سُورَةُ الأَنعَامِ

بسم الله الرحمن الرحیم

﴿ ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ وَجَعَلَ ٱلظُّلُمَٰتِ وَٱلنُّورَۖ ثُمَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِمۡ يَعۡدِلُونَ ١ هُوَ ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن طِينٖ ثُمَّ قَضَىٰٓ أَجَلٗاۖ وَأَجَلٞ مُّسَمًّى عِندَهُۥۖ ثُمَّ أَنتُمۡ تَمۡتَرُونَ ٢ وَهُوَ ٱللَّهُ فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَفِي ٱلۡأَرۡضِ يَعۡلَمُ سِرَّكُمۡ وَجَهۡرَكُمۡ وَيَعۡلَمُ مَا تَكۡسِبُونَ ٣ وَمَا تَأۡتِيهِم مِّنۡ ءَايَةٖ مِّنۡ ءَايَٰتِ رَبِّهِمۡ إِلَّا كَانُواْ عَنۡهَا مُعۡرِضِينَ ٤ فَقَدۡ كَذَّبُواْ بِٱلۡحَقِّ لَمَّا جَآءَهُمۡ فَسَوۡفَ يَأۡتِيهِمۡ أَنۢبَٰٓؤُاْ مَا كَانُواْ بِهِۦ يَسۡتَهۡزِءُونَ ٥ أَلَمۡ يَرَوۡاْ كَمۡ أَهۡلَكۡنَا مِن قَبۡلِهِم مِّن قَرۡنٖ مَّكَّنَّٰهُمۡ فِي ٱلۡأَرۡضِ مَا لَمۡ نُمَكِّن لَّكُمۡ وَأَرۡسَلۡنَا ٱلسَّمَآءَ عَلَيۡهِم مِّدۡرَارٗا وَجَعَلۡنَا ٱلۡأَنۡهَٰرَ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهِمۡ فَأَهۡلَكۡنَٰهُم بِذُنُوبِهِمۡ وَأَنشَأۡنَا مِنۢ بَعۡدِهِمۡ قَرۡنًا ءَاخَرِينَ ٦ وَلَوۡ نَزَّلۡنَا عَلَيۡكَ كِتَٰبٗا فِي قِرۡطَاسٖ فَلَمَسُوهُ بِأَيۡدِيهِمۡ لَقَالَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْ إِنۡ هَٰذَآ إِلَّا سِحۡرٞ مُّبِينٞ ٧ وَقَالُواْ لَوۡلَآ أُنزِلَ عَلَيۡهِ مَلَكٞۖ وَلَوۡ أَنزَلۡنَا مَلَكٗا لَّقُضِيَ ٱلۡأَمۡرُ ثُمَّ لَا يُنظَرُونَ ٨ ﴾

به نام خداوند بخشندۀ مهربان

ستایش آن خدایى راست که آفرید آسمان‌ها و زمین را و پیدا کرد تاریکی‌ها و روشنى، باز کافران با پروردگار خویش برابری ‏کنند [386]. ﴿1﴾اوست آن که بیافرید شما را از گِل، باز مقرر کرد وقت مرگ را و مدّتى معین‏ هست نزدیک او [387]، باز شما شک مى‏کنید. ﴿2﴾و اوست خدا [388]در آسمان‌ها و در زمین، می‌داند پنهانِ شما و آشکارِ شما و می‌داند آنچه عمل مى‏کنید. ﴿3﴾و نمى‏آید به کافران هیچ نشانه‌ای از نشانه‌هاى پروردگار ایشان، اِلاّ از آن روگردان شدند. ﴿4﴾پس ثابت شد که ایشان به دروغ نسبت کردند، چون بیامد به ایشان. پس خواهد آمد به ایشان جزای آنچه به وى تمسخر می‌کردند [389]. ﴿5﴾آیا ندیده‏اند که چقدر هلاک کرده‏ایم پیش از ایشان از امّت‌هاکه استقرار داده بودیم ایشان را در زمین، آن قدر که استقرار نداده‏ایم شما را و فرستاده بودیم باران بر ایشان پى در پى ریزنده، و پیدا کردیم جوی‌هاکه می‌رفت از زیر ایشان [390]. پس هلاک کردیم ایشان را به گناهان ایشان و پیدا کردیم بعد از ایشان امّتى دیگر (یعنی مردمانی دیگر). ﴿6﴾و اگر فروفرستادیم بر تو نوشته‌ای در ورقى، پس مساس می‌کردند آن را به دست خود، گفتندى کافران: نیست این مگر سحر ظاهر [391]. ﴿7﴾و گفتند کافران: چرا نَفُرود فرود آورده شده بر پیغامبر، فرشته [392]و اگر فروفرستادیم فرشته را، البته به انجام رسانیده شدى کار، باز مهلت داده نشوند [393]. ﴿8﴾

﴿ وَلَوۡ جَعَلۡنَٰهُ مَلَكٗا لَّجَعَلۡنَٰهُ رَجُلٗا وَلَلَبَسۡنَا عَلَيۡهِم مَّا يَلۡبِسُونَ ٩ وَلَقَدِ ٱسۡتُهۡزِئَ بِرُسُلٖ مِّن قَبۡلِكَ فَحَاقَ بِٱلَّذِينَ سَخِرُواْ مِنۡهُم مَّا كَانُواْ بِهِۦ يَسۡتَهۡزِءُونَ ١٠ قُلۡ سِيرُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ ثُمَّ ٱنظُرُواْ كَيۡفَ كَانَ عَٰقِبَةُ ٱلۡمُكَذِّبِينَ ١١ قُل لِّمَن مَّا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ قُل لِّلَّهِۚ كَتَبَ عَلَىٰ نَفۡسِهِ ٱلرَّحۡمَةَۚ لَيَجۡمَعَنَّكُمۡ إِلَىٰ يَوۡمِ ٱلۡقِيَٰمَةِ لَا رَيۡبَ فِيهِۚ ٱلَّذِينَ خَسِرُوٓاْ أَنفُسَهُمۡ فَهُمۡ لَا يُؤۡمِنُونَ ١٢ ۞وَلَهُۥ مَا سَكَنَ فِي ٱلَّيۡلِ وَٱلنَّهَارِۚ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡعَلِيمُ ١٣ قُلۡ أَغَيۡرَ ٱللَّهِ أَتَّخِذُ وَلِيّٗا فَاطِرِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَهُوَ يُطۡعِمُ وَلَا يُطۡعَمُۗ قُلۡ إِنِّيٓ أُمِرۡتُ أَنۡ أَكُونَ أَوَّلَ مَنۡ أَسۡلَمَۖ وَلَا تَكُونَنَّ مِنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ ١٤ قُلۡ إِنِّيٓ أَخَافُ إِنۡ عَصَيۡتُ رَبِّي عَذَابَ يَوۡمٍ عَظِيمٖ ١٥ مَّن يُصۡرَفۡ عَنۡهُ يَوۡمَئِذٖ فَقَدۡ رَحِمَهُۥۚ وَذَٰلِكَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡمُبِينُ ١٦ وَإِن يَمۡسَسۡكَ ٱللَّهُ بِضُرّٖ فَلَا كَاشِفَ لَهُۥٓ إِلَّا هُوَۖ وَإِن يَمۡسَسۡكَ بِخَيۡرٖ فَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ ١٧ وَهُوَ ٱلۡقَاهِرُ فَوۡقَ عِبَادِهِۦۚ وَهُوَ ٱلۡحَكِيمُ ٱلۡخَبِيرُ ١٨ ﴾

