حدیث بیست و ششم: أذکار مسجد
قدم نهادن به‌سوی مسجد عبادت است، به گونه‌ای که پیامبر اکرم جدر مسیر رسیدن به مسجد با خداوند أبه مناجات می‌پرداختند و در هنگام ورود و خروج از آن نیز أذکاری را بیان می‌کردند که جدای از اینکه اهمیّت عبادت در مسجد را ن‌شان می‌دهند بلکه دعاهایی هستند که قبولی آن از طرف پروردگار أنهایت خیر و برکت و احسان و آرامش را برای مسلمان به بار می‌آورند. این أذکار عبارتند از:
دعاى رفتن به مسجد ج
پیامبر جفرموده‌اند: «أَللَّهُمَّ اجْعَلْ فِيْ قَلْبِيْ نُوْراً، وَفِيْ لِسَانِيْ نُوْراً، وَفِيْ سَمْعِيْ نُوْراً، وَ فِيْ بَصَرِيْ نُوْراً، وَ مِنْ فَوْقِيْ نُوْراً، وَ مِنْ تَحْتِيْ نُوْراً، وَعَنْ يَمِيْنِيْ نُوْراً وَعَنْ شِمَالِيْ نُوْراً، وَ مِنْ أَمَامِيْ نُوْراً، وَ مِنْ خَلْفِيْ نُوْراً، وَاجْعَلْ فِيْ نَفْسِيْ نُوْراً، وَأَعْظِمْ لِيْ نُوْراً، وَعَظِّمْ لِيْ نُوْراً، وَاجْعَلْ لِي نُوراً، وَاجْعَلْ لِي نُوراً، أَللَّهُمَّ أَعْطِنِيْ نُوْراً، وَاجْعَلْ فِيْ عَصَبِيْ نُوْراً، وَ فِيْ لَـحْمِيْ نُوْراً، وَ فِيْ دَمِيْ نُوْراً، وَ فِيْ شَعْرِيْ نُوْراً وَ فِيْ بَشَرِيْ نُوْراً» [۵۷]. «الهى! در قلب، زبان، گوش و چشم من نور قرار ده، و بالا، و پایین، راست، چپ، مقابل، پشت و درون مرا منوّر گردان، و نور را براى من بیفزاى، و بزرگ گردان، و مرا نورى عطا فرما، و در عصب، گوشت، خون، مو و پوست من نورى قرار ده».
دعاى داخل شدن به مسجد
عبدالله بن عمرو بن العاص سروایت کرده است: «أَعُوْذُ بِاللهِ الْعَظِيْمِ، وَبِوَجْهِهِ الْكَرِيْمِ، وَسُلْطَانِهِ الْقَدِيْمِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيْمِ» [۵۸]. «به خداوند بزرگ و روى گرامى (که لایق جلالش است) و از بدى شیطان رانده شده به قدرت قدیم و أزلى او پناه مى‌برم».
فاطمه لروایت کرده است: «بِسْمِ اللهِ والسلامُ على رسولِ الله» [۵۹]. «به نام الله، و درود و سلام بر رسول الله».
ابوالأسید الأنصاری سروایت کرده است: «أَللَّهُمَّ افْتَحْ لِـي أَبْوَابَ رَحْمَتِكَ» [۶۰]. «الهى! درهاى رحمت خود را بر من بگشا».
دعاى خارج شدن از مسجد
ابوالأسید الأنصاری سروایت کرده است: «أَللَّهُمَّ إِنِّيْ أَسْأَلُكَ مِنْ فَضْلِكَ» [۶۱]«الهى! از تو فضلت را مسألت مى‌نمایم».
