قضای نماز های فوت شده
در این جا مناسب می‌بینیم مسئلۀ را روشن سازیم که اکثریت با آن روبرو‌اند و می‌گویند: کسیکه نماز‌‌های فرضی را در زمانه‌‌های گذشته ترک نموده سپس توبه نموده و خداوند أ بوی استقامت در دین نصیب نموده، چنین اشخاص باید قضای نماز‌‌های فوت شده را همه روزه با هر نماز فرضی پنج وقت ادا نمایند. (یعنی هر نماز فرضی را دو بار بخوانند) در جواب آنها به توفیق خداوند أ می‌گوییم: از اقوال و آرای علماء و مجتهدان صحابه و تابعین و علمای صدر اسلام ثابت است که نماز‌‌های فرضی فوت شده قضا ندارد، مگر در دوحالت: در حالت خواب و فراموشی. و آن هم در حالات محدود، مانند فوت شدن یک یا دو نماز، و یا نماز‌‌های یک شبانه روز بطور کامل، به شرطیکه به سببی از اسباب شرعی از وی فوت شده باشد، نه قصداً. بدلیل فرمودۀ پیامبر ص: «تفریط در خواب نیست، بلکه تفریط در بیداری است. پس هرکس نمازی را فراموش کند یا به خواب برود و نمازش را نخوانده باشد، کفارۀ آن اینست که هرگاه به یادش آمده آن را بخواند» اصحاب سنن
اما کسیکه نماز فرضی را در حیاتش قصداً یا از روی نادانی و یا ندانستن اهمیت و وجوب آن، ترک کرده بود، در این مورد آرا و نظریات برخی از علمای برجسته را خدمت‌تان پیشکش می‌نماییم: ابن تیمه/فرموده: (بر ترک کنندۀ نماز فرضی قضایی نیست و نه صحیح شمرده می‌شود بلکه باید نماز‌‌های نفلی بسیار بخواند).
ابن حزم/می‌فرماید: (کسیکه نمازش را قصداً ترک کرد تا اینکه وقت معین آن خارج شد قضای آن نماز بر وی لازم نمی‌گردد و اگر قضای آنرا بیاورد مانند کسی است که نماز را قبل از دخول وقتش خوانده باشد، چنین اشخاص باید نماز‌‌های نفلی بسیار بخوانند) همچنان می‌افزاید: (و اگر برکسیکه نماز را قصداً تا خروج وقت آن ترک کند، قضایی واجب میبود خداوند متعال و رسول او ص از ذکر آن غفلت نمی‌کردند و خداوند أ آنها را در قرآن وعدۀ شکنجه نمی‌داد. طوریکه می‌فرماید: ﴿فَخَلَفَ مِنۢ بَعۡدِهِمۡ خَلۡفٌ أَضَاعُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَٱتَّبَعُواْ ٱلشَّهَوَٰتِۖ فَسَوۡفَ يَلۡقَوۡنَ غَيًّا٥٩﴾[مريم: ۵۹]. «آنگاه پس از آنان جانشینانی- ناخلف- به جای ماندند که نماز را تباه ساخته و از شهوات پیروی کردند پس به زودی با زیان و ناکامی روبرو می‌شوند».
ما نیز مانند ابن حزم/می‌گوییم: اگر برکسانیکه نماز‌ها را قصداً ترک کرده تا اینکه وقتش خارج گردد، قضایی مشروع میبود پس کار مردمان بیخرد این امت بسیار آسان میشد و هرکس میتوانست از دستور خداوند أ سرپیچی نموده و هر وقتی که دلش خواست نماز بگزارد. خداوند أ می‌فرماید: ﴿إِنَّ ٱلصَّلَوٰةَ كَانَتۡ عَلَى ٱلۡمُؤۡمِنِينَ كِتَٰبٗا مَّوۡقُوتٗا﴾[النساء: ۱۰۳].«نماز بر مؤمنان در وقت معین شده‌ای فرض است».
