آیا معبودی با الله جل جلاله است؟

نماز

خداوند أ انسان را آفرید و او را بر همه مخلوقات فضیلت داد. اما، هدف از آفرینش انسان چیست؟ و قبل از اینکه ما را بیافریند، بهشت را با نعمت‌‌های گوناگون آفریده که نه چشمی آنرا دیده و نه گوشی چیزی از آن شنیده و نه در ذهن انسانی خطور کرده است، و آنرا همانند عروسی زیب و زینت داده و برای کسیکه مستحق آنست و مهرش را بپردازد (و مهرش بسیار ساده است) داده میشود، همچنان خداوند أ آتش را آفریده و شعله‌ور گردانیده و آنرا جایگاه همیشگی برای کافران و مشرکان، و عقوبتگاهی برای افراد گنهکار مسلمان آماده ساخته است. چنانکه این دنیا را دارالامتحان و آزمایشگاه برای بشر قرار داده است. پس کسیکه از امتحان کامیاب و موفق بدر آمد، وارد بهشت می‌شود، و کسیکه در امتحان ناکام شد، وارد دوزخ خواهد شد. و مهم‌ترین مضمونی که از آن مورد امتحان و باز پرس قرار خواهیم گرفت، عبادت است. پس در اینجا سوال خودش را مطرح می‌نماید که خداوند أ ما را بخاطر چه آفریده است؟

جواب این سوال را خداوند أ میدهد طوریکه فرموده: ﴿وَمَا خَلَقۡتُ ٱلۡجِنَّ وَٱلۡإِنسَ إِلَّا لِيَعۡبُدُونِ٥٦ مَآ أُرِيدُ مِنۡهُم مِّن رِّزۡقٖ وَمَآ أُرِيدُ أَن يُطۡعِمُونِ٥٧ إِنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلرَّزَّاقُ ذُو ٱلۡقُوَّةِ ٱلۡمَتِينُ٥٨﴾[الذاريات: ۵۶-۵۸]. «و جن و انس را نیافریدم جز برای آن که مرا بپرستند، از آنان هیچ رزقی نمی‌خواهم، و نمی‌خواهم که مرا خوراک دهند، بی‌گمان خداوند است که روزی دهنده است». ستون این عبادت نماز است. پس نماز چیست؟ نماز رابطه میان بنده و خداوند أ است، و این رابطه را میتوان به مثال ذیل بیشتر واضح ساخت، مثلاً می‌خواهیم از طریق تیلفون با کسی صحبت نماییم، پس تا وقتیکه سیم تیلفون فعال است، تماس ما نیز ادامه دارد، اما اگر برق در سیم تیلفون قطع گردد، تماس و رابطۀ ما با جانب مقابل نیز قطع می‌گردد، نماز در این مثال به مثابۀ برق در سیم تیلفون است، پس اگر بر ادای نماز‌ها در اوقات معینش مداومت و محافظت داشته باشیم، ارتباط و تماس ما با خداوند أ نیز ادامه خواهد داشت، اما اگر نماز را ترک کرده و در آن سستی نمودیم، آن ارتباط مقدس و مبارک میان ما و خداوند أ قطع خواهد گردید، اما اگر این ارتباط پاک و مقدس میان ما و خالق بزرگ ادامه یافت، در هر حالت و هر جایی خداوند أ با ما خواهد بود و دعا و عبادت ما را می‌پذیرد و اگر نماز را قطع نمودیم ارتباط با خداوند أ نیز قطع می‌گردد، و این مصداق فرمودۀ پیامبر اکرم ص در حدیث قدسی است که امام بخاری و مسلم آنرا روایت نموده‌اند: خداوند أ می‌فرماید: «بنده مؤمن با هیچ چیز محبوبی نزد من، بهتر از فرایض با من نزدیک نمی‌شود و او با انجام نوافل(عبادت‌های غیر واجب) به من نزدیک می‌شود تا این که من او را دوست بدارم، هنگامی که من او را دوست دارم، من گوش او می‌شوم که با آن می‌شنود، و پایش که با آن راه می‌رود، و اگر از من چیزی بخواهد به او می‌دهم، و اگر پناه بخواهد پناهش می‌دهم».