طیّبی گفته: شاید راز تخصیص رحمت در هنگام ورود و فضیلت به هنگام خروج در این باشد که کسی که داخل مسجد می‌شود به اعمالی مشغول می‌شود که وی را به ثواب و بهشت می‌رساند و این با رحمت تناسب دارد و هرگاه خارج می‌شود به دنبال کسب رزق حلال می‌رود و این با فضل تناسب دارد، همانگونه که خداوند أمی‌فرمایند: ﴿فَإِذَا قُضِيَتِ ٱلصَّلَوٰةُ فَٱنتَشِرُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَٱبۡتَغُواْ مِن فَضۡلِ ٱللَّهِ﴾[الجمعة: ۱۰]. «آنگاه كه نماز خوانده شد، در زمین پراكنده گردید و به دنبال رزق و روزی خدا بروید...» [۶۲].
[۵۷] (صحيح): بخاری (ش۶۳۱۶)/ مسلم (ش۱۸۲۴و۱۸۳۰-۱۷۳۴)/ ابوداود (ش۱۳۵۵)/ ترمذی (ش۳۴۱۹)/ نسایی (ش۱۱۲۱) از طریق (على بن عبدالله بن عباس وکریب مولی عبدالله بن عباس) روایت کرده‌اند: «عن سلمة بن کهيل عن كريب عن ابن عباس قال: بت عند ميمونة فقام النبي جفأتى حاجته فغسل وجهه ويديه ثم نام ثم قام فأتى القربة فأطلق شناقها ثم توضأ وضوءا بين وضوءين لم يكثر وقد أبلغ فصلى فقمت فتمطيت كراهية أن يرى أني كنت أتقيه فتوضأت فقام يصلي فقمت عن يساره فأخذ بأذني فأدارني عن يمينه فتتامت صلاته ثلاث عشرة ركعة ثم اضطجع فنام حتى نفخ وكان إذا نام نفخ فآذنه بلال بالصلاة فصلى ولم يتوضأ وكان يقول في دعائه: اللهم اجعل في قلبي نورا وفي بصري نورا وفي سمعي نورا وعن يميني نورا وعن يساري نورا وفوقي نورا وتحتي نورا وأمامي نورا وخلفي نورا واجعل لي نورا قال كريب وسبع في التابوت فلقيت رجلا من ولد العباس فحدثني بهن فذكر عصبي ولحمي ودمي وشعري وبشري وذكر خصلتين». [۵۸] (صحيح): ابوداود (ش۴۶۶)/ بیهقی، الدعوات الکبیر (ش۶۸) از طریق (إسماعیل بن بشر بن منصور) روایت کرده‌اند: «حدثنا عبد الرحمن بن مهدى عن عبدالله بن المبارك عن حيوة بن شريح قال لقيت عقبة بن مسلم فقلت له بلغنى أنك حدثت عن عبدالله بن عمرو بن العاص عن النبى جأنه كان إذا دخل المسجد قال: أعوذ بالله العظيم وبوجهه الكريم وسلطانه القديم من الشيطان الرجيم. قال أقط قلت نعم. قال فإذا قال ذلك قال الشيطان حفظ منى سائر اليوم».ورجالش «رجال صحیح» بوده جز (إسماعیل بن بشر و عقبة بن مسلم) که «ثقة» ومترجم در تهذیب می‌باشند. و امام نووی هم گفته است: «حديثٌ حسنٌ واسناده جيدٌ». و امام ابن حجر هم گفته است: «حسنٌ غريبٌ رجاله موثقون»[نووی، الاذکار (ص۳۱)/ ابن حجر، نتائج الافکار (ج۱ص۲۷۷)] [۵۹] (صحيح لغيره): دارقطنی، العلل الوارده فی الاحادیث النبویه (ج۱۵ص۱۸۴-۱۹۱)/ ابن ماجه (ش۷۷۱)/ ترمذی (ش۳۱۴)/ ابویعلی، المسند (ش۶۷۵۴)/ احمد، المسند (ش۲۶۴۱۷)/ ابن ابی