و اگر می‌کردیم آن فرستاده را فرشته، لازم مى‏شد که کنیمش مردى (یعنى شکل مردى) و هرآیینه مشتبه می‌کردیم بر ایشان بر آنچه الحال اشتباه می‌کنند. ﴿9﴾و هرآیینه تمسخر کرده شد به پیغامبرانِ پیش از تو. پس فرود آمد به تمسخر کنندگان از ایشان، جزاى آنچه به آن تمسخر کردند [394]. ﴿10﴾بگو: سیر کنید در زمین، باز نظر کنید چگونه شد آخر کار دروغ دارندگان. ﴿11﴾بگو: که راست آنچه در آسمان‌ها و زمین است؟ بگو: خداى راست، لازم کرد بر خود مهربانى. البته جمع کند شما را در روز قیامت، هیچ شک نیست در آن. آنان‌که زیان کردند در حقِّ خویشتن، پس ایشان ایمان نمى‏آرند. ﴿12﴾و او راست آنچه ساکن شد در شب و روز و اوست شنوای دانا. ﴿13﴾بگو: آیا دوستى گیرم بجز خداى پیدا کننده آسمان‌ها و زمین؟ و او رزق می‌دهد و رزق داده نمى‏شود. بگو: هرآیینه امر کرده شده است مراکه باشم نخستین مسلمانان (یعنى از این امت) و فرموده شد که مباش از شریک مقرر کنندگان. ﴿14﴾بگو: هرآیینه من مى‏ترسم، اگر نافرمانىِ پروردگار خود کنم از عذابِ روز بزرگ. ﴿15﴾هر که عذاب باز داشته شود از وى آن روز، پس مهربانى کرد خداى بر وى و این است مطلب یابىِ ظاهر. ﴿16﴾و اگر سختى رساند خدا به تو، پس هیچ دفع کننده نیست آن را مگر او، و اگر نعمت رساند به تو، پس او بر همه چیز تواناست. ﴿17﴾و اوست غالب بالاى بندگان خود و اوست دانای آگاه. ﴿18﴾

﴿ قُلۡ أَيُّ شَيۡءٍ أَكۡبَرُ شَهَٰدَةٗۖ قُلِ ٱللَّهُۖ شَهِيدُۢ بَيۡنِي وَبَيۡنَكُمۡۚ وَأُوحِيَ إِلَيَّ هَٰذَا ٱلۡقُرۡءَانُ لِأُنذِرَكُم بِهِۦ وَمَنۢ بَلَغَۚ أَئِنَّكُمۡ لَتَشۡهَدُونَ أَنَّ مَعَ ٱللَّهِ ءَالِهَةً أُخۡرَىٰۚ قُل لَّآ أَشۡهَدُۚ قُلۡ إِنَّمَا هُوَ إِلَٰهٞ وَٰحِدٞ وَإِنَّنِي بَرِيٓءٞ مِّمَّا تُشۡرِكُونَ ١٩ ٱلَّذِينَ ءَاتَيۡنَٰهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ يَعۡرِفُونَهُۥ كَمَا يَعۡرِفُونَ أَبۡنَآءَهُمُۘ ٱلَّذِينَ خَسِرُوٓاْ أَنفُسَهُمۡ فَهُمۡ لَا يُؤۡمِنُونَ ٢٠ وَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّنِ ٱفۡتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ كَذِبًا أَوۡ كَذَّبَ بِ‍َٔايَٰتِهِۦٓۚ إِنَّهُۥ لَا يُفۡلِحُ ٱلظَّٰلِمُونَ ٢١ وَيَوۡمَ نَحۡشُرُهُمۡ جَمِيعٗا ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِينَ أَشۡرَكُوٓاْ أَيۡنَ شُرَكَآؤُكُمُ ٱلَّذِينَ كُنتُمۡ تَزۡعُمُونَ ٢٢ ثُمَّ لَمۡ تَكُن فِتۡنَتُهُمۡ إِلَّآ أَن قَالُواْ وَٱللَّهِ رَبِّنَا مَا كُنَّا مُشۡرِكِينَ ٢٣ ٱنظُرۡ كَيۡفَ كَذَبُواْ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡۚ وَضَلَّ عَنۡهُم مَّا كَانُواْ يَفۡتَرُونَ ٢٤ وَمِنۡهُم مَّن يَسۡتَمِعُ إِلَيۡكَۖ وَجَعَلۡنَا عَلَىٰ قُلُوبِهِمۡ أَكِنَّةً أَن يَفۡقَهُوهُ وَفِيٓ ءَاذَانِهِمۡ وَقۡرٗاۚ وَإِن يَرَوۡاْ كُلَّ ءَايَةٖ لَّا يُؤۡمِنُواْ بِهَاۖ حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءُوكَ يُجَٰدِلُونَكَ يَقُولُ ٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْ إِنۡ هَٰذَآ إِلَّآ أَسَٰطِيرُ ٱلۡأَوَّلِينَ ٢٥ وَهُمۡ يَنۡهَوۡنَ عَنۡهُ وَيَنۡ‍َٔوۡنَ عَنۡهُۖ وَإِن يُهۡلِكُونَ إِلَّآ أَنفُسَهُمۡ وَمَا يَشۡعُرُونَ ٢٦ وَلَوۡ تَرَىٰٓ إِذۡ وُقِفُواْ عَلَى ٱلنَّارِ فَقَالُواْ يَٰلَيۡتَنَا نُرَدُّ وَلَا نُكَذِّبَ بِ‍َٔايَٰتِ رَبِّنَا وَنَكُونَ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ ٢٧ ﴾