همچنان هرکس میتوانست با سنت پیامبراکرم ص مخالفت ورزد. ایشان در مورد مردانی که در نماز جماعت حاضر نشده و نماز را در خانههایشان می‌خوانند، فرموده‌اند: (قصد کردم که دستور دهم تا هیزم جمع کنند، سپس به گفتن اذان و اقامۀ نماز امرکنم، آنگاه مردی را مأمور کنم تا برای مردم امامت کند، سپس بسوی مردمانی بروم که در نماز جماعت حاضر نشده‌اند، و خانههایشان را بر سر آنها بسوزانم» متفق علیه
همچنان اگر قضای نماز‌‌های فوت شدۀ قصدی جایز میبود، کار آسان شده، هرکسی میتوانست نماز را قصداً ترک کرده و بگوید: بعدها قضایش را بجا می‌آورم، و از سوی دیگر حکم فرمودۀ خداوند أ که فرموده: ﴿إِنَّ ٱلصَّلَوٰةَ كَانَتۡ عَلَى ٱلۡمُؤۡمِنِينَ كِتَٰبٗا مَّوۡقُوتٗا﴾[النساء: ۱۰۳]. «نماز بر مؤمنان در وقت معین شده‌ای فرض است». معطل و منتفی شده و لغو می‌گردید. پس باید بدانیم که کسیکه در زمان قبل نماز‌‌های فرضی را ترک کرده سپس توبه نموده است، پس توبۀ وی گناهان پیشین او را محو میکند. بدلیل فرمودۀ خداوند أ : ﴿فَخَلَفَ مِنۢ بَعۡدِهِمۡ خَلۡفٌ أَضَاعُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَٱتَّبَعُواْ ٱلشَّهَوَٰتِۖ فَسَوۡفَ يَلۡقَوۡنَ غَيًّا٥٩ إِلَّا مَن تَابَ وَءَامَنَ وَعَمِلَ صَٰلِحٗا فَأُوْلَٰٓئِكَ يَدۡخُلُونَ ٱلۡجَنَّةَ وَلَا يُظۡلَمُونَ شَيۡٔٗا٦٠﴾[مريم: ۵۹-۶۰]. «آنگاه پس از آن جانشینانی- ناخلف- به جای ماندند که نماز را تباه ساخته و از شهوات پیروی کردند پس بزودی با زیان و ناکامی رو در رو شوند. مگر آنان که توبه کرده و ایمان آورده و عمل صالح انجام دادند پس آن گروه به بهشت در می‌آیند و هیچ ستمی برایشان نخواهد شد».
یعنی کسیکه توبه کرده و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد پس هرگز از جانب خداوند أ ناکام و نا امید نمی‌شود، لیکن بروی لازم است اعمال صالح بسیار انجام داده و نماز‌‌های نفلی بخواند و خداوند أ را بسیار یاد کند، زیرا حسنات بدی‌ها را محو و نابود میکند. بر این مسأله جمعی بسیاری از صحابه، از جمله عمرفاروق س، و پسرش عبدالله س، و سعد بن ابی وقاص س، و عبدالله بن مسعود س، و سلمان فارسی س اتفاق نظر دارند، همچنان امام احمد بن حنبل و ابن تیمیه و غیره علمای برجسته و بارز اسلام به آن فتوا داده‌اند. اما آنعده علمای سابق و حاضر که خلاف این مسأله فتوا داده‌اند، کدام دلیلی از کتاب و سنت و یا اجماع و یا قیاس نیاورده‌اند.
* بطلان فتوای یکی از علماء که گفته است: روزه دار اگر نماز نخواند پاداش روزه‌اش را میگیرد: طوریکه ملاحظه میگردد در بسیاری کشور‌‌های اسلامی امروزی برخی از مسلمانان ماه مبارک رمضان را عادتا با سایر مسلمانان جامعۀ خود روزه می‌گیرند، لیکن نه نماز فرضی و نه نفلی می‌خوانند، از دیر زمانی در جستجوی اسباب این پدیدۀ زشت در میان مسلمانان بودم، تا اینکه در این اواخر کتابی بدستم آمد که در آن فتاوای یکی از علمای معروف عصر حاضر در مسایل دینی نگاشته شده بود، این عالم چند سال قبل وفات نموده و از خداوند أ می‌خواهیم که وی را با ما یکجا بیامرزد. ما متن این فتوای خطرناک را که در حق امت پیامبراکرم ص جفای بزرگ را روا داشته خدمت خوانندگان عرض میداریم، زیرا لغزش عالم سبب گمراهی هزاران مسلمان میگردد «ولاحول ولاقوة الابالله». این فتوا در پاسخ به سوال یکی از مردمان عوام صادر گردیده که چنین است: آیا خداوند أ روزۀ شخصی را که در ادای نماز‌‌های فرضی بی‌اعتنایی میکند می‌پذیرد؟ یا اینکه عبادات باهم مرتبط و پیوسته‌اند؟ این عالم چنین پاسخ می‌گوید: هر عملی را که انسان انجام میدهد ثواب و پاداش آنرا میگیرد، و کسیکه آنرا انجام ندهد پس بسبب ترک آن مورد عقوبت قرار میگیرد، وقتیکه ما این شخص بی‌اعتنا را به نماز دعوت می‌کنیم، در واقع به انجام یک عمل وی را دعوت داده ایم، اما دیگر طاعاتی و عباداتی که انجام میدهد، اجر و پاداش آنرا میگیرد؟!.
