مقدمه‌ای در فضیلت ذکر خدای تعالی
الحَمْدُ لِلَّهِ الْعَزِيزِ الْغَفَّارِ، مَنْ لاَ تُدْرِكُهُ الأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الأَبْصَارَ، جَاعِلِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ تَذْكِرَةً لأُولِي النُّهَي وَالأَبْصَارِ، مُرْسِلِ النَّبِيِّ مُحَمَّدٍ الْهَادِي الْـمُصَطَفي الْـمُخْتَارِ، إِمَامِ الذَّاكِريِنَ الـْمُتَّقِينَ الأَبْرَارِ، مَنْ أَعْلَمَنَا بِسَبْقِ الْـمُفَرِّدِينَ وَعُلُوِّ مَنْزِلَتِهِمْ فِي دَارِ الْقَرَارِ، فَاسْتَجَابَ لَهُ كُلُّ رَاغِبٍ فِي الْجَنَّةِ وَعَائِذٍ بِاللهِ مِنَ النَّارِ، فَأَدَامُوا ذِكْرَ اللهِ تَعَالَى آنَاءَ اللَّيْلِ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ، صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَا تَعَاقَبَ اللَّيْلُ وَالنَّهَارُ وَعَلَى إِخْوَانِهِ الـْمُرْسَلِينَ الـْمُصْطَفَيْنَ الأَخْيَارِ، وَ آلِ كُلٍّ وَكُلِّ ذَاكِرٍ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ، أَمَّا بَعْدُ.
در حالی که بزرگ‌ترین حق خدا بر ما یگانه دانستن او باشد و بهترین ثواب از آن کسی که ذکر او بسیار کند و هیچ کس غیر از ذکرکنندگان از مردم سبقت نگیرد و بهترین قربت به سوی خدای سبحانه برای رسیدن به محبتش، پیروی از رسول الله جبود، دوست داشتم که شعله‌ای از پرتوی درخشان نبوتش (اذکار شریف نبوی) را به امت او هدیه کنم و نه اینکه همه‌ی آن را بیاورم، زیرا از عهده‌ی برشمردن همه‌ی آن‌ها نتوانیم برآمد و مقصود انتخاب صحیح‌ترین آن‌ها بود تا توشه‌ای باشد برای کسی که خدا را کمتر ذکر می‌کند و شفقتی برای کسی که ملول و بیزار می‌شود و نمی‌تواند همه‌ی آن ذکرها را در خاطر و یاد خود داشته باشد و با امید به اقتدا و پیروی از رسول الله جو رحمتی برای مؤمنان. و آن را (ذکرهای برگزیده) نامیدم. و قصد دارم که این اولین حلقه از زنجیرهای (توشه‌ی مؤمن) باشد، خدا نفع آن را به همگان برساند و این سلسله پی در پی - إن شاء الله - خواهد آمد.
برادر! اگر فرصتی فراهم شد، بسیار ذکر کن. ذکر خدا بهترین توشه و غنیمت نزد خداست، چنان‌که می‌فرماید: ﴿وَٱلذَّٰكِرِينَ ٱللَّهَ كَثِيرٗا وَٱلذَّٰكِرَٰتِ أَعَدَّ ٱللَّهُ لَهُم مَّغۡفِرَةٗ وَأَجۡرًا عَظِيمٗا﴾[الأحزاب: ۳۵].
«و مردان و زنانی که یاد خدا بسیار کنند، خدا برای همه‌ی آن‌ها مغفرت و پاداشی بزرگ مهیا ساخته است».و می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ ذِكۡرٗا كَثِيرٗا٤١ وَسَبِّحُوهُ بُكۡرَةٗ وَأَصِيلًا٤٢﴾ [الأحزاب: ۴۱-۴۲].
«ای مؤمنان! ذکر و یاد خدا بسیار کنید و دایم صبح و شام به تسبیح و تنزیه او بپردازید».
و می‌فرماید: ﴿لَهُم مَّا يَشَآءُونَ فِيهَا وَلَدَيۡنَا مَزِيدٞ ٣٥﴾[ق: ۳۵].
«در آن جا بر چنین بندگانى هرچه بخواهند مهیاست و باز افزون‌تر از آن (نعمت‌های بهشتی) نزد ما خواهد بود».
و رسول الله جمی‌فرماید: «سِيرُوا هَذَا جُمْدَانُ [۱]، سَبَقَ الْمُفَرِّدُونَ، قَالُوا: وَمَا الْمُفَرِّدُونَ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: الذَّاكِرُونَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتُ» [۲]. «بروید و سیر کنید این کوه جمدان است مفردون سبقت گرفتند. یاران گفتند: مفردون چه کسانی هستند؟ فرمود: مردان و زنانی که ذکر خدا بسیار کنند».
این کتاب به شش فصل تقسیم شده است:
۱- در چگونگی درود بر رسول الله ج.
۲- در بیان بعضی از آداب ذکر و دعا.
۳- در ذکرهای وارد شده در حالات و ساعات معین.
۴- در ذکرهای شبانه روزی.
۵- در ذکرهای مخصوص به عبادت‌ها: نماز و متعلقات آن، زکات، روزه، حج و عمره.
۶- در ذکرهایی که مخصوص وقت و زمان معینی نیست.
لازم به ذکر است که در تألیف این کتاب از روش و طریقه‌ی امام ابی زکریا نووی صاحب جامع الأذكار [۳]. بهره گرفته شده است.
امید است خداوند من و مردان و زنانی را که همت آن‌ها دو چندان است یاری دهد تا از تألیفات بزرگ استفاده کنیم.
و با امید به اینکه خداوند تالیف کتاب را از من قبول فرماید. از خوانندگان کتاب و عمل کنندگان به آن التماس دعا دارم و انتظارم این است که کوتاهی‌ها و اشتباهات مرا گوشزد نمایند و عذرم را بپذیرند.
همچنین بر خود لازم دانستم تا منابع و مآخذ و روایات صحیح را در پی نویس پایان کتاب ذکر کنم تا رجوع به آن‌ها برای خواننده آسان باشد و بتواند بر حفظ آن همت گماشته و به آن عمل نماید. إن شاء الله. و اینک به یاری خدا وقت شروع کتاب است.
خالد الجریسی
الریاض ۱۵/۶/۱۴۲۱هـ
[۱] جُمدان: كوهی است در راه مكه، چنان‌كه در همان روایت آمده است. [۲] روایت مسلم، الذِّكر والدعاء، باب: الحث علي ذِكر الله تعالى، حدیث(۲۶۷۶) از ابى‌هریرهس. [۳] نام كامل كتاب همان طوركه امام نووى/آن را نام گذاری كرده: «حِلية الأبرار وشعار الأخيار في تلخيص الدعوات والأذكار الـمستحبة في الليل والنهار».