بگو: چه چیز بر ‏تر است در باب شهادت؟ [395]بگو: خداست، وى اظهار حق کننده است میان من و میان شما، و وحى کرده شد به سوى من این قرآن، تا بیم کنم شما را به آن و بیم کنم آن را نیز که قرآن به او برسد. آیا شما اثبات مى‏کنید که با خدا هستند خدایان دیگر؟ بگو: من اثبات نمى‏کنم. بگو: جز این نیست که او خدای یگانه است و هرآیینه من بیزارم از آنچه شما شریک مقرر می‌کنید. ﴿19﴾آنان‌که ایشان را کتاب داده‏ایم، مى‏شناسند حقیقت این قول را [396]، چنانکه مى‏شناسند پسران خود را. آنان‌که زیانکار شدند در حقّ خویشتن، ایشان ایمان نمى‏آرند. ﴿20﴾و کیست ستمکارتر از کسی که بر بست بر خدا دروغ را یا به دروغ نسبت کرد آیات او را؟ هرآیینه رستگار نمى‏شوند ستمکاران. ﴿21﴾و یاد کن آن روز که حشر کنیم ایشان را، همه یکجا. باز گوییم مشرکان را: کجایند شریکان شما که ایشان را به ظن اثبات می‌کردید؟. ﴿22﴾بعد از آن نباشد عذر ایشان مگر آن که گویند: قسم به خدا، پروردگار ما که مشرک نبودیم!. ﴿23﴾بنگر چگونه دروغ‌گفتند بر خویشتن و گم گشت از ایشان آنچه افترا مى‏کردند. ﴿24﴾و از ایشان کسى هست که گوش مى‏نهد به سوى تو و پیدا کرده‌ایم بر دل ایشان پرده‌ها تا نفهمند آن را و در گوش ایشان گرانى را. و اگر ببینند هر معجزه‌ای ایمان نیارند به آن، تا وقتى که بیایند پیش تو مکابره کنان با تو. گویند این کافران: نیست این مگر قصه‌هاى پیشینیان. ﴿25﴾و ایشان منع مى‏کنند از متابعت او و دور مى‏شوند از متابعت او و هلاک نمى‏کنند مگر خویشتن را و نمی‌دانند. ﴿26﴾و [تعجب کنى] اگر ببینى ایشان را وقتى که بازداشته شوند نزدیک آتش، پس گویند: ای کاش ما بازگردانیده شویم! پس به دروغ نسبت نکنیم آیات پروردگار خویش را و شویم از مسلمانان. ﴿27﴾

﴿بَلۡ بَدَا لَهُم مَّا كَانُواْ يُخۡفُونَ مِن قَبۡلُۖ وَلَوۡ رُدُّواْ لَعَادُواْ لِمَا نُهُواْ عَنۡهُ وَإِنَّهُمۡ لَكَٰذِبُونَ ٢٨ وَقَالُوٓاْ إِنۡ هِيَ إِلَّا حَيَاتُنَا ٱلدُّنۡيَا وَمَا نَحۡنُ بِمَبۡعُوثِينَ ٢٩ وَلَوۡ تَرَىٰٓ إِذۡ وُقِفُواْ عَلَىٰ رَبِّهِمۡۚ قَالَ أَلَيۡسَ هَٰذَا بِٱلۡحَقِّۚ قَالُواْ بَلَىٰ وَرَبِّنَاۚ قَالَ فَذُوقُواْ ٱلۡعَذَابَ بِمَا كُنتُمۡ تَكۡفُرُونَ ٣٠ قَدۡ خَسِرَ ٱلَّذِينَ كَذَّبُواْ بِلِقَآءِ ٱللَّهِۖ حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءَتۡهُمُ ٱلسَّاعَةُ بَغۡتَةٗ قَالُواْ يَٰحَسۡرَتَنَا عَلَىٰ مَا فَرَّطۡنَا فِيهَا وَهُمۡ يَحۡمِلُونَ أَوۡزَارَهُمۡ عَلَىٰ ظُهُورِهِمۡۚ أَلَا سَآءَ مَا يَزِرُونَ ٣١وَمَا ٱلۡحَيَوٰةُ ٱلدُّنۡيَآ إِلَّا لَعِبٞ وَلَهۡوٞۖ وَلَلدَّارُ ٱلۡأٓخِرَةُ خَيۡرٞ لِّلَّذِينَ يَتَّقُونَۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ ٣٢ قَدۡ نَعۡلَمُ إِنَّهُۥ لَيَحۡزُنُكَ ٱلَّذِي يَقُولُونَۖ فَإِنَّهُمۡ لَا يُكَذِّبُونَكَ وَلَٰكِنَّ ٱلظَّٰلِمِينَ بِ‍َٔايَٰتِ ٱللَّهِ يَجۡحَدُونَ ٣٣ وَلَقَدۡ كُذِّبَتۡ رُسُلٞ مِّن قَبۡلِكَ فَصَبَرُواْ عَلَىٰ مَا كُذِّبُواْ وَأُوذُواْ حَتَّىٰٓ أَتَىٰهُمۡ نَصۡرُنَاۚ وَلَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَٰتِ ٱللَّهِۚ وَلَقَدۡ جَآءَكَ مِن نَّبَإِيْ ٱلۡمُرۡسَلِينَ ٣٤ وَإِن كَانَ كَبُرَ عَلَيۡكَ إِعۡرَاضُهُمۡ فَإِنِ ٱسۡتَطَعۡتَ أَن تَبۡتَغِيَ نَفَقٗا فِي ٱلۡأَرۡضِ أَوۡ سُلَّمٗا فِي ٱلسَّمَآءِ فَتَأۡتِيَهُم بِ‍َٔايَةٖۚ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ لَجَمَعَهُمۡ عَلَى ٱلۡهُدَىٰۚ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ ٱلۡجَٰهِلِينَ 3٥﴾

نه، بلکه ظاهر شد ایشان را جزای آنچه مى‏پوشیدند پیش از این (یعنى جزای عقاید باطله را) و اگر بازگردانیده شوند، البته رجوع کنند به سوى آنچه منع کرده می‌شدند و هرآیینه ایشان دروغگویانند. ﴿28﴾و گفتند: نیست هیچ حیات مگر زندگانى این جهانیِ ما و نیستیم ما برانگیختگان [397]. ﴿29﴾و [تعجب کنى] اگر ببینى آنگاه که بازداشته شوند به حضور پروردگار خویش، بگوید خدا: آیا این درست نیست؟ گویند: آرى درست‏ است، قسم پروردگار ما. گوید: پس بچشید عذاب را به سبب آن که کافر بودید. ﴿30﴾به تحقیق زیانکار شدند آنان‌که به دروغ نسبت کردند ملاقات خدا را، تا آنگاه که بیاید به ایشان قیامت، ناگهان، گویند: اى پشیمانى ما بر تقصیر ما در باب قیامت، و ایشان، بردارند بارهاى خویش را [398]بر پشت‌هاى خویش. آگاه شوید! بدچیزی است آنچه برمی‌دارند! [399]. ﴿31﴾و نیست زندگانى دنیا مگر بازى و لهو و هرآیینه سرای آخرت، بهتر است متّقیان را، آیا در نمى‏یابید؟. ﴿32﴾هرآیینه می‌دانیم که اندوهگین مى‏کند تو را آنچه ایشان می‌گویند، پس هرآیینه ایشان به دروغ نسبت نمى‏کنند تو را فقط، و لیکن ستمکاران آیات خدا را انکار مى‏کنند. ﴿33﴾و هرآیینه به دروغ نسبت کرده شد پیغامبران را پیش از تو، پس صبر کردند بر تکذیب خویش و رنجانیده شدنِ خویش تا آن که بیامد به ایشان نصرت ما و نیست هیچ تغییر دهنده وعده‏هاى خدا را، و هرآیینه آمد به تو بعض خبر پیغامبران. ﴿34﴾و اگر گران شده باشد بر تو روگردانىِ ایشان، پس اگر مى‏توانى که بجویى سوراخى در زمین یا نردبانى در آسمان، پس بیارى پیش ایشان معجزه [400]و اگر خواستى خدا، جمع ساختى ایشان را بر هدایت، پس مباش از جاهلان. ﴿35﴾