همچنان مصداق فرموده پیامبر اکرم ص است که فرموده‌اند: «کسیکه پیوسته نماز را رعایت کند در روز قیامت برایش نور و برهان و نجات خواهد بود، کسیکه در آن(نماز) کوتاهی کند، در روز قیامت برایش نه نور و نه برهان و نه نجات است. و با قارون و فرعون و هامان و ابی بن خلف یکجا خواهد بود» مسند احمد. و فرمودۀ آنحضرت ص: «عهد و پیمانی که میان ما و آنها(منافقین) است عبارت از نماز می‌باشد، و کسیکه آن را ترک نمود، به تحقیق کافر شده است» سنن بیهقی. همچنان آنحضرت ص فرموده‌اند: «مرز فاصل میان مرد و شرک و کفر ترک نماز است»صحیح مسلم. نماز عهد و پیمان میان ما و خداوند بزرگ است، پس اگر کسی آنرا ترک نموده و یا در ادای آن بی‌اعتنایی و سهل انگاری نماید در حقیقت عهد و پیمانی را که با خدا بسته بود شکسته و نقض نموده است، همان است که ارتباط ما با خداوند أ قطع گردیده از مدد و نصرت اوتعالی محروم می‌شود، و به سبب این عهد شکنی در مصایب و مشکلات دنیوی دچار شده تا اینکه مرگ فرا رسد و در روز آخرت شرمنده و روی سیاه در مقابل خداوند أ قرار خواهد گرفت، در حالیکه توشۀ با خود نداشته، عذر‌‌های بی‌جا و بی‌مورد نیز جایی را نخواهد گرفت و خدای ناخواسته در آتش سرنگون خواهد شد.

دوستان و عزیزان! خداوند متعال بهشت را با نعمت‌‌های بیشمار و همیشگی‌اش بما عرضه نموده تا آنرا در مقابل قیمت ناچیز بخریم و به فضل و احسان و کرم خود قیمت بهشت را آنقدر ارزان و ناچیز تعین نموده که هرکسی از ما، اعم از زن و مرد، فقیر و غنی، خورد و بزرگ، مریض و صحتمند، مقیم و مسافر، جنگجو و صلح جو می‌تواند آنرا بپردازد، پس قیمت آن چیست؟ قیمت آن پاره و مقدار زمانی از روز و شب است که در اوقات مختلف نماز‌‌های فرض پنجگانه را در خلال آن ادا می‌نماییم!! کاری که می‌توان در زمانی کم و ناچیز آنرا انجام داد و در مقابل آن پر قیمت‌ترین و عالی‌ترین متاع هستی را که خداوند بزرگ و توانا آنرا بما عرضه نموده که عبارت از بهشت برین است بدست می‌آوریم. پس کجاست خریداران؟ کجاست خریداران؟ به به، خریدار کسیست که ارزش و قدر و قیمت این متاع را میداند و آنرا به ارزان‌ترین قیمت از خداوند أ می‌خرد، خوشا بحال کسیکه بر ادای نماز پایدار و استوار بوده و آنرا رعایت می‌کند، خوشا بحال کسانیکه تلاش دارند تا رابطۀ میان آنها و پروردگار ادامه داشته و هیچگاهی نگسلد. از اینرو کسانیکه در ادای نماز‌‌های فرضی پنجگانه سستی و بی‌اعتنایی می‌کنند و یا در اوقات معین آنرا ادا نکرده و می‌خوابند، دیده می‌شود که همچو اشخاص همواره از بیماری‌‌های جسمی و روانی شکایت داشته و احیاناً حالات عصبی، شدید به آنها پیش می‌آید و یا بطور همیشه از سر دردی و دیگر مشکلات شکایت دارند، چنین اشخاص وقتیکه به این مرحلۀ تباهی و هلاکت می‌رسند، ابلیس بر آنها مسلط شده خستگی و تباهی آنها را افزون می‌گرداند. اما کسانی که به خداوند أ و روز رستاخیز ایمان دارند و نماز را برپا میدارند و زکات مال‌های‌شان را می‌پردازند و خداوند أ را بسیار یاد میکنند و به قرآن کریم که ریسمان محکم خداوند أ است چنگ می‌زنند، خداوند أ در مورد‌شان می‌فرماید: ﴿وَأَنَّا لَمَّا سَمِعۡنَا ٱلۡهُدَىٰٓ ءَامَنَّا بِهِۦۖ فَمَن يُؤۡمِنۢ بِرَبِّهِۦ فَلَا يَخَافُ بَخۡسٗا وَلَا رَهَقٗا١٣﴾[الجن: ۱۳]. «و این که ما چون هدایت (قرآن) را شنیدیم، به آن ایمان آوردیم، پس هرکس به پروردگارش ایمان آورد، او نه از نقصانی بیم دارد و نه از ستمی» پس کسیکه به خداوند أ و روز قیامت ایمان دارد، میداند بلکه یقین کامل دارد که خداوند أ نماز‌های پنجگانه را بر ما فرض گردانیده، و بخاطر آن و بخاطر سایر عبادات ما را آفریده است طوریکه می‌فرماید: ﴿وَمَا خَلَقۡتُ ٱلۡجِنَّ وَٱلۡإِنسَ إِلَّا لِيَعۡبُدُونِ٥٦﴾[الذاريات: ۵۶].

