پیروی از کتاب، سنت و فهم سلف صالح

آثار صحابه و علمای سلف

۱- از جبید بن أبی فضاله روایت است که: زمانی که این مسجد ـ مسجد جامع ـ ساخته می‌شود، عمران بن حصین در گوشه‌ای نشسته بود، و عده‌ای نزد او در مورد شفاعت صحبت کردند، در این هنگام مردی از همان جمع گفت: ای أبا نجید، شما در مورد احادیثی صحبت می‌کنید که ما اصلی برای آنها در قرآن نیافته‌ایم! ناگهان عمران بن حصین عصبانی شد و به آن مرد گفت: قرآن را خوانده‌ای؟ مرد در جواب گفت: بله، عمران گفت: آیا در آن نماز مغرب را سه رکعت، نماز عشاء را چهار رکعت، نماز صبح را دو رکعت و نماز ظهر و عصر را چهار رکعت یافته‌ای؟ مرد گفت: خیر، عمران گفت پس این تعداد رکعات نماز را از چه کسی گرفته‌اید؟ آیا از ما یاد نگرفته‌اید، و ما نیز از رسول الله ج نگرفته‌ایم؟ آیا در قرآن، زکات ۴۰ درهم، یک درهم، و در این تعداد گوسفند، یک گوسفند و این تعداد شتر، یک شتر را یافته‌اید؟ مرد گفت: نه، عمران گفت: پس از چه کسی یاد گرفته‌اید؟ ما آن را از پیامبر ج یاد گرفته‌ایم و شما نیز آن را از ما یاد گرفته‌اید، عمران در ادامه گفت: در قرآن دیده‌اید که خداوند فرموده:

﴿وَلۡيَطَّوَّفُواْ بِٱلۡبَيۡتِ ٱلۡعَتِيقِ﴾«و به دور این خانۀ قدیمی طواف کنید»، آیا در قرآن، هفت بار طواف بدور کعبه و دو رکعت نماز در پشت مقام ابراهیم را یافته‌اید؟ از چه کسی این‌ها را یاد گرفته‌اید؟ آیا از ما یاد نگرفته‌اید و ما نیز آن را از پیامبر ج یاد نگرفته‌ایم؟

عمران در ادامه گفت: آیا شنیده‌اید که خداوند در قرآنش به گروهی می‌گوید:

﴿قَالُواْ لَمۡ نَكُ مِنَ ٱلۡمُصَلِّينَ ٤٣ وَلَمۡ نَكُ نُطۡعِمُ ٱلۡمِسۡكِينَ ٤٤ وَكُنَّا نَخُوضُ مَعَ ٱلۡخَآئِضِينَ ٤٥ وَكُنَّا نُكَذِّبُ بِيَوۡمِ ٱلدِّينِ ٤٦ حَتَّىٰٓ أَتَىٰنَا ٱلۡيَقِينُ ٤٧ فَمَا تَنفَعُهُمۡ شَفَٰعَةُ ٱلشَّٰفِعِينَ ٤٨﴾[المدثر: ۴۲-۴۸].

حبیب گفت: من از عمران بن حصین شنیدم که می‌گفت شفاعت وجود دارد. [۳۸]

۲- از ایوب روایت است که: مردی به مطرف بن عبدالله بن شخیر گفت: با ما فقط با قرآن سخن بگویید! مطرف به او گفت: قسم به خدا نمی‌خواهم بدل و جانشینی به جای قرآن بیاورم، ولی هدفم کسی است که او از ما عالم‌تر به قرآن و فهم آن است. [۳٩]

۳- از حسان بن عطیه روایت است که، گفت: «وحی همچنان بر پیامبر ج نازل می‌شد و جبرئیل÷ به پیامبر ج سنتی را خبر می‌داد که قرآن با آن تفسیر کرده شود». [۴۰]

۴- امام شافعی (/) می‌فرماید: روش و طریقۀ رفتار رسول خدا ج با کتاب خدا ـ قرآن ـ دو شیوه است:

الف ـ نص صریح قرآن، و رسول خدا ج آنگونه که خداوند آن را نازل کرده، از آن پیروی کرد.

ب ـ سخنانی که رسول خدا ج در آن هدف و منظور خداوند را در آنچه که از بندگانش خواسته انجام دهند، بیان کرده است. و در هردوی این شیوه‌ها، پیروی و تبعیت از کتاب خدا وجود دارد.

در ادامه امام شافعی شیوۀ سومی را نیز بیان کرده و آن: سنت و طریقه‌ای است که رسول الله ج آن را بنیان نهاده در حالی که نص صریح قرآنی بر آن وجود ندارد. [۴۱]

۵- و ابن عبدالبر می‌گوید: پیامبر ج زمانی که با مرد حج می‌کرد می‌فرمود: «خذوا عنّی مناسکم»«از من مناسک را یاد بگیرید»، زیرا که قرآن در مورد فرضیت نماز، زکات، حج و جهاد بصورت کلی نازل شده و شرح مفصل و جزء به جزء این مسائل در قرآن وجود ندارد.

و برای توضیح بیشتر، می‌توان به احکام دیگری اشاره کرد که در قرآن وجود ندارد. ولی از طریق سنت ثابت شده است. مثل حرام بودن نکاح عمه و خالۀ زن همزمان با نکاح زن، حرام بون خر اهلی و تمام پرندگانی که چنگال شکاری دارند و حیواناتی که دندان‌های تیز شکاری دارند و امثال این‌ها موارد زیادی هستند و در اینجا نمی‌توان به همگی آنها اشاره کرد. [۴۲]

[۳۸] حدیث حسن است. ابوداود (۱۵۶۱) و طبرانی در الکبیر (۱۸/۵۴٧) طبرانی در روایتی دیگر در الکبیر (۱۸/۳۶٩)، آجری در الشریعة و ابن عبدالبر در جامع البیان (۲۳۴۸)، ابن بطة در الإبانة (۶٧) به شیوه‌ای دیگر روایت کرده، و این حدیث با این سندها ثابت شده است. [۳٩] مصدر قبلی. [۴۰] مصدر قبلی. [۴۱] الرسالة ( ص، ٩۱-٩۲). [۴۲] جامع البیان (ص ۱۱٩).