ذکاوت
ایشانسبسیار باهوش و حاضرجواب بودند، روزی معاویهسبه شوخی گفت: شما بنی‌هاشم را چه شده که چشمان‌تان کور می‌شود؟ بلافاصله جواب داد همانطوری که شما بنی‌امیه دل‌هایتان کور می‌شود.
در کتاب الاتقان سیوطی داستانی نقل شده که روزی حضرت عبدالله بن عباس بر آستانه کعبه نشسته بود و مردم دوروبرش جمع شده، تفسیر آیات قرآن را می‌پرسیدند که نافع پسر ارزق به نجده پسر عویمر گفت: بیا باهم برویم پیش این شخصی که خودش را مفسر قرآن می‌داند، و آنچه را که نمی‌داند بپرسیم. هردو پیش ابن عباسبآمدند و گفتند ما قصد داریم تفسیر آیات قرآن را بپرسیم که شما در ضمن تفسیر مصداق آن را از ادبیات عرب برایمان مثال بیاورید.
چون خداوند قرآن را به زبان عربی فصیح نازل کرده است، حضرت عبداللهسفرمود آنچه می‌خواهید بپرسید. نافع گفت: خداوند در سورۀ مبارکه معارج، آیه ۳٧ گفته:
﴿عَنِ ٱلۡيَمِينِ وَعَنِ ٱلشِّمَالِ عِزِينَ ٣٧﴾[المعارج: ۳٧]. مراد عزین چیست؟ حضرت عبداللهسفرمود: عزین جماعتی که از گروه‌های متفرق تشکیل می‌شود. نافع: آیا در ادبیات عرب کاربردی دارد؟
بله! آنجا که عبیدالله بن الابرص می‌گوید:
فجاؤوا يهرعون إليه حتى
يكونوا حول منبره عزين
شتابان بسوی او آمدند تا این که دور و بر منبرش گروهی شدند.
نافع: در سوره مبارکۀ مائدة، آیه ۳۵:
﴿وَٱبۡتَغُوٓاْ إِلَيۡهِ ٱلۡوَسِيلَةَ﴾[المائدة: ۳۵]. آمده وسیله یعنی چه؟
حضرت عبداللهس: وسیله یعنی نیاز، حاجت.
نافع: آیا در ادبیات عرب بکار رفته است؟
حضرت عبدالله بله! چنانچه عنتره می‌گوید:
إن الرجال إليك وسيلة
أن يأخذوك تكحلي وتخضي
مردان به تو نیازمندند و اگر تو را بگیرند تو سرمه می‌زنی و حضاب.
نافع: در سورۀ مبارکۀ صافات آیه ۴٧ ﴿فِيهَا غَوۡلٞ﴾[الصافات: ۴٧]. یعنی چه؟
حضرت عبداللهسچون شراب‌های دنیوی در آن بدبوئی و تنفر نیست.
نافع: آیا در ادبیات عرب بکار رفته است؟
ابن عباسببله! آیا نشنیده‌ای که امری القیس می‌گوید:
رب كاس شربت لا غول فيها
وسقيت النديم منها مزاجا
«من بسیار لیوان‌های شراب نوشیدم که در آن‌ها بوی بد نبود و همنشینان را از آن شراب‌ها نوشاندم».
نافع: در سورۀ مبارکه انشقاق آیه ۱۸:
﴿وَٱلۡقَمَرِ إِذَا ٱتَّسَقَ ١٨﴾یعنی چه؟
حضرت عبداللهساتساق یعنی اجتماع.
نافع: آیا در ادبیات عرب بکار رفته است؟
حضرت عبداللهسبله! آنجا که طرفه بن عبد می‌گوید:
إن لنا قلائصا نقانقا
مستوسقات لم يجدن سائقاً
ما شترانی سرصدا کننده داریم که جمع شده‌اند و راننده‌ای ندیده‌اند.
نافع: در سورۀ مبارکۀ اعراف، آیه ٩۴:
﴿بِٱلۡبَأۡسَآءِ وَٱلضَّرَّآء﴾[الأعراف: ٩۴]. آمده یعنی چه؟
حضرت عبداللهسالبأسا یعنی بسختی والضّراء بمعنی رنج.
نافع: آیا در ادبیات عرب بکار رفته است؟
حضرت عبداللهس: بله! آنجا که زید بن عمرو می‌گوید:
أن الإله عزيز واسع حكم
بكفه الضرر والبأساء والنعم
خداوند شکست‌ناپذیر حکمتش وسیع است که در دست او سختی و رنج و انعامات هستند.
بیشتر از صدا سؤال مطرح کرد که حضرت عبداللهسهمه آن‌ها را پاسخ دادند و برای هر سؤال یک بیت بعنوان شاهد می‌آوردند.