«جن و انسان را نه آفریده‌ام مگر اینکه مرا پرستش کنند». خداوند أ ما را آفرید تا بداند در این دنیا کدام یک عمل شایسته انجام میدهد و براساس آن انسان را در آخرت کیفر و پاداش خواهد داد. طوریکه می‌فرماید: ﴿ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلۡمَوۡتَ وَٱلۡحَيَوٰةَ لِيَبۡلُوَكُمۡ أَيُّكُمۡ أَحۡسَنُ عَمَلٗاۚ وَهُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡغَفُورُ٢﴾[الملك: ۲]. «همان- خدایی- که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک از شما نیکو کارتر است». و می‌فرماید: ﴿إِنۡ أَحۡسَنتُمۡ أَحۡسَنتُمۡ لِأَنفُسِكُمۡۖ وَإِنۡ أَسَأۡتُمۡ﴾[الإسراء: ۷]. «اگر نیکی کنید، به خود نیکویی کرده‌اید، و اگر بدی کنید پس به خود بد کرده‌اید».

در آن روز هرچند انسان با اعمال نیک که در دنیا انجام داده بود، بیاید، لیکن نماز را ترک کرده و یا در مورد آن بی‌اعتنایی نموده باشد، به سبب آن سایر اعمالش برباد رفته و بی‌ثمر می‌گردد. بلکه اعمال نیکش را بر چهره‌اش می‌زنند، و در میزان حسنات وی چیزی از آن گذاشته نمی‌شود. پیامبر اکرم ص میفرمایند: «اولین عملی که بنده در روز قیامت در مورد آن محاسبه می‌شود نماز اوست، اگر درست بود بدون شک کامیاب و رستگار گردید و اگر فاسد و نادرست شد همانا هلاک و زیانکار گردید»ترمذی، و در حدیث دیگر به همین معنا آمده که: «اولین عملی که بنده در روز آخرت در مورد آن محاسبه می‌شود نماز است، اگر نمازش درست بود پس سایر عملش نیز درست خواهد بود، و اگر نمازش فاسد بود پس سایر عملش نیز فاسد خواهد بود».نسایی

خداوند أ ذات غنی و بی‌نیاز است، اوتعالی بما و عبادت ما نیازی ندارد، بلکه ما حاجت شدید به نماز و سایر عبادات داریم تا از یکسو دل‌های ما آرام و اطمئنان حاصل نماید و از سوی دیگر برکت خداوند أ بر ما و خانواده و اموال ما فرود آمده و رضایت اوتعالی را بدست آوریم و بلآخره به سبب آن، و به رحمت خداوند أ به بهشت وسیع و نعمت‌‌های فراوان نایل آییم. خداوند أ می‌فرماید: ﴿وَمَسَٰكِنَ طَيِّبَةٗ فِي جَنَّٰتِ عَدۡنٖۚ وَرِضۡوَٰنٞ مِّنَ ٱللَّهِ أَكۡبَرُ﴾[التوبة: ۷۲]. «نهر‌‌های جاری است در آن جاودانه، و نیز خانه‌‌های پاک در بهشت‌‌های عدن (بی پایان) و خشنودیی از- سوی- الله، بزرگتر است از همه».

