فصل ۷: خدا و غیر خدا

خداوند بزرگ در قرآن مجید، خود را با نام الله و رب معرفی کرده و همه مخلوقات خود از انس و جن و فرشته گرفته تا کائنات و دنیاهای ماوراءالطبیعه و ... را تحت عنوان دونِ الله و غیرِ الله معرفی کرده است. در قرآن کلمه دونِ الله به تعداد ۷۱ بار استفاده شده است. همچنین کلمه دونهِ (هِ در کلمه دونهِ به الله باز می‌گردد) به تعداد ۳۷ بار، کلمه غیرِ الله به تعداد ۱۷ بار، دونِ الرّحمن به تعداد ۲ بار و کلمه دونی (ی در کلمه دونی به الله باز می‌گردد) نیز به تعداد ۳ بار در قرآن به کار رفته‌اند. تشخیص بین دو کلمه الله و دونِ الله در قرآن از اهمیت فوق العاده زیادی بر خوردار است. این طبقه بندی استثناء پذیر نیست و هیچ مخلوقی به خالق خود راه ندارد. قرآن از انسانها خواسته تا در صفات و ویژگی‌های این دو تفکر کنند. در قرآن بیان شده که دونِ الله (غیر خدا) قدرت‌ غیبی‌ برای حاضر و ناظر بودن در همه جا و قاهر و محیط‌ بودن بر همه‌ چیز را ندارد، که‌ مردم‌ در هر مکان‌ و زمانی‌ به‌ او دسترسی‌ داشته‌ باشند. این ویژگی فقط مختص خداست. این خداست که می‌آفریند، روزی می‌دهد، زنده می‌کند، می‌میراند و تنها اوست که قادر به دخل و تصرف در کل مخلوقات خود می‌باشد. اگر فکر کنیم موجودی‌ در جهان‌ حتی به میزان کمی دارای‌ چنین‌ صفاتی‌ می‌باشد، در واقع‌ شریک‌ خدا بوده‌ که‌ این‌ در قرآن کفر و شرک‌ آشکاری‌ می‌باشد. متاسفانه در بسیاری از ترجمه‌های قرآن، کلمه دونِ الله به معنای بت ترجمه شده که معنی ناقصی دارد. در قرآن از بتها بوسیله کلمه اصنام سخن به میان رفته است. به شکل زیر توجه کنید:

الله (رب، خالق)

دونِ الله (مخلوق):

کل انسان‌ها از آدم تا قیامت، کل جنیّان، کل فرشتگان، کل کائنات از زمین و محتویات آن گرفته تا کهکشان‌های دیگر، بهشت و جهنم و هر مخلوق دیگری که انسان آن را می‌شناسد یا نمی‌شناسد.

پس دون الله فقط بت نبوده و همه مخلوقاتی که حتی در فکر بشر هم نمی‌گنجند را شامل می‌شود. در زمانی که قرآن بر پیامبر نازل شد، علاوه بر مشرکین، در دنیا افراد آتش پرست، خورشید پرست، ستاره پرست و ... نیز وجود داشته‌اند و شمولیت قرآن این افراد را نیز شامل می‌شود و اینگونه نیست که قرآن فقط بت‌پرستان را خطاب قرار داده و از دیگر موارد چشم‌پوشی کرده باشد:

﴿خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ بِغَيۡرِ عَمَدٖ تَرَوۡنَهَاۖ وَأَلۡقَىٰ فِي ٱلۡأَرۡضِ رَوَٰسِيَ أَن تَمِيدَ بِكُمۡ وَبَثَّ فِيهَا مِن كُلِّ دَآبَّةٖۚ وَأَنزَلۡنَا مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ فَأَنۢبَتۡنَا فِيهَا مِن كُلِّ زَوۡجٖ كَرِيمٍ١٠ هَٰذَا خَلۡقُ ٱللَّهِ فَأَرُونِي مَاذَا خَلَقَ ٱلَّذِينَ مِن دُونِهِۦۚ بَلِ ٱلظَّٰلِمُونَ فِي ضَلَٰلٖ مُّبِينٖ١١ وَلَقَدۡ ءَاتَيۡنَا لُقۡمَٰنَ ٱلۡحِكۡمَةَ أَنِ ٱشۡكُرۡ لِلَّهِۚ وَمَن يَشۡكُرۡ فَإِنَّمَا يَشۡكُرُ لِنَفۡسِهِۦۖ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ ٱللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٞ١٢﴾[لقمان: ۱۰-۱۲].

«او آسمانها را بدون ستونهای قابل دیدن آفرید، و در زمین کوه‏هایى افکند تا شما را نلرزاند و از هر گونه جنبنده‏اى بر آن منتشر ساخت و از آسمان آبى نازل کردیم و بوسیله آن در روى زمین انواع گوناگونى از جفتهاى گیاهان پر ارزش رویاندیم. (۱۰) این آفرینش خداست؛ امّا به من نشان دهید غیر خدا چه چیز را آفریده‏اند؟ بلکه ظالمان در گمراهى آشکارند. (۱۱) ما به لقمان حکمت دادیم [و گفتیم] شکر خدا را بجاى آور، هر کس شکرگزارى کند، تنها به سود خویش شکر کرده و آن کس که کفران کند [زیانى به خدا نمى‏رساند] چرا که خداوند بى‏نیاز و ستوده است. (۱۲)».