﴿ ۞إِنَّمَا يَسۡتَجِيبُ ٱلَّذِينَ يَسۡمَعُونَۘ وَٱلۡمَوۡتَىٰ يَبۡعَثُهُمُ ٱللَّهُ ثُمَّ إِلَيۡهِ يُرۡجَعُونَ ٣٦ وَقَالُواْ لَوۡلَا نُزِّلَ عَلَيۡهِ ءَايَةٞ مِّن رَّبِّهِۦۚ قُلۡ إِنَّ ٱللَّهَ قَادِرٌ عَلَىٰٓ أَن يُنَزِّلَ ءَايَةٗ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَهُمۡ لَا يَعۡلَمُونَ ٣٧ وَمَا مِن دَآبَّةٖ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَلَا طَٰٓئِرٖ يَطِيرُ بِجَنَاحَيۡهِ إِلَّآ أُمَمٌ أَمۡثَالُكُمۚ مَّا فَرَّطۡنَا فِي ٱلۡكِتَٰبِ مِن شَيۡءٖۚ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِمۡ يُحۡشَرُونَ ٣٨ وَٱلَّذِينَ كَذَّبُواْ بِ‍َٔايَٰتِنَا صُمّٞ وَبُكۡمٞ فِي ٱلظُّلُمَٰتِۗ مَن يَشَإِ ٱللَّهُ يُضۡلِلۡهُ وَمَن يَشَأۡ يَجۡعَلۡهُ عَلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٖ ٣٩ قُلۡ أَرَءَيۡتَكُمۡ إِنۡ أَتَىٰكُمۡ عَذَابُ ٱللَّهِ أَوۡ أَتَتۡكُمُ ٱلسَّاعَةُ أَغَيۡرَ ٱللَّهِ تَدۡعُونَ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ ٤٠ بَلۡ إِيَّاهُ تَدۡعُونَ فَيَكۡشِفُ مَا تَدۡعُونَ إِلَيۡهِ إِن شَآءَ وَتَنسَوۡنَ مَا تُشۡرِكُونَ ٤١ وَلَقَدۡ أَرۡسَلۡنَآ إِلَىٰٓ أُمَمٖ مِّن قَبۡلِكَ فَأَخَذۡنَٰهُم بِٱلۡبَأۡسَآءِ وَٱلضَّرَّآءِ لَعَلَّهُمۡ يَتَضَرَّعُونَ ٤٢ فَلَوۡلَآ إِذۡ جَآءَهُم بَأۡسُنَا تَضَرَّعُواْ وَلَٰكِن قَسَتۡ قُلُوبُهُمۡ وَزَيَّنَ لَهُمُ ٱلشَّيۡطَٰنُ مَا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ ٤٣ فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُكِّرُواْ بِهِۦ فَتَحۡنَا عَلَيۡهِمۡ أَبۡوَٰبَ كُلِّ شَيۡءٍ حَتَّىٰٓ إِذَا فَرِحُواْ بِمَآ أُوتُوٓاْ أَخَذۡنَٰهُم بَغۡتَةٗ فَإِذَا هُم مُّبۡلِسُونَ ٤٤﴾

جز این نیست که قبول مى‏کنند آنان‌که مى‏شنوند، و مردگان (یعنى کافران) برانگیزد ایشان را خدا، باز به سوى او گردانیده شوند. ﴿36﴾و گفتند: چرا نفرود آورده شده بر پیغامبر، نشانه‌ای از جانب پروردگار [401]او. بگو: هرآیینه خدا قادر است بر آن که فروفرستد آیتى و لیکن اکثر ایشان نمى‏دانند. ﴿37﴾و نیست هیچ جانورى در زمین و نه هیچ پرنده که مى‏پرد به دو بال خود مگر ایشان جماعت‌های‌اند مانند شما. فروگذاشت نکرده‏ایم در کتاب (یعنى لوح محفوظ) هیچ چیزى را، باز به سوى پروردگار خود حشر کرده خواهند شد. ﴿38﴾و کسانی که به دروغ نسبت کردند آیات ما را، کرانند و گنگانند در تاریکی‌هایند. هرکه را خواهد خدا، گمراه کندش و هر که را خواهد، به راه راست گرداندش. ﴿39﴾بگو: آیا دیدید اگر بیاید به شما عذاب خدا یا بیاید به شما قیامت، آیا به غیر خدا تضرّع می‌کنید، اگر راستگو هستید؟. ﴿40﴾نه، بلکه خاص به جناب او دعا می‌کنید، پس دفع می‌کند آنچه دعا می‌کنید براى دفع آن، اگر خواهد، و فراموش می‌کنید آن چیز راکه او را شریک مقرر کردید. ﴿41﴾و هرآیینه فرستادیم به سوى امّتان پیش از تو [402]، پس در گرفت کردیم ایشان را به تنگىِ معیشت و بیمارى، تا زارى کنند. ﴿42﴾پس چرانه زارى کردند وقتى که آمد به ایشان عذاب ما؟ و لیکن سخت شد دل ایشان و زینت داد در نظر ایشان شیطان آنچه می‌کردند. ﴿43﴾پس چون فراموش کردند آنچه پند داده شد ایشان را، به آن گشاده ساختیم بر ایشان درهاى همه چیز [403]، تا آن هنگام که شادمان گشتند به آنچه داده شد ایشان را، در گرفت کردیم ایشان را ناگهان، پس شدند ناامید شونده. ﴿44﴾