خداوند عبادات را برای ما وضع نموده تا بوسیلۀ آن به اوتعالی تقرب بجوییم و از گناهان و خطا‌های که همه روزه مرتکب آن می‌شویم پاک گردیم، نه اینکه اوتعالی از عبادات ما نفعی ببرد. پس نماز روشنی چشمان عارفان، و راحت دل آنهاست، از آن لذت و بهرۀ می‌برند که هیچ لذتی با آن مقایسه نمیشود، آنها خوشبختی دنیا و آخرت را در نماز جستجو کرده و به آن آرام می‌گیرند، طوریکه پیامبراکرم ص وقت فرا رسیدن نماز به بلال س دستور می‌دادند تا نماز را برپا نماید و می‌فرمودند: «ای بلال! با بر پا نمودن نماز ما را راحت ببخش»سنن ابوداود و مسند احمد. پیامبراکرم ص نماز را به نهری تشبیه نموده‌اند که انسان همه روزه پنج بار در آن غسل نموده و گناهان خویش را پاک می‌نماید، نماز قلب بنده را از گمان‌ها و فکر و اندیشه و نگرانی‌‌های گوناگون صاف نموده و جلا می‌بخشد، نماز بمثابۀ نوری است که دل انسان را در دنیا و قبر و زندگانی برزخی روشن نگهداشته و در روز قیامت چون کلیدی، دروازه‌‌های بهشت را برویش باز می‌کند. با تاسف امروز حالت مردم انسان را در تعجب انداخته و ناراحت می‌سازد، چه گناهانی و چه بی‌اعتنایی‌‌های نیست که در ادای نماز و سایر عبادات از آنها سر نمی‌زند! دیده می‌شود، بعضی‌ها هنگامیکه وقت نماز فرا می‌رسد تنبلی و کسالت بر وی غالب شده و نماز را ترک نموده و یا از وقت معین آن تأخیر می‌نمایند، اما وقتیکه وقت غذا فرا رسید و دسترخوان هموار گردید با نشاط و اشت‌های صاف بر دسترخوان نشسته و به خوردن شروع می‌کند تا که سرد نشود، در این حالت نه خواب بر وی غلبه می‌کند و نه کسالت و نه تنبلی!! چنانکه در وقت نماز بر وی غلبه نموده بود، و بعد از تناول غذا متباقی اوقات خود را در تماشای کانال‌‌های فضایی، فوتبال و یا هم در تفریح گاه‌ها و خوشگذرانی سرگرم نموده نه خسته می‌شود و نه از مرض شکایت می‌کند، اما اگر بخاطر ادای نماز که چند دقیقه را در برمی‌گیرد، فرا خوانده شود، در همچو حالت وی ناتوان، معذور و مریض است، این مسکین نمیداند که خداوند أ از حرکات و سکنات وی آگاه بوده و شاید وی را دچار امراضی نماید که هرگز شفایاب نخواهد شد. چنین اشخاص باید بدانند که مداومت برگناه و تنبلی در ادای فرایض، بخصوص نماز، خداوند را خشمگین نموده و مهر را بر دل‌های‌شان خواهد زد. طوریکه خداوند أ در وصف منافقان فرموده است: ﴿وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يَقُولُ ءَامَنَّا بِٱللَّهِ وَبِٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَمَا هُم بِمُؤۡمِنِينَ٨ يُخَٰدِعُونَ ٱللَّهَ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَمَا يَخۡدَعُونَ إِلَّآ أَنفُسَهُمۡ وَمَا يَشۡعُرُونَ٩ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٞ فَزَادَهُمُ ٱللَّهُ مَرَضٗاۖ وَلَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمُۢ بِمَا كَانُواْ يَكۡذِبُونَ١٠﴾[البقرة: ۸-۱۰]. «آنان با خدا و کسانی که ایمان آورده‌اند نیرنگ می‌کنند، حال آنکه فریب نمی‌دهند مگر خودشان را، ولی درک نمی‌کنند، در دلهایشان بیماریی است و خدا بیماریشان را افزایش بخشید، و به کیفر دروغی که می‌گفتند عذابی درد ناک در پیش دارند».

