کلید حدیث شناسی

عصر تدوین علم الحدیث درایتی

تا نصف دوم قرن چهارم تمام مصطلحات علم الحدیث درایتی و ابزار حدیث شناسی وضع شده و مورد استفاده محدثین قرار گرفته بود ولی هنوز مصطلحات و قواعد حدیث‌شناسی بصورت علم مدرن و کتاب مکتوب در نیامده بود و برای نخستین بار ابو محمد رامهرمزی [۱۲۶]متوفای ۳۶۰ کتابی را بنام «المحدث الفاضل بین الراوی والواعي» در علم الحدیث درایتی تدوین و در محافل علما و دانشمندان انتشار داد. و بعد از او حاکم نیشابوری (م ـ ۴۰۵) و سپس ابونعیم اصفهانی (م ـ ۴۳۰) و خطیب بغدادی (م ـ ۴۶۳) کتاب‌هائی در مصطلحات حدیث و قواعد حدیث‌شناسی برشتۀ تحریر درآوردند و بعد از آنان قاضی عیاض و ابوبکر بن احمد عسقلانی (م ـ ۸۵۲) کتاب‌های مشروح و مفصلی را در علم الحدیث درایتی تدوین نمودند و کتاب احمد بن حجر عسقلانی بنام نخبة الفکر [۱۲٧]با شرح آن نزهة النظر که حالا در دسترس ما است و یکی از مراجع مهم و معتبر کتاب علم الحدیث (کلید حدیث‌شناسی) ما است.

این بود نگاه گذرا به سیر علم الحدیث روایتی و همچنین پیدایش تدریجی علم الحدیث درایتی که در آغاز رسالۀ کلید حدیث‌شناسی تعریف و موضوع و غایت هردو مورد بحث واقع شده و اصطلاحات و مسایل و قواعد دومی در رسالۀ نامبرده با مدارک و اسناد کافی بیان گردیده است و با توجه باینکه در سال‌های اخیر برخی از نویسندگان متأسفانه در مورد مطالب همین پیشگفتار، دچار لغزش‌ها و انحرافات تأسف‌باری شده‌اند بنابراین مطالعۀ مطالب این پیشفتار و توجه به مدارک آن به اندازۀ مسائل و مطالب اصل علم الحدیث ضروری می‌باشد و از خداوند متعال خواهانم که همواره ما را براه راست هدایت فرماید [۱۲۸].

آفریدگارا عاجزانه از تو تمنا دارم که ایمان کامل و ثابت و دایم را همراه توفیق بر اعمال صالحه بمن عطا فرما.

آفریدگارا این نوشته هر چند ناچیز است و ارزش تقدیم به پیشگاه با عظمت ترا ندارد ولی چون در راه خدمت بدین و آیین پرستش تو و شناسائی احادیث صحیح پیامبر تو است، رجای واثق دارم که در پیشگاه با عظمت تو مورد قبول واقع شود، و خیر و ثواب این نوشته و بقیه نوشته‌هایم را روزگارانی نیز بمن برسانی که من این جهان را وداع گفته باشم.

ربّنا تقبّل منّا انّك السّمیع العلیم وتب علینا انّك انت التواب الرّحیم.

مهاباد ـ مسجد قبله ـ عبدالله احمدیان

۸/۵/٧۰

[۱۲۶] ارشاد ساری ج ۱ ص: ٧ و شرح نخبه الفکر ص: ۴. [۱۲٧] ارشاد ساری ج ۱ ص: ٧ و شیخ نخبه الفکر ص: ۴. [۱۲۸] مانند سیری در صحیحین و سیر تحول قرآن و حدیث.