ما به این عالم می‌گویم: خداوند أ تو و ما را ببخشد، در واقع بر خداوند أ و پیامبرش ص دروغ و افتراء بسته‌ای، و به سبب این فتوایت بسیاری مردمان بی‌خبر را گمراه نموده‌ای، زیرا عوام از اشخاصی امثال خودت فتوا می‌طلبند و مسؤلیت آنها بر گردن تو بود، لیکن تو با همچو فتوای باطلت، بدون اینکه خطر و ضرر آنرا در نظر گرفته باشی، مردمان بسیاری از امت پیامبر ص را به بی‌راهه برده‌ای، خودت خطر و ضرر این فتوا را درک نکرده در واقع به نماز، به پایۀ اساسی دین توهین نموده بدون دلیل و حجت، عقاید مردمان بیچارۀ نا آگاه را فاسد نمودی، آیا ندانستی که کتاب ترا میلیون‌ها شخص مطالعه کرده و به فتوایت عمل خواهند کرد، سبحان الله، از بدی‌‌های اعمال و شرور نفسها و لغزش‌‌های خویش در دین خدا و در سنت مطهر پیامبر ص به خداوند أ پناه می‌بریم، خداوند آنحضرت ص را بخاطر راهنمایی و هدایت مردم از کفر و شرک و گمراهی فرستاده است، و همه امور را در قرآن کریم و بوسیلۀ آنحضرت ص به مردم آشکار و واضح ساخته است طوریکه می‌فرماید: ﴿وَمَا كُنتَ تَتۡلُواْ مِن قَبۡلِهِۦ مِن كِتَٰبٖ وَلَا تَخُطُّهُۥ بِيَمِينِكَۖ إِذٗا لَّٱرۡتَابَ ٱلۡمُبۡطِلُونَ٤٨ بَلۡ هُوَ ءَايَٰتُۢ بَيِّنَٰتٞ فِي صُدُورِ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡعِلۡمَۚ وَمَا يَجۡحَدُ بَِٔايَٰتِنَآ إِلَّا ٱلظَّٰلِمُونَ٤٩﴾[العنكبوت: ۴۸-۴۹].«و نبودی که قبل از آن هیچ کتابی را بخوانی و نه آن را با دست خود می‌نوشتی، وگرنه باطل اندیشان حتماً به شک می‌افتادند، بلکه آن(قرآن) آیاتی روشن در سینه‌‌های کسانی است که دانش داده شده‌اند و جز ستمگران آیات ما را انکار نمی‌کنند».
اما در مورد سنت مطهر، آنحضرت ص چنین فرموده‌اند: «من در میان شما چیزی را گذاشتم که اگر به آن چنگ زنید هرگز گمراه نمی‌شوید، کتاب خدا» صحیح مسلم و اصحاب سنن همچنان آنحضرت ص در حجه الوداع فرمودند: «شما را بر سر راه روشنی گذاشتم که شب آن مانند روزش بوده و جز مردمان هلاک شده از آن منحرف نمی‌شود» ابن ماجه و مسند احمد. خداوند ترا عفو کند، چگونه فرزندان امت محمد ص بویژه عوام آنان را به ترک فرائض تشویق می‌نمایی؟ معنای سخنت اینست: (باکی نیست اگر نماز‌‌های فرضی را نخوانید، زیرا سایر اعمال نیک شما نزد خداوند أ پذیرفته شده و شما را از آتش دوزخ نجات میدهد، پس از ترک نمودن نماز نهراسید!! «سبحان الله، لاحول ولاقوة الابالله،» این مصیبت، بزرگ‌تر از هر مصیبت دیگری بوده و فتنۀ بزرگی است که یکی از علمای اسلامی باطل اندیش برخاسته و مردم را به ترک نمودن نماز توصیه میکند.
