حدیث بیست ونهم: سنّت قبل از جمعه
عبدالله بن الزبیربروایت کرده است: «قال رسول الله ج: مَا مِنْ صَلاةٍ مَفْرُوضَةٍ إِلا وَبَیْنَ یَدَیْهَا رَكْعَتَانِ.» [۶۶]«رسول الله جفرمودند: قبل از هر نماز فرضی دو رکعت سنّت وجود دارد.»
به نظر می‌رسد که سنّت راتبه‌ا‌ی قبل از جمعه وجود ندارد؛ چرا که همانطور که از سیرة رسول الله جواضح بوده، وقتیکه که ایشان جاز خانه خارج می‌گردیدند روی منبر می‌رفته و بلالسهم شروع به أذان دادن می‌کرده است و پس از اتمام أذان، خطبه می-خواندند. و هیچ حدیثِ صحیحی هم که دالِّ بر خواندن این سنّت توسط رسول الله جبوده باشد وجود ندارد؛ و همچنین در زمان ایشان جهم خوانده نمی‌شده؛ چرا که اصلاً فرصتی برای خواندن وجود نداشته است. [۶۷]
اما در مکان‌هایی که امام فرصت خواندن نماز را داده و یا دیر جمعه برگزار می‌گردد، خواندنش جایز بوده و ثواب دارد و در واقع سنّت غیرِ موکّد می‌باشد. همانطور که در بعضی مکان‌ها پس از أذان مغرب سریعاً نماز مغرب خوانده می‌شود لذا کسی نمی‌تواند نماز بخواند امّا اگر امام اجازه دهد خواندنش ثواب دارد. هرچند که در هیچ روایت صحیحی نیامده که رسول اللهجسنّت قبل از مغرب خوانده باشد.
دلایل صحیح این دیدگاه:
- عبدالله بن مغفلسروایت کرده است: «أن رسول الله صلى الله علیه وسلم قال: بَیْنَ كُلِّ أَذَانَیْنِ صَلَاةٌ.» [۶۸]«بین هر أذان واقامه‌ای دو رکعت نماز سنّت وجود دارد.»
و لذا بین أذان جمعه و اقامۀ نماز جمعه هم دو رکعت سنّت وجود دارد.
- عبدالله بن الزبیربروایت کرده است: «قال رسول الله ج: مَا مِنْ صَلاةٍ مَفْرُوضَةٍ إِلا وَبَیْنَ یَدَیْهَا رَكْعَتَانِ.» [۶۹]«رسول الله جفرمودند: قبل از هر نماز فرضی دو رکعت سنّت وجود دارد.»
و نماز جمعه هم فرض بوده لذا قبل از آن خواندن دو رکعت نماز جایز است.
- نماز جمعه (بدل) نماز ظهر می‌باشد؛ لذا (بدل) در همۀ موارد حکم اصل را داشته مگر اینکه قرینۀ صارفه‌ای بر جدایی آن‌ها داشته باشیم.
لذا امام ابن تیمیه/هم بر این قول بوده و گفته است: (قول صحیح بر این بوده که قبل از نماز جمعه سنّت راتبه‌ا‌ی معیّن وجود ندارد؛ و لذا نمازی که بین دو أذان خوانده می‌شود، جایز و حسن می‌باشد؛ لذا اگر کسی آن‌را خواند، برای وی ایرادی نیست و کسی هم که نخواند، بر او هم ایرادی نیست؛ واین متعادل‌ترین اقوال دربارۀ حکم سنّت قبل از جمعه می‌باشد و سخن امام احمد بن حنبل/هم بر آن دلالت دارد.) [۷۰](واللهُ العلیمُ أعلمُ بالصّواب)
[۶۶] (صحیح): ابن حبان (ش۲۴۵۵و۲۴۸۸) روایت کرده است: «أخبرنا ابن قتیبة قال حدثنا محمّد بن عمرو الغزی قال حدثنا عثمان بن سعید القرشی قال حدثنا محمّد بن مهاجر عن ثابت بن عجلان عن سلیم بن عامر الخبائری عن عبد الله بن الزبیر قال: قال رسول الله ج... .» ومحمّد بن عمرو الغزی هم متابعه شده ودارقطنی، السنن (ج۱ص۲۶۷) از طریق (عمرو بن عثمان بن سعید وعباس بن عبد الله الترقفی وأحمد بن الفرج أبو عتبة) روایت کرده است: «نا عثمان بن سعید عن محمّد بن مهاجر عن ... .» ومحمّد بن مهاجر هم متابعه شده ورویانی، المسند (ش۱۳۳۷) / مروزی، المسند (ش۴۰) / ابن عدی، الکامل (ج۲ص۹۷) / طبرانی، المعجم