کسانیکه از ادای نماز‌‌های فرضی با پیش نمودن عذرها و بهانه‌ها شانه خالی میکنند، در حالیکه بخاطر آن آفریده شده‌اند، برای آنها مثال‌‌های زنده و روشنی از سنت پیامبر ص و مردمان صالح و نیکوکار صدر اسلام پیشکش می‌کنیم تا بدانندکه آنها تا چه اندازه بر ادای نماز‌ها حرص شدید و تلاش می‌ورزیدند، زیرا آنها اهمیت و مقام نماز را درک نموده و می‌دانستند که یگانه راه خشنودی پروردگار بزرگ پابندی بنده به نماز‌هاست. روایت شده که پیامبر ص شبانه بخاطر تهجد برخاسته و بسیار نماز می‌گزاردند تا بدانجا که پاهایشان متورم می‌شد، عایشه ب به ایشان گفت: آیا جز این است که خدای ﻷگناهان نخستین و واپسین را بر شما آمرزیده است؟ یعنی چرا اینقدر برخود فشار می‌آورید؟ فرمودند: «آیا بندۀ شکر گزاری نباشم»؟ متفق علیه

و عمر فاروق س مثال شگفت‌انگیزی را به امت اسلامی گذاشته که حواس انسان را به لرزه در آورده و قلبها را از ترس و عظمت خداوند أ نرم می‌گرداند. وی هنگامیکه در اثنای نماز صبح زخمی گردید، یک رکعت نمازش باقی ماند، زیرا به سبب خون ریزی بسیار بی‌هوش شده و از حال رفته بود، و او را بر سر شانه‌ها بخانه‌اش بردند وقتیکه به هوش آمد فرمود: آیا نمازم را خواندم؟ گفته شد: یک رکعت تان باقی مانده. سپس برخاست تا نماز را ادا نماید لیکن به سبب خونریزی شدید بی‌هوش شده افتید، سپس ایستاد و نماز را آغاز کرد لیکن بازهم بی‌هوش شده افتید، بار دیگر برخاست و نماز را ادا نمود سپس فرمود: خدا را شکر می‌کنم که مرا توفیق داد تا نمازم را به اتمام رسانم. منظری دیگر: یکی از تابعین بنام ثابت بن عامر بن عبدالله بن الزبیر س، در حالیکه از بیماری شدید شکایت داشت وقتیکه اذان شام را شنید به فرزندان خود فرمود: مرا به مسجد ببرید، گفتند: تو بیماری، نمازت را در جایت ادا کن زیرا خداوند أ ترا معذور ساخته، گفت: لااله الاالله، چگونه ندای – حی علی الصلاة وحی علی الفلاح – را بشنوم سپس حضور نیابم؟! بخداوند سوگند مرا حتماً به مسجد ببرید، فرزندانش او را به مسجد بردند، هنگامیکه سر خود را به آخرین سجده در نماز شام بر زمین گذاشت، خداوند أ روحش را قبض کرد، این مرد صالح تابعی همواره بعد از نماز فجر از خداوند أ می‌خواست که خداوندا ! از تو مرگ نیکو می‌خواهم، گفته شده: مرگ نیکو چگونه است؟ فرمود: مرگ نیکو آنست که خداوند أ روحم را در وقت سجده قبض نماید، همان بود که خداوند أ دعایش را پذیرفت و در حالت سجده روحش را قبض نمود. طوریکه ثابت است همه عباداتی که خداوند أ آنرا بر ما فرض گردانیده نظربه بعضی عذرها و یا اوقات اضطراری، می‌توان ادا نمودن آنرا به تعویق انداخت و یاهم از آن در گذشت مگر نماز. بطور مثال:

۱- زکات بر مردمان ناتوان و فقیر واجب نیست.

۲- یا روزه را میتوان نظر به بعضی اعذار مانند بیماری یا سفر به تاخیر انداخت، بلکه امکان دارد در عوض آن به مساکین طعام داده شود، مانند اشخاصیکه به مریضی طویل المدت مبتلا‌اند و بزرگسالان ناتوان.

۳- همچنان حج بر مردمانی که توان رفتن به حج را ندارند واجب نیست.

اما نماز نظر به مقام و منزلت و تأکید جدی شریعت که بر ادای آن نموده و پایۀ از پایه‌‌های دین بشمار رفته و در عین وقت امر خداوند أ بجا می‌شود، هیچ نوع عذری ادای آنرا از مسلمان ساقط کرده نمیتواند، مگر کسانی که اهلیت آنرا ندارند مانند: اطفال، افراد فاقد عقل، زنانی که در عادت ماهانه (حیض) و یا بعد از ولادت (نفاس) می‌باشند.

