حدیث در دوران بنی‌امیه تا زمان عمر بن عبدالعزیز
در عصر خلفای راشدین، غالباً [۸۳]در بین راوی و پیامبر جهیچ واسطه‌ای وجود نداشت و راویان احادیث غالباً اصحاب و کلاً اهل عدالت [۸۴]بودند و برای شناختن یک روایت صحیح آنچه لازم بود از وجود «شاهد و متابع» و عدم تضادّ این روایت با روایت دیگر که ابوبکر صدیق این دو را شرط بشمار آورده بود، و همچنین وجود هوش و حافظۀ کافی و روایت بعین عبارت پیامبر جکه این دو را نیز عمر فاروق شرط شمرده بود، و این چهار مطلب بعلاوۀ مطلب «اقران ومدبّح»که در بین صحابی و پیامبر جواسطه صحابی می‌بوده و صحابی از صحابی نقل می‌کرده است، این چهار مطلب زیربنای علم‌الحدیث درایتی در عصر اصحاب بوده‌اند. و در دوران بنی‌امیه که اکثریت عظیمی از غیر اصحاب راوی احادیث بودند، و در عدالت آنان جای بحث و تحقیق بود و جرح و تعدیل متوجه آنان می‌گردید شرط دیگر بنام عدالت را وی بر شروط سابق اضافه گردید و برای اطمینان از تحقق این شرط علمی بنام (علم الرجال) ضرورت پیدا کرد و سفیان ثوری (م ـ ۶۱) می‌گوید: برای جلوگیری از دروغ دروغگویان در روایت احادیث، ما تاریخ و شرح حال راویان را (علم الرجال) بکار [۸۵]انداختیم و بعد از بکار انداختن این علم و شناخت همۀ راویان و آگاهی بر زمان و مکان و تولد و وفات آنها اصطلاحات مرسل (خبری که بوسیله غیر صحابی وصل شود) و مسند (خبری که بوسیله صحابی وصل شود) و همچنین مسند نازل و مسند عالی و علو مطلق و علو نسبی و همچنین اصطلاح موافقه و بدل و مساواة و مصافحه و همچنین اصطلاحات موضح و مبهمات، وجدان و مجهول الحال و اکثر اصطلاحات مربوط به راوی وضع شدند و استعمال آنها بر زبان محدثین متداول گردید ولی بصورت تألیف و تصنیف و کتاب کسی آنر ننوشته بود.
در این دوره از بخش‌های مهم دیگر علم الحدیث درایتی مسایل جرح و تعدیل راوی نیز وسیله ابن عباس [۸۶](م ـ ٩۶) و انس بن مالک (م ـ ٩۳) وضع و پی‌ریزی [۸٧]گردید.
[۸۳] گفتیم غالباً زیرا صحابی از صحابی حدیث روایت کرده‌اند مثلاً ابوهریره و عایشه ام‌المؤمنینسحدیث از یکدیگر روایت کرده‌اند. (مدبّج) [۸۴] ابن حجر در الاصابه: اتّفق اهل السّنّة علی انّ الجمیع عدول. [۸۵] الکفایه ص: ۱۱٩ به نقل علوم الحدیث صبحی صالح ص: ۶۶. [۸۶] علوم الحدیث صبحی صالح ص: ۱۰۸. [۸٧] علوم الحدیث صبحی صالح ص: ۱۰۸.