئیل را دشمن و میکائیل را دوست خود می‌دانستند. بنابراین خداوند متعال این ادعایشان را تکذیب کرد و فرمود که فرشتگان با هم اختلاف ندارند آنجا که فرمود:

﴿قُلۡ مَن كَانَ عَدُوّٗا لِّـجِبۡرِيلَ فَإِنَّهُۥ نَزَّلَهُۥ عَلَىٰ قَلۡبِكَ بِإِذۡنِ ٱللَّهِ مُصَدِّقٗا لِّمَا بَيۡنَ يَدَيۡهِ وَهُدٗى وَبُشۡرَىٰ لِلۡمُؤۡمِنِينَ٩٧ مَن كَانَ عَدُوّٗا لِّلَّهِ وَمَلَٰٓئِكَتِهِۦ وَرُسُلِهِۦ وَجِبۡرِيلَ وَمِيكَىٰلَ فَإِنَّ ٱللَّهَ عَدُوّٞ لِّلۡكَٰفِرِينَ٩٨﴾[البقرة: ۹۷-۹۸].

یعنی: «بگو: کسی که دشمن جبرئیل باشد (در حقیقت دشمن خداوند است) زیرا او به فرمان خدا قرآن را بر قلب تو نازل کرده است (نه اینکه خود سرانه دست به چنین امری زده باشد). قرآنی که کتاب‌های آسمانی پیشین را تصدیق می‌کند، و هدایت و بشارت برای مؤمنان است. کسی که دشمن خدا و فرشتگان و فرستادگان او و جبرئیل و میکائیل باشد (خداوند دشمن او است). چه خداوند دشمن کافران است».

خداوند در این آیه و آیه‌های دیگر خبر داده که فرشتگان منسجم و یکی هستند. هرکس با یکی از آنان دشمنی بورزد، او در واقع با خداوند و همه‌ی فرشتگانش دشمن است. اما دوستی با بعضی از فرشتگان و دشمنی با برخی دیگر، خرافه‌ای است که جز‌اندیشه‌ی منحرف یهودی کسی دیگر بدان قائل نیست. و اینکه قرآن از یهود نقل می‌کند عذر و بهانه‌ای واهی بیش نیست که کفر و بی‌ایمانی خود را بدان توجیه نموده، و ادعا می‌کردند که جبرئیل دشمن آنان است، چون مایه‌ی جنگ و تخریب است و اگر میکائیل نزد محمّد می‌آمد، سخنانش را می‌پذیرفتیم.

[۱۰۴] الحبانک فی اخبار الملائک للسیوطی (۲۵۵۱). [۱۰۵] البدایة و النهایة (۱/۵۵). [۱۰۶] صحیح الجامع (۳/۷۰). [۱۰۷] صحیح سنن ابی داود (۲/۸۷۲). [۱۰۸] مسلم (۱/۳۹۴) شماره (۵۶۷). [۱۰۹] صحیح مسلم (۱/۳۹۶) شماره (۵۶۷). [۱۱۰] صحیح بخاری )۱/۵۱۲( شماره )۴۱۶(.