﴿ فَقُطِعَ دَابِرُ ٱلۡقَوۡمِ ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْۚ وَٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ٤٥ قُلۡ أَرَءَيۡتُمۡ إِنۡ أَخَذَ ٱللَّهُ سَمۡعَكُمۡ وَأَبۡصَٰرَكُمۡ وَخَتَمَ عَلَىٰ قُلُوبِكُم مَّنۡ إِلَٰهٌ غَيۡرُ ٱللَّهِ يَأۡتِيكُم بِهِۗ ٱنظُرۡ كَيۡفَ نُصَرِّفُ ٱلۡأٓيَٰتِ ثُمَّ هُمۡ يَصۡدِفُونَ ٤٦ قُلۡ أَرَءَيۡتَكُمۡ إِنۡ أَتَىٰكُمۡ عَذَابُ ٱللَّهِ بَغۡتَةً أَوۡ جَهۡرَةً هَلۡ يُهۡلَكُ إِلَّا ٱلۡقَوۡمُ ٱلظَّٰلِمُونَ ٤٧ وَمَا نُرۡسِلُ ٱلۡمُرۡسَلِينَ إِلَّا مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَۖ فَمَنۡ ءَامَنَ وَأَصۡلَحَ فَلَا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ ٤٨ وَٱلَّذِينَ كَذَّبُواْ بِ‍َٔايَٰتِنَا يَمَسُّهُمُ ٱلۡعَذَابُ بِمَا كَانُواْ يَفۡسُقُونَ ٤٩ قُل لَّآ أَقُولُ لَكُمۡ عِندِي خَزَآئِنُ ٱللَّهِ وَلَآ أَعۡلَمُ ٱلۡغَيۡبَ وَلَآ أَقُولُ لَكُمۡ إِنِّي مَلَكٌۖ إِنۡ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَىٰٓ إِلَيَّۚ قُلۡ هَلۡ يَسۡتَوِي ٱلۡأَعۡمَىٰ وَٱلۡبَصِيرُۚ أَفَلَا تَتَفَكَّرُونَ ٥٠ وَأَنذِرۡ بِهِ ٱلَّذِينَ يَخَافُونَ أَن يُحۡشَرُوٓاْ إِلَىٰ رَبِّهِمۡ لَيۡسَ لَهُم مِّن دُونِهِۦ وَلِيّٞ وَلَا شَفِيعٞ لَّعَلَّهُمۡ يَتَّقُونَ ٥١ وَلَا تَطۡرُدِ ٱلَّذِينَ يَدۡعُونَ رَبَّهُم بِٱلۡغَدَوٰةِ وَٱلۡعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجۡهَهُۥۖ مَا عَلَيۡكَ مِنۡ حِسَابِهِم مِّن شَيۡءٖ وَمَا مِنۡ حِسَابِكَ عَلَيۡهِم مِّن شَيۡءٖ فَتَطۡرُدَهُمۡ فَتَكُونَ مِنَ ٱلظَّٰلِمِينَ ٥٢﴾

پس بریده شد بیخ گروه ستمکاران و سپاس خداى راست، پروردگار عالم‌ها. ﴿45﴾بگو: آیا دیدید اگر بازگیرد خدا شنوایى شما را و چشمهاى شما را و مُهر کند بر دل‌هاى شما، کیست خدا، غیر اللّه تعالى که آن را بیارد به شما؟ ببین چگونه گوناگون بیان مى‏کنیم آیت‏ها را، باز ایشان روگردان مى‏شوند!. ﴿46﴾بگو: آیا دیدید اگر بیاید به شما عذاب خدا ناگهان یا آشکارا، آیا هلاک کرده شوند [404]مگر قوم ستمکاران؟. ﴿47﴾و نمى‏فرستیم پیغامبران را مگر بشارت دهنده و بیم کننده، پس هر که ایمان آورد و نیکوکارى کرد، پس هیچ ترس نبود بر ایشان و نه ایشان اندوهگین شوند. ﴿48﴾و کسانی که به دروغ نسبت کرده‏اند آیات ما را، برسد به ایشان عذاب به سبب فاسق بودن ایشان. ﴿49﴾بگو: نمى‏گویم به شما که نزدیک من است خزینه‌هاى خدا و نمى‏گویم که می‌دانم غیب را و نمى‏گویم به شما که من فرشته‏ام. پیروى نمى‏کنم مگر چیزی را که وحى کرده شد به سوى من، بگو: آیا برابر مى‏شود نابینا و بینا؟ آیا تأمّل نمى‏کنید؟. ﴿50﴾و بترسان به قرآن (یعنى پند ده به قرآن) کسانى را که مى‏ترسند از آن که حشر کرده شوند به سوى پروردگار خویش، نباشد ایشان را بجز خدا هیچ دوستى و نه سفارش کننده تا پرهیزگارى کنند. ﴿51﴾ [405]و دور مکن کسانى را که مناجات مى‏کنند به پروردگار خویش بامداد و مساءِ، مى‏طلبند روى او را. نیست بر تو از حساب ایشان چیزى و نیست از حساب تو بر ایشان چیزى، تا برانى ایشان را که آنگاه باشى از ستمکاران. ﴿52﴾

﴿ وَكَذَٰلِكَ فَتَنَّا بَعۡضَهُم بِبَعۡضٖ لِّيَقُولُوٓاْ أَهَٰٓؤُلَآءِ مَنَّ ٱللَّهُ عَلَيۡهِم مِّنۢ بَيۡنِنَآۗ أَلَيۡسَ ٱللَّهُ بِأَعۡلَمَ بِٱلشَّٰكِرِينَ ٥٣ وَإِذَا جَآءَكَ ٱلَّذِينَ يُؤۡمِنُونَ بِ‍َٔايَٰتِنَا فَقُلۡ سَلَٰمٌ عَلَيۡكُمۡۖ كَتَبَ رَبُّكُمۡ عَلَىٰ نَفۡسِهِ ٱلرَّحۡمَةَ أَنَّهُۥ مَنۡ عَمِلَ مِنكُمۡ سُوٓءَۢا بِجَهَٰلَةٖ ثُمَّ تَابَ مِنۢ بَعۡدِهِۦ وَأَصۡلَحَ فَأَنَّهُۥ غَفُورٞ رَّحِيمٞ ٥٤ وَكَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ ٱلۡأٓيَٰتِ وَلِتَسۡتَبِينَ سَبِيلُ ٱلۡمُجۡرِمِينَ ٥٥ قُلۡ إِنِّي نُهِيتُ أَنۡ أَعۡبُدَ ٱلَّذِينَ تَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِۚ قُل لَّآ أَتَّبِعُ أَهۡوَآءَكُمۡ قَدۡ ضَلَلۡتُ إِذٗا وَمَآ أَنَا۠ مِنَ ٱلۡمُهۡتَدِينَ ٥٦ قُلۡ إِنِّي عَلَىٰ بَيِّنَةٖ مِّن رَّبِّي وَكَذَّبۡتُم بِهِۦۚ مَا عِندِي مَا تَسۡتَعۡجِلُونَ بِهِۦٓۚ إِنِ ٱلۡحُكۡمُ إِلَّا لِلَّهِۖ يَقُصُّ ٱلۡحَقَّۖ وَهُوَ خَيۡرُ ٱلۡفَٰصِلِينَ ٥٧ قُل لَّوۡ أَنَّ عِندِي مَا تَسۡتَعۡجِلُونَ بِهِۦ لَقُضِيَ ٱلۡأَمۡرُ بَيۡنِي وَبَيۡنَكُمۡۗ وَٱللَّهُ أَعۡلَمُ بِٱلظَّٰلِمِينَ ٥٨ ۞وَعِندَهُۥ مَفَاتِحُ ٱلۡغَيۡبِ لَا يَعۡلَمُهَآ إِلَّا هُوَۚ وَيَعۡلَمُ مَا فِي ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِۚ وَمَا تَسۡقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلَّا يَعۡلَمُهَا وَلَا حَبَّةٖ فِي ظُلُمَٰتِ ٱلۡأَرۡضِ وَلَا رَطۡبٖ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَٰبٖ مُّبِينٖ ٥٩ ﴾