خداوند متعال نماز‌‌های فرضی را در حالت اضطراری مانند ترس و مقابله با دشمن از مسلمانان ساقط نکرده و حتی تأخیر آنرا جواز نداده است. چنانکه می‌فرماید: ﴿حَٰفِظُواْ عَلَى ٱلصَّلَوَٰتِ وَٱلصَّلَوٰةِ ٱلۡوُسۡطَىٰ وَقُومُواْ لِلَّهِ قَٰنِتِينَ٢٣٨ فَإِنۡ خِفۡتُمۡ فَرِجَالًا أَوۡ رُكۡبَانٗا﴾[البقرة: ۲۳۸-۲۳۹]. «بر نماز‌ها مواظبت کنید بویژه نماز میانه (عصر) و برای خداوند فروتنانه بایستید، ولی اگر بیمناک بودید، پیاده یا سواره نماز گزارید».

همچنان فرمودۀ اوتعالی: ﴿وَإِذَا كُنتَ فِيهِمۡ فَأَقَمۡتَ لَهُمُ ٱلصَّلَوٰةَ فَلۡتَقُمۡ طَآئِفَةٞ مِّنۡهُم مَّعَكَ وَلۡيَأۡخُذُوٓاْ أَسۡلِحَتَهُمۡۖ فَإِذَا سَجَدُواْ فَلۡيَكُونُواْ مِن وَرَآئِكُمۡ وَلۡتَأۡتِ طَآئِفَةٌ أُخۡرَىٰ لَمۡ يُصَلُّواْ فَلۡيُصَلُّواْ مَعَكَ وَلۡيَأۡخُذُواْ حِذۡرَهُمۡ وَأَسۡلِحَتَهُمۡۗ وَدَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ لَوۡ تَغۡفُلُونَ عَنۡ أَسۡلِحَتِكُمۡ وَأَمۡتِعَتِكُمۡ فَيَمِيلُونَ عَلَيۡكُم مَّيۡلَةٗ وَٰحِدَةٗ﴾[النساء: ۱۰۲]. «و چون در میان مؤمنان بودی و برایشان نماز برپا داشتی، پس باید گروهی از ایشان با تو بایستند، و باید سلاح‌‌های خود را نیز برگیرند، پس چون به سجده روند آن گروه دیگر باید که پشت سر قرار گیرند، و باید که آن گروه دیگر که هنوز نماز نخوانده، بیاید پس با تو نماز خوانند و باید که بگیرند- این گروه- احتیاط خود را و سلاح‌‌های خود را بر گیرند، کافران آرزو دارند که شما از سلاحها و ساز و برگ خویش غافل شوید، پس یکباره بر شما حمله کنند». چنانکه خداوند أ به فضل و کرم و رحمت خود، عذری را بما نگذاشته تا نماز را از وقت معینش به تأخیر انداخته و یا در ادای آن اهمال نماییم، همچنان هیچ کسی را جز به اندازۀ توانایی‌اش مکلف نمی‌سازد، طوریکه می‌فرماید: ﴿وَمَا جَعَلَ عَلَيۡكُمۡ فِي ٱلدِّينِ مِنۡ حَرَجٖ﴾[الحج: ۷۸]. «در دین هیچ حرجی (دشواری و سختی) بر شما قرار ندارد».