همانند آیه قبل، خداوند در جای جای قرآن ما را نسبت به ضعف دونِ الله آگاه کرده است. الله تعالی خالق بوده و دون الله مخلوق می‌باشد. تولد و مرگ دون الله به طور مطلق در دست الله می‌باشد. مالکیت مطلق مخلوقات (همه دون الله) در دست الله می‌باشد:

﴿ٱلَّذِي لَهُۥ مُلۡكُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَلَمۡ يَتَّخِذۡ وَلَدٗا وَلَمۡ يَكُن لَّهُۥ شَرِيكٞ فِي ٱلۡمُلۡكِ وَخَلَقَ كُلَّ شَيۡءٖ فَقَدَّرَهُۥ تَقۡدِيرٗا٢ وَٱتَّخَذُواْ مِن دُونِهِۦٓ ءَالِهَةٗ لَّا يَخۡلُقُونَ شَيۡ‍ٔٗا وَهُمۡ يُخۡلَقُونَ وَلَا يَمۡلِكُونَ لِأَنفُسِهِمۡ ضَرّٗا وَلَا نَفۡعٗا وَلَا يَمۡلِكُونَ مَوۡتٗا وَلَا حَيَوٰةٗ وَلَا نُشُورٗا٣ وَقَالَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْ إِنۡ هَٰذَآ إِلَّآ إِفۡكٌ ٱفۡتَرَىٰهُ وَأَعَانَهُۥ عَلَيۡهِ قَوۡمٌ ءَاخَرُونَۖ فَقَدۡ جَآءُو ظُلۡمٗا وَزُورٗا٤﴾[الفرقان: ۲-۴].

«خداوندى که حکومت آسمانها و زمین از آن اوست و فرزندى براى خود انتخاب نکرده و همتایى در حکومت و مالکیت ندارد و همه چیز را آفرید و به دقّت اندازه‏گیرى نمود! (۲) آنان غیر از خداوند معبودانى براى خود برگزیده‌اند که چیزى را نمى‏آفرینند، بلکه خودشان مخلوقند و مالک زیان و سود خویش نیستند و نه مالک مرگ و حیات و رستاخیز خویشند. (۳) و کافران گفتند «این فقط دروغى است که او ساخته، و گروهى دیگر او را بر این کار یارى داده‏اند.» آنها ظلم و دروغ بزرگى را مرتکب شدند. (۴)».

هیچ مخلوقی اعم از جن، انس، فرشتگان و ... در ذات و صفات خداوند شریک نمی‌باشد. این بدین معنی است که خداوند در ذات و صفات یگانه بوده و صفات خداوند نیز به مخلوقات اختصاص نمی‌یابد. به طور مثال، هیج بشری چه زنده (در کالبد جسم) و چه مرده (در قالب روح) نمی‌تواند ادعا کند که دارای یکی از صفات خاص خداوند مثل بصیر (بینا نسبت به همه مخلوقات)، سمیع (شنوا نسبت به همه مخلوقات)، لطیف (هیچ حجاب و پوششی برای دانش خداوند وجود ندارد) و بقیه صفات خداوند می‌باشد. پس این توحید بوده و مخالف آن کفر و شرک می‌باشد. الله هم در ذات و هم در صفات یکتا و یگانه بوده و هیچ چیز در صفات او شریک نمی‌باشد:

﴿قُلۡ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ١ ٱللَّهُ ٱلصَّمَدُ٢ لَمۡ يَلِدۡ وَلَمۡ يُولَدۡ٣ وَلَمۡ يَكُن لَّهُۥ كُفُوًا أَحَدُۢ٤﴾[الإخلاص: ۱-۴].

«بگو: خداوند، یکتا و یگانه است؛ (۱) خداوندى است که همه نیازمندان قصد او مى‏کنند؛ (۲) هرگز نزاده و زاده نشده، (۳) و براى او هیچ شبیه و مانندى نیست. (۴)».

سوالی برای تفکر: هر یک از موارد زیر جزو کدام گروه می‌باشد؟ الله یا دونِ الله؟

۱- جهنم.

۲- خورشید.

۳- خود شما.

۴- بدن.

۵- انسان‌های صالح.

۶- شیطان.

۷- حیوانات و درختان.

۸- جبرئیل.

۹- تفکرات انسان.

۱۰- غرایز بشری.

۱۱- محمد نبی ج.

آیه منتخب

﴿ أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ ٱلۡقُرۡءَانَۚ وَلَوۡ كَانَ مِنۡ عِندِ غَيۡرِ ٱللَّهِ لَوَجَدُواْ فِيهِ ٱخۡتِلَٰفٗا كَثِيرٗا٨٢﴾ [النساء: 82].

«آیا درباره قرآن نمى‏اندیشند؟! اگر از سوى غیر خدا بود، اختلاف فراوانى در آن مى‏یافتند».