آری! پروردگار ما ترازوی عدل خویش را در روز قیامت برپا خواهد داشت و هرکس در دنیا به اندازۀ ذره‌ای از عمل خیر و شر انجام داده باشد آن را می‌بیند، خداوند أ اعمال نیک و پسندیده را از پرهیزگاران و متقیان می‌پذیرد، پس آیا انسان پرهیزگار نماز را قصداً ترک میکند؟! و آیا به چنین شخص گفته خواهد شد سایر اعمال خیر تو پذیرفته شده و در مورد نماز‌هایت محاسبه نمی‌شوی! پیامبر ص بما خبر داده کسیکه نماز را قصداً ترک کرده باشد سایر اعمال نیک او بر چهره‌اش زده خواهد شد و پذیرفته نمی‌شود، زیرا نماز پایه دین بوده و بدون آن دین پایدار و استوار نمی‌ماند، از سوی دیگر علمای اسلام اجماع دارند کسیکه نماز را قصداً ترک کند و یا آنرا انکار نماید از دایرۀ اسلام خارج میگردد. و طوریکه واضح است، روزه و زکات حج و هیچگونه عمل نیک و خیر از کافر پذیرفته نمی‌شود، زیرا وی فاقد رکن اساسی اسلام(نماز) است. چنانکه خداوند أ می‌فرماید: ﴿قُلۡ أَنفِقُواْ طَوۡعًا أَوۡ كَرۡهٗا لَّن يُتَقَبَّلَ مِنكُمۡ إِنَّكُمۡ كُنتُمۡ قَوۡمٗا فَٰسِقِينَ٥٣ وَمَا مَنَعَهُمۡ أَن تُقۡبَلَ مِنۡهُمۡ نَفَقَٰتُهُمۡ إِلَّآ أَنَّهُمۡ كَفَرُواْ بِٱللَّهِ وَبِرَسُولِهِۦ وَلَا يَأۡتُونَ ٱلصَّلَوٰةَ إِلَّا وَهُمۡ كُسَالَىٰ وَلَا يُنفِقُونَ إِلَّا وَهُمۡ كَٰرِهُونَ٥٤﴾[التوبة: ۵۳-۵۴]. «بگو: چه با رغبت انفاق کنید، چه با بی‌میلی، هرگز از شما پذیرفته نمی‌شود، چرا که شما قومی فاسق بوده اید، و هیچ چیز مانع پذیرفته شدن انفاق‌‌های آنان نشد جز این که به خدا و پیامبرش کفر ورزیدند و جز با حال کسالت به نماز نمی‌آیند و انفاق نمی‌کنند – اموال‌شان را – جز با کراهت».
وقتیکه خداوند آن عده مردمانی را که باتنبلی وکسالت بنماز حاضر می‌شوند، کافر به خدا و پیامبر شمرده. پس ای مفتی عزیز! چگونه خداوند من و ترا ببخشد در حالیکه مردم را به ترک نماز بطور قصدی فتوا میدهیم؟ طوریکه در پاسخ به سوال کننده ارایه نموده ای؟ و در مورد حدیث پیامبر اکرم چه می‌گویی که فرموده‌اند: «قطعاً اولین چیزی که بنده در روز قیامت در بارۀ آن مورد محاسبه قرار میگیرد، نماز وی است پس اگر نماز وی درست و برابر بود، حقا که رستگار شده است، و اگر نماز وی فاسد و تباه بود، حقاً که ناکام و زیانمند گشته است» اصحاب سنن همچنان در مورد این حدیث شریف چه می‌گویی: «نماز‌‌های پنج‌گانه و جمعه تا جمعه و رمضان تا رمضان محو کنندۀ گناهانی‌اند- که در بین آنها بوقوع پیوسته، مادامیکه از گناهان کبیره دوری جسته شود» صحیح مسلم. این حدیث ثابت نمود که آنحضرت ص شرط گذاشته‌اند کسی که از یک رمضان تا رمضان دیگر مرتکب گناهان کبیره نشود، گناهان صغیره را که در بین آن بوقوع پیوسته خداوند أ محو میکند، حالا گناهی بزرگ‌تر از ترک نماز وجود دارد؟ نماز عبادتیست که با ترک آن انسان از دایرۀ اسلام خارج میگردد، طوریکه در مقدمۀ این بخش فرمودۀ آنحضرت ص را ذکر نمودیم «عهد و پیمانی که میان ما و آنها (منافقان) است عبارت از نماز میباشد و کسیکه آنرا ترک نمود یقیناً کافر شده است» ترمذی. همچنان فرموده‌اند: «مرز فاصل میان مرد و کفر و شرک ترک نماز است». صحیح مسلم
این بود نکتۀ مهمی که قصد عرض آنرا بخاطر رضامندی خداوند داشتم، پس اگر درست گفته باشم از توفیق خداوند است و اگر لغزش و اشتباه باشد از جانب نفسم است. و آرزو دارم خداوند مرا مورد عفو و بخشش خود قرار داده و از شرور نفسها و بدی کردار‌های مان بوی پناه می‌بریم. خداوندا! به تو روی آورده و از تو آرزوی عفو داریم چرا که ذات بخشنده و مهربانی. وصلی الله علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه وسلم تسلیماً کثیراً.