از اینرو هرگاه شخص آبی نیافت تا با آن وضو و یا غسل نماید و یا اینکه آب بوی ضرر می‌رساند و یا هم بسبب هوای سرد یا وجود زخم در بدنش از آب استفاده نتوانست پس در این صورت میتواند تیمم کند، همچنان اگر شخصی بسبب بیماری یا عذری ایستاده نماز را ادا نمی‌توانست، می‌تواند نشسته نماز بخواند، و اگر نشسته نتوانست پس می‌تواند خوابیده به پهلوی راستش روی به قبله با اشارۀ سر نماز را ادا کند و اگر به پهلوهم برایش دشوار بود پس در همان حالتی که قرار دارد با اشارۀ مژه‌‌های چشم، حرکات نماز را ادا کند، مهم اینست که نماز را به هر طریقۀ که ممکن است بجا آورد تا وقتیکه حواس و ادراک دارد، حتی اگر در وقت جان کندن هم باشد و عقل و هوشش فعال باشد باید نماز را به اندازۀ توان خود ادا نماید. طوریکه در قصۀ عمرفاروق س گذشت. و از ابن مسعود س روایت است که می‌فرمود: در عهد پیامبراکرم ص شخص بیمار در حالیکه بین دو نفر قرار داشت و آهسته آهسته به مسجد آورده و در صف نماز گزاران قرار داده میشد. آنها رستگاران و نجات یافتگان واقعی بودند، پس خداوند بزرگ و توانا پاک و منزه بوده و چقدر بارحم است و چقدر ذات صبور است و ما را مهلت می‌دهد تا توبه نموده و خود را اصلاح سازیم و بسویش برگردیم، لیکن چه وقت؟ آیا وقتی که به جان کندن برسیم؟ ای بندۀ ناسپاس و منکر از نعمت‌‌های خدا! به خود بیا و راه خدا را در پیش بگیر قبل از اینکه عمل صالح پذیرفته نشود، ای بندۀ ناسپاس! وقتیکه به خوردن طعام خواسته شویی، در حالیکه طعام را همان خداوند أ بتو روزی داده، با چه شتاب و نشاط و طمع بسویش رفته و شکمت را پر نموده و شکر خدا را هم بجا نمی‌آوری! اما وقتیکه به فلاح و کامیابی و رستگاری دنیا و آخرت دعوت می‌شویی، سستی و کسالت در تو رونما شده، نه کامیابی را می‌خواهی و نه رستگاری را! خداوند قادر و توانا ما را تنها بخاطر خوردن و نوشیدن نیافریده، و اگر چنین می‌بود پس ما نیز مانند حیوانات غیر مکلف بوده و تنها خوردن و نوشیدن و چریدن کار ما می‌بود و یا اینکه مانند کافران میبودیم که خداوند أ در وصف‌شان فرموده: ﴿وَٱلَّذِينَ كَفَرُواْ يَتَمَتَّعُونَ وَيَأۡكُلُونَ كَمَا تَأۡكُلُ ٱلۡأَنۡعَٰمُ وَٱلنَّارُ مَثۡوٗى لَّهُمۡ﴾[محمد: ۱۲]. «و حال آنکه کسانی که کافر شده‌اند، بهره برمی گیرند و می‌خورند، چنانکه چهارپایان می‌خورند. ولی جایگاه آنها آتش است».

لیکن خداوند انسان را بخاطر عبادت خود آفریده و بر بیشتر مخلوقات وی را فضیلت داده، نعمت‌‌های گوناگون و غذا‌‌های لذیذ را بخاطری بما روزی داده تا خود را تقویت نموده و آمادۀ عبادت و طاعت اوتعالی گردیم. بویژه فرایض، که بدون انجام آن نمیتوان خود را مسلمان نامید، پیامبر ص می‌فرمایند: «سنگین‌ترین نماز بر منافقان، نماز صبح و خفتن است، و اگر آنها می‌دانستند که چه پاداشی در آندوست، با چهار دست وپا بر ادای آن می‌شتافتند»اصحاب سنن و بخاری. راست فرمودید ای پیامبر گرامی ما. پس درود فراوان بر شما و اهل بیت شما و یاران پاک شما باد، و ما در جواب به فرمودۀ پروردگار مهربان و رؤف خود که فرموده است: ﴿وَأَنِ ٱعۡبُدُونِيۚ هَٰذَا صِرَٰطٞ مُّسۡتَقِيمٞ٦١﴾[يس: ۶۱]. «و مرا بپرستید و این است راه راست» می‌گوییم: پاک و منزهی ای پروردگار و آفریدگار و ما بنده گان توایم، ترا می‌پرستیم و به تو روی می‌آوریم و از تو می‌خواهیم و اینرا می‌دانیم که به ما و عبادت ما و به همه کائنات نیازی نداری، ما اجر و پاداش نماز و سایر عبادات را از بارگاه تو خواهانیم، زیرا تو بر ما منت گذاشتی و راه‌‌های بی‌شمار را بخاطر تقرب به خودت بما نشان داده و موفق گردانیده‌ای، تو بر ما فضل و کرمت را ارزانی داشتی زیرا خیر و صلاح ما را اراده کردی و همه خیر و صلاح و خوبی‌‌های خورد و بزرگ از تو و از جانب تو و بدست توست، و ما می‌دانیم که رضایت توست که ما را در زمرۀ بندگان عابد و ذاکر خود داخل نموده‌ای، و هرکه نایل به این شرف بزرگ، شرف بندگی تو گردد، بدون شک نصیب وافر و بزرگی را بدست آورده است.