و همچنین امتحان کردیم بعض از مردمان را به بعض تا گویند: آیا این جماعت انعام کرده است خدا بر ایشان از میان ما؟ [خداى تعالى فرمود]: آیا نیست خدا داناتر به شکر کنندگان؟. ﴿53﴾و چون بیایند پیش تو کسانی که ایمان آورده‏اند به آیت‌هاى ما، پس بگو: سلامٌ علیکم! لازم کرده است پروردگار شما بر خود مهربانى را، لازم کرده است که هر که بکند از شما کار بد به نادانى، باز توبه کرد بعد از آن و نیکوکارى نمود، پس خدا آمرزندۀ مهربان ا‏ست. ﴿54﴾و همچنین تفصیل می‌کنیم نشانه‌ها را و تا ظاهر شود راه ستمکاران [406]. ﴿55﴾بگو: هرآیینه منع کرده شد مراکه عبادت کنم آن کسانى راکه شما مى‏پرستید بجز خدا. بگو: پیروى نمى‏کنم آرزوهاى شما را، گمراه شده باشم آنگاه و نباشم از راه یافتگان. ﴿56﴾بگو: هرآیینه من بر حجّتم از پروردگار خود و به دروغ داشتید آن دلیل را. نیست نزدیک من آنچه شما بزودى مى‏طلبید آن را [407]، نیست حُکم، مگر خدا را، بیان می‌کند دین درست را و او بهترین فیصله کنندگان‏ است. ﴿57﴾بگو: اگر بودى نزدیک من آنچه بزودى می‌طلبیدش، هرآیینه به انجام رسانیده شدى کار میان من و شما و خدا داناتر است به ستمکاران. ﴿58﴾و نزد اوست کلیدهاى غیب، نمى‏داندش مگر او و می‌داند آنچه در بیابان و دریاست و نمى‏افتد هیچ برگ، الاّ می‌داندش و نمى‏افتد هیچ دانه در تاریکی‌هاى زمین و نه هیچ ترى و نه خشکى، إلاّ ثبت است در کتاب روشن. ﴿59﴾

﴿ وَهُوَ ٱلَّذِي يَتَوَفَّىٰكُم بِٱلَّيۡلِ وَيَعۡلَمُ مَا جَرَحۡتُم بِٱلنَّهَارِ ثُمَّ يَبۡعَثُكُمۡ فِيهِ لِيُقۡضَىٰٓ أَجَلٞ مُّسَمّٗىۖ ثُمَّ إِلَيۡهِ مَرۡجِعُكُمۡ ثُمَّ يُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ ٦٠ وَهُوَ ٱلۡقَاهِرُ فَوۡقَ عِبَادِهِۦۖ وَيُرۡسِلُ عَلَيۡكُمۡ حَفَظَةً حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءَ أَحَدَكُمُ ٱلۡمَوۡتُ تَوَفَّتۡهُ رُسُلُنَا وَهُمۡ لَا يُفَرِّطُونَ ٦١ ثُمَّ رُدُّوٓاْ إِلَى ٱللَّهِ مَوۡلَىٰهُمُ ٱلۡحَقِّۚ أَلَا لَهُ ٱلۡحُكۡمُ وَهُوَ أَسۡرَعُ ٱلۡحَٰسِبِينَ ٦٢ قُلۡ مَن يُنَجِّيكُم مِّن ظُلُمَٰتِ ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِ تَدۡعُونَهُۥ تَضَرُّعٗا وَخُفۡيَةٗ لَّئِنۡ أَنجَىٰنَا مِنۡ هَٰذِهِۦ لَنَكُونَنَّ مِنَ ٱلشَّٰكِرِينَ ٦٣ قُلِ ٱللَّهُ يُنَجِّيكُم مِّنۡهَا وَمِن كُلِّ كَرۡبٖ ثُمَّ أَنتُمۡ تُشۡرِكُونَ ٦٤ قُلۡ هُوَ ٱلۡقَادِرُ عَلَىٰٓ أَن يَبۡعَثَ عَلَيۡكُمۡ عَذَابٗا مِّن فَوۡقِكُمۡ أَوۡ مِن تَحۡتِ أَرۡجُلِكُمۡ أَوۡ يَلۡبِسَكُمۡ شِيَعٗا وَيُذِيقَ بَعۡضَكُم بَأۡسَ بَعۡضٍۗ ٱنظُرۡ كَيۡفَ نُصَرِّفُ ٱلۡأٓيَٰتِ لَعَلَّهُمۡ يَفۡقَهُونَ ٦٥ وَكَذَّبَ بِهِۦ قَوۡمُكَ وَهُوَ ٱلۡحَقُّۚ قُل لَّسۡتُ عَلَيۡكُم بِوَكِيلٖ ٦٦ لِّكُلِّ نَبَإٖ مُّسۡتَقَرّٞۚ وَسَوۡفَ تَعۡلَمُونَ ٦٧ وَإِذَا رَأَيۡتَ ٱلَّذِينَ يَخُوضُونَ فِيٓ ءَايَٰتِنَا فَأَعۡرِضۡ عَنۡهُمۡ حَتَّىٰ يَخُوضُواْ فِي حَدِيثٍ غَيۡرِهِۦۚ وَإِمَّا يُنسِيَنَّكَ ٱلشَّيۡطَٰنُ فَلَا تَقۡعُدۡ بَعۡدَ ٱلذِّكۡرَىٰ مَعَ ٱلۡقَوۡمِ ٱلظَّٰلِمِينَ ٦٨ ﴾

و اوست آن که قبض روح شما مى‏کند به شب [408]و می‌داند آنچه کسب کردید به روز، باز برمى‏انگیزد شما را در روز تا به انجام رسانیده شود میعاد معین، باز به سوى او بازگشت شما است، باز خبر دهد شما را به آنچه مى‏کردید. ﴿60﴾و اوست غالب بالاى بندگان خود و مى‏فرستد بر شما ملائکة نگهبان تا وقتى که بیاید به کسى از شما مرگ، قبض روح او کنند فرستادگان ما و ایشان تقصیر نمى‏کنند. ﴿61﴾باز گردانیده شوند مردگان به سوى الله، خداوند ایشان که حقّ است، مر او را است حکم و او سریع‏ترین حساب کنندگان‏ است. ﴿62﴾بگو: کیست که می‌رهاند شما را از تاریکی‌های بیابان و دریا [409]، مناجات مى‏کنید به جناب او به زارى و نیاز پنهانى. می‌گویید: اگر رهایى دهد ما را از این محنت، هرآیینه باشیم از شکر کنندگان. ﴿63﴾بگو: خدا می‌رهاند شما را از آن محنت و از هر اندوهى، باز شما شریک او مقرر می‌کنید!. ﴿64﴾بگو: اوست توانا بر آن که فرستد بر شما عذابى از بالایى شما [410]یا از زیر پاهاى شما [411]و جمع کند شما را گروه گروه و بچشاند بعض شما را جنگ بعض [412]. بنگر چگونه گوناگون مى‏کنیم آیت‌ها را تا بفهمند. ﴿65﴾و به دروغ نسبت کردند قرآن را قوم تو و آن راست‏ است. بگو: نیستم بر شما نگاهبان. ﴿66﴾هر خبر را میعادى‏ است و خواهید دانست. ﴿67﴾و چون ببینى آنان را که بحث شروع می‌کنند در آیت‌هاى ما، پس روبگردان از ایشان تا وقتى که بحث شروع کنند در سخنى غیرِ وى و اگر فراموش گرداند تو را شیطان، پس منشین بعدِ یاد آوردن، با گروه ستمکاران. ﴿68﴾