الکبیر (ش۱۴۹۰۰ج۱۳و۱۴) ومسند الشامیین (ج۳ص۲۸۲) / از طریق (علی بن بحر والربیع بن نافع ودحیم الدمشقی وهشام بن عمار واسحاق بن ابراهیم ومحمّد بن مصفی) روایت کرده‌اند: «نا سوید بن عبد العزیز الدمشقی عن ثابت بن عجلان عن ....» رجال ابن حبان «ثقة» ومترجم در تهذیب هستند به جز: محمّد بن الحسن بن قتیبة اللخمی: امام ذهبی گفته است: «الحافظ؛ الامام الثقة المحدث الکبیر» وامام دارقطنی گفته است: «ثقةٌ» واما ابن العماد گفته است: «كان حافظاً ثقةً ثبتاً» [ذهبی، سیر اعلام النبلاء (ج۱۴ص۲۹۳) وتذکرة الحفاظ (ج۲ص۷۶۴) / ابن العماد، شذرات الذهب (ج۲ص۲۵۸)]. محمّد بن عمرو بن الجراح الغزى: امام ابوزرعه گفته است: «لم أر بالشام أفضل من محمّد بن عمرو الغزی»وامامان ابوحاتم رازی وسمعانی گفته‌اند: «لابأس به» وامام ابن حبان هم وی را در «ثقات» آورده است [ابن حبان، الثقات (ج۹ص۹۲) / ابن ابی حاتم، الجرح والتعدیل (ج۸ص۳) / سمعانی، الانساب (ج۴ص۲۹۳)] واسناد این روایت هم «صحیح» است. [۶۷] ابن حجر، فتح الباری ۴۲۶/۲ [۶۸] (صحیح): بخاری (ش۶۲۴و۶۲۷) / مسلم (ش۱۹۷۷) / ابوداود (ش۱۲۸۵) / ترمذی (ش۱۸۵) / نسایی (ش۶۸۱) / این ماجه (ش۱۱۶۲) از طریق (کهمس بن الحسن وسعیى بن ایاس) روایت کرده‌اند: «ن عبد الله بن بریدة عن عبد الله بن مغفل قال قال النبی صلى الله علیه وسلم بین کل أذانین صلاة بین کل أذانین صلاة ثم قال فی الثالثة لمن شاء.» [۶۹] (صحیح): ابن حبان (ش۲۴۵۵و۲۴۸۸) روایت کرده است: «أخبرنا ابن قتیبة قال حدثنا محمّد بن عمرو الغزی قال حدثنا عثمان بن سعید القرشی قال حدثنا محمّد بن مهاجر عن ثابت بن عجلان عن سلیم بن عامر الخبائری عن عبد الله بن الزبیر قال: قال رسول الله ج... .» ومحمّد بن عمرو الغزی هم متابعه شده ودارقطنی، السنن (ج۱ص۲۶۷) از طریق (عمرو بن عثمان بن سعید وعباس بن عبد الله الترقفی وأحمد بن الفرج أبو عتبة) روایت کرده است: «نا عثمان بن سعید عن محمّد بن مهاجر عن ... .» ومحمّد بن مهاجر هم متابعه شده ورویانی، المسند (ش۱۳۳۷) / مروزی، المسند (ش۴۰) / ابن عدی، الکامل (ج۲ص۹۷) / طبرانی، المعجم الکبیر (ش۱۴۹۰۰ج۱۳و۱۴) ومسند الشامیین (ج۳ص۲۸۲) / از طریق (علی بن بحر والربیع بن نافع ودحیم الدمشقی وهشام بن عمار واسحاق بن ابراهیم ومحمّد بن مصفی) روایت کرده‌اند: «نا سوید بن عبد العزیز الدمشقی عن ثابت بن عجلان عن ....» رجال ابن حبان «ثقة» ومترجم در تهذیب هستند به جز: محمّد بن الحسن بن قتیبة اللخمی: امام ذهبی گفته است: «الحافظ؛ الامام الثقة المحدث الکبیر»وامام دارقطنی گفته است: «ثقةٌ» واما ابن العماد گفته است: «كان حافظاً ثقةً ثبتاً» [ذهبی، سیر اعلام النبلاء (ج۱۴ص۲۹۳) وتذکرة الحفاظ (ج۲ص۷۶۴) / ابن العماد، شذرات الذهب (ج۲ص۲۵۸)]. محمّد بن عمرو بن الجراح الغزى: امام ابوزرعه گفته است: «لم أر بالشام أفضل من محمّد بن عمرو الغزی» وامامان ابوحاتم رازی وسمعانی گفته‌اند: «لابأس به» وامام ابن حبان هم وی را در «ثقات» آورده است [ابن حبان، الثقات (ج۹ص۹۲) / ابن ابی حاتم، الجرح والتعدیل (ج۸ص۳) / سمعانی، الانساب (ج۴ص۲۹۳)] واسناد این روایت هم «صحیح» است. [۷۰] ابن تیمیة، مجموع الفتاوی ۱۹۳و۱۹۴/۲۴