شیبه، المصنف (ج۱ص۳۷۳وج۷ص۱۲۳)/ اسماعیل القاضی، فضل الصلاة على النبی (ش۸۲و۸۴و۸۳)/ دولابی، الذریة الطاهرة (ش۱۸۸)/ ابن عساکر، تاریخ دمشق (ج۷۰ص۱۱)/ اسحاق بن راهویه، المسند (ش۱۸۸۴) از طریق (سعیر بن الخمس وقیس بن الربیع وعاصم الأحول ولیث بن أبی سلیم والدراوردی ومحمّد بن أبان وروح بن القاسم وعیسى الأزرق) روایت کرده‌اند: «عن عبدالله بن الحسن عن فاطمة بنت الحسين عن فاطمة الكبرى بنت الرسول: أن رسول الله جكان إذا دخل المسجد قال ...». اما این روایت «ضعیف» بوده چرا که فاطمة بنت الحسین، فاطمه بنت النبی جرا درک نکرده است و امام ترمذی گفته است: «ليس إسناده بمتصل وفاطمة بنت الحسين لم تدرك فاطمة الكبرى إنما عاشت فاطمة بعد النبي صلى الله عليه و سلم أشهرا».[ترمذی (ش۳۱۵)]. اما شواهدی دارد از جمله اینکه آغاز هرکاری با نام الله مستحب می‌باشد؛ وهمچنین ابن حبان (ش۲۰۴۸)/ ابوداود (ش۴۶۵)/ ابن ماجه (ش۷۷۲)/ بیهقی، السنن الکبری (ش۴۴۹۱و۴۴۸۹)/ دارمی، السنن (ش۱۳۹۴)/ ابن السنی (ش۱۵۶) از طریق (عبدالعزیز الدراوردی وعمارة بن غزیة) روایت کرده‌اند: «عن ربيعة بن أبى عبد الرحمن عن عبد الملك بن سعيد بن سويد قال سمعت أبا حميد أو أبا أسيد الأنصارى يقول قال رسول الله ج إذا دخل أحدكم المسجد فليسلم على النبى ج ثم ليقل اللهم افتح لى أبواب رحمتك فإذا خرج فليقل اللهم إنى أسألك من فضلك».ورجال ابن حبان (أخبرنا الفضل بن الحباب حدثنا مسدد بن مسرهد عن بشر بن المفضل قال حدثنا عمارة بن غزیة ...). «رجال صحيح»بوده جز ابوخلیفه فضل بن الحباب که امام ذهبی گفته است: «كان ثقةً صادقاً مأموناً أديباً فصيحاً مفوهاً رحل إليه من الآفاق»[ذهبی، سیراعلام النبلاء (ج۱۴ص۸)] لذا اسنادش «صحیح» است. [۶۰] (صحيح): مسلم (ش۱۶۸۵و۱۶۸۶)/ ابوداود (ش۴۶۵)/ نسایی (ش۷۲۹) از طریق (عمارة بن غزیة وسلیمان بن بلال وعبدالعزیزالدراوردی) روایت کرده‌اند: «عن ربيعة بن أبى عبد الرحمن عن عبد الملك بن سعيد عن أبى حميد - أو عن أبى أسيد - قال قال رسول الله ج: إذا دخل أحدكم المسجد فليقل اللهم افتح لى أبواب رحمتك وإذا خرج فليقل اللهم إنى أسألك من فضلك». [۶۱] (صحيح): مسلم (ش۱۶۸۵و۱۶۸۶)/ ابوداود (ش۴۶۵)/ نسایی (ش۷۲۹) از طریق (عمارة بن غزیة وسلیمان بن بلال وعبدالعزیزالدراوردی) روایت کرده‌اند: «عن ربيعة بن أبى عبد الرحمن عن عبد الملك بن سعيد عن أبى حميد - أو عن أبى أسيد - قال قال رسول الله ج: إذا دخل أحدكم المسجد فليقل اللهم افتح لى أبواب رحمتك وإذا خرج فليقل اللهم إنى أسألك من فضلك». [۶۲] محمد أشرف بن أمیر بن علی بن حیدرالعظیم آبادی، عون المعبود، شماره ۳۸۴.