﴿وَمَا عَلَى ٱلَّذِينَ يَتَّقُونَ مِنۡ حِسَابِهِم مِّن شَيۡءٖ وَلَٰكِن ذِكۡرَىٰ لَعَلَّهُمۡ يَتَّقُونَ ٦٩ وَذَرِ ٱلَّذِينَ ٱتَّخَذُواْ دِينَهُمۡ لَعِبٗا وَلَهۡوٗا وَغَرَّتۡهُمُ ٱلۡحَيَوٰةُ ٱلدُّنۡيَاۚ وَذَكِّرۡ بِهِۦٓ أَن تُبۡسَلَ نَفۡسُۢ بِمَا كَسَبَتۡ لَيۡسَ لَهَا مِن دُونِ ٱللَّهِ وَلِيّٞ وَلَا شَفِيعٞ وَإِن تَعۡدِلۡ كُلَّ عَدۡلٖ لَّا يُؤۡخَذۡ مِنۡهَآۗ أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ أُبۡسِلُواْ بِمَا كَسَبُواْۖ لَهُمۡ شَرَابٞ مِّنۡ حَمِيمٖ وَعَذَابٌ أَلِيمُۢ بِمَا كَانُواْ يَكۡفُرُونَ ٧٠ قُلۡ أَنَدۡعُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَا لَا يَنفَعُنَا وَلَا يَضُرُّنَا وَنُرَدُّ عَلَىٰٓ أَعۡقَابِنَا بَعۡدَ إِذۡ هَدَىٰنَا ٱللَّهُ كَٱلَّذِي ٱسۡتَهۡوَتۡهُ ٱلشَّيَٰطِينُ فِي ٱلۡأَرۡضِ حَيۡرَانَ لَهُۥٓ أَصۡحَٰبٞ يَدۡعُونَهُۥٓ إِلَى ٱلۡهُدَى ٱئۡتِنَاۗ قُلۡ إِنَّ هُدَى ٱللَّهِ هُوَ ٱلۡهُدَىٰۖ وَأُمِرۡنَا لِنُسۡلِمَ لِرَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ٧١ وَأَنۡ أَقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَٱتَّقُوهُۚ وَهُوَ ٱلَّذِيٓ إِلَيۡهِ تُحۡشَرُونَ ٧٢ وَهُوَ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ بِٱلۡحَقِّۖ وَيَوۡمَ يَقُولُ كُن فَيَكُونُۚ قَوۡلُهُ ٱلۡحَقُّۚ وَلَهُ ٱلۡمُلۡكُ يَوۡمَ يُنفَخُ فِي ٱلصُّورِۚ عَٰلِمُ ٱلۡغَيۡبِ وَٱلشَّهَٰدَةِۚ وَهُوَ ٱلۡحَكِيمُ ٱلۡخَبِيرُ ٧٣ ﴾

و نیست بر کسانی که پرهیزگارى کردند از حساب کافران چیزى ولیکن بر ایشان لازم است پند دادن، تا شود که پرهیزگارى کنند. ﴿69﴾و بگذار کسان را که دین خود گرفتند بازى و لهو، و فریفت ایشان را زندگانى دنیا، و پند ده به قرآن براى احتیاط از آن که به مهلکه گذاشته شود نفسى را به سبب آنچه کرده است. نیست او را بجز خدا هیچ دوست و نه شفاعت کننده و اگر عوض خود دهد هر فدیه‌اى که تواند، گرفته نشود از وى. آن جماعت، آنانند که به مهلکه گذاشته شدند به وبال آنچه کردند. ایشان راست، آشامیدنى از آب جوشانیده و ایشان راست، عذاب درد دهنده به سبب آن که کافر بودند. ﴿70﴾بگو: آیا مناجات کنیم بجز خدا کسى را که نفع ندهد ما را و زیان نرساند ما را؟ و بازگردانیده شویم برپاشنه‌هاى خود بعد از آن که راه راست نموده است ما را خدا؟ مانند کسی که گمراه کرده باشند او را پریان، در زمین حیران مانده. مر او را یارانند که می‌خوانندش به سوى راه راست که بیا به سوى ما. بگو: هرآیینه هدایت خدا همان انست هدایت حقیقى و فرموده شده است ما را که منقاد شویم پروردگار عالم‌ها را. ﴿71﴾و فرموده شد که: برپا دارید نماز را و بترسید از خدا و اوست آن که به سوى او حشر کرده خواهید شد. ﴿72﴾و اوست آن که بیافرید آسمان‌ها و زمین به تدبیر محکم و روزی که بفرماید [413]که بشو! پس می‌شود. سخن او درست‏ است و مر او راست پادشاهىِ روزی که دمیده شود در صور، دانندۀ پنهان و آشکار است و اوست استوارکارِ آگاه. ﴿73﴾

﴿۞وَإِذۡ قَالَ إِبۡرَٰهِيمُ لِأَبِيهِ ءَازَرَ أَتَتَّخِذُ أَصۡنَامًا ءَالِهَةً إِنِّيٓ أَرَىٰكَ وَقَوۡمَكَ فِي ضَلَٰلٖ مُّبِينٖ ٧٤ وَكَذَٰلِكَ نُرِيٓ إِبۡرَٰهِيمَ مَلَكُوتَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَلِيَكُونَ مِنَ ٱلۡمُوقِنِينَ ٧٥ فَلَمَّا جَنَّ عَلَيۡهِ ٱلَّيۡلُ رَءَا كَوۡكَبٗاۖ قَالَ هَٰذَا رَبِّيۖ فَلَمَّآ أَفَلَ قَالَ لَآ أُحِبُّ ٱلۡأٓفِلِينَ ٧٦ فَلَمَّا رَءَا ٱلۡقَمَرَ بَازِغٗا قَالَ هَٰذَا رَبِّيۖ فَلَمَّآ أَفَلَ قَالَ لَئِن لَّمۡ يَهۡدِنِي رَبِّي لَأَكُونَنَّ مِنَ ٱلۡقَوۡمِ ٱلضَّآلِّينَ ٧٧فَلَمَّا رَءَا ٱلشَّمۡسَ بَازِغَةٗ قَالَ هَٰذَا رَبِّي هَٰذَآ أَكۡبَرُۖ فَلَمَّآ أَفَلَتۡ قَالَ يَٰقَوۡمِ إِنِّي بَرِيٓءٞ مِّمَّا تُشۡرِكُونَ ٧٨ إِنِّي وَجَّهۡتُ وَجۡهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ حَنِيفٗاۖ وَمَآ أَنَا۠ مِنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ ٧٩ وَحَآجَّهُۥ قَوۡمُهُۥۚ قَالَ أَتُحَٰٓجُّوٓنِّي فِي ٱللَّهِ وَقَدۡ هَدَىٰنِۚ وَلَآ أَخَافُ مَا تُشۡرِكُونَ بِهِۦٓ إِلَّآ أَن يَشَآءَ رَبِّي شَيۡ‍ٔٗاۚ وَسِعَ رَبِّي كُلَّ شَيۡءٍ عِلۡمًاۚ أَفَلَا تَتَذَكَّرُونَ ٨٠ وَكَيۡفَ أَخَافُ مَآ أَشۡرَكۡتُمۡ وَلَا تَخَافُونَ أَنَّكُمۡ أَشۡرَكۡتُم بِٱللَّهِ مَا لَمۡ يُنَزِّلۡ بِهِۦ عَلَيۡكُمۡ سُلۡطَٰنٗاۚ فَأَيُّ ٱلۡفَرِيقَيۡنِ أَحَقُّ بِٱلۡأَمۡنِۖ إِن كُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ ٨١﴾

و یاد کن چون گفت ابراهیم پدر خود، آزر را: آیا خدا می‌گیرى بتان را؟ هرآیینه من مى‏بینم تو را و قوم تو را در گمراهىِ ظاهر. ﴿74﴾و همچنین مى‏نمودیم ابراهیم را ملک آسمان‌ها و زمین تا او از یقین کنندگان باشد [414]. ﴿75﴾پس چون تاریک شد بر وى شب، دید ستاره، گفت: این‏ است پروردگار من! پس وقتی که فرو رفت، گفت: دوست ندارم فروروندگان را. ﴿76﴾پس چون دید ماه را طلوع کرده، گفت: این است پروردگار من! پس وقتى که فرورفت، گفت: اگر هدایت نکند مرا پروردگار من، شَوَم از گروه گمراهان. ﴿77﴾پس وقتى که دید آفتاب را طلوع کرده، گفت: این است پروردگار من! این بزرگ‌تر است! پس چون فرورفت، گفت؟ اى قوم من! هرآیینه من بیزارم آنچه شریک مقرر می‌کنید. ﴿78﴾هرآیینه متوجه ساختم روى خود را به سوى کسی که بیافرید آسمان‌ها و زمین در حالتى که حنیفم و نیستم از مشرکان. ﴿79﴾و جدال کردند با او قوم او، گفت: آیا جدال می‌کنید با من در باب خدا و به تحقیق هدایت کرده است مرا؟ و نمى‏ترسم از آنچه شما شریک مقرر می‌کنید با خدا و لیکن می‌ترسم از آن که خدا اراده کند چیزى [415]را و احاطه کرده است پروردگار من به همه چیز از جهت دانش، آیا پند نمی‌گیرید. ﴿80﴾و چگونه ترسم از کسی که او را شریک مقرر می‌کنید و شما نمى‏ترسید از آن که شریک خدا مقرر کردید چیزى را که فرونفرستاده است بر شما دلیلى براى آن، پس کدام یک از این دو گروه سزاوارتر است به من؟ بگویید اگر می‌دانید؟. ﴿81﴾

﴿ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَلَمۡ يَلۡبِسُوٓاْ إِيمَٰنَهُم بِظُلۡمٍ أُوْلَٰٓئِكَ لَهُمُ ٱلۡأَمۡنُ وَهُم مُّهۡتَدُونَ ٨٢ وَتِلۡكَ حُجَّتُنَآ ءَاتَيۡنَٰهَآ إِبۡرَٰهِيمَ عَلَىٰ قَوۡمِهِۦۚ نَرۡفَعُ دَرَجَٰتٖ مَّن نَّشَآءُۗ إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَلِيمٞ ٨٣ وَوَهَبۡنَا لَهُۥٓ إِسۡحَٰقَ وَيَعۡقُوبَۚ كُلًّا هَدَيۡنَاۚ وَنُوحًا هَدَيۡنَا مِن قَبۡلُۖ وَمِن ذُرِّيَّتِهِۦ دَاوُۥدَ وَسُلَيۡمَٰنَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَىٰ وَهَٰرُونَۚ وَكَذَٰلِكَ نَجۡزِي ٱلۡمُحۡسِنِينَ ٨٤ وَزَكَرِيَّا وَيَحۡيَىٰ وَعِيسَىٰ وَإِلۡيَاسَۖ كُلّٞ مِّنَ ٱلصَّٰلِحِينَ ٨٥ وَإِسۡمَٰعِيلَ وَٱلۡيَسَعَ وَيُونُسَ وَلُوطٗاۚ وَكُلّٗا فَضَّلۡنَا عَلَى ٱلۡعَٰلَمِينَ ٨٦ وَمِنۡ ءَابَآئِهِمۡ وَذُرِّيَّٰتِهِمۡ وَإِخۡوَٰنِهِمۡۖ وَٱجۡتَبَيۡنَٰهُمۡ وَهَدَيۡنَٰهُمۡ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٖ ٨٧ ٰلِكَ هُدَى ٱللَّهِ يَهۡدِي بِهِۦ مَن يَشَآءُ مِنۡ عِبَادِهِۦۚ وَلَوۡ أَشۡرَكُواْ لَحَبِطَ عَنۡهُم مَّا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ ٨٨ أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ ءَاتَيۡنَٰهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحُكۡمَ وَٱلنُّبُوَّةَۚ فَإِن يَكۡفُرۡ بِهَا هَٰٓؤُلَآءِ فَقَدۡ وَكَّلۡنَا بِهَا قَوۡمٗا لَّيۡسُواْ بِهَا بِكَٰفِرِينَ ٨٩ أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ هَدَى ٱللَّهُۖ فَبِهُدَىٰهُمُ ٱقۡتَدِهۡۗ قُل لَّآ أَسۡ‍َٔلُكُمۡ عَلَيۡهِ أَجۡرًاۖ إِنۡ هُوَ إِلَّا ذِكۡرَىٰ لِلۡعَٰلَمِينَ ٩٠﴾

(خدای تعالى فرمود): کسانی که ایمان آوردند و نیامیختند ایمان خود را به شرک، آن جماعت ایشان راست، ایمنى و ایشانند راه یافتگان. ﴿82﴾و این‏ است حجّت ما، دادیمش ابراهیم را بر قوم. بلندی می‌کنیم در مراتب هر که را می‌خواهیم، هرآیینه پروردگار تو استوارکارِ داناست. ﴿83﴾و عطا کردیم ابراهیم را اسحق و یعقوب، هر یکى را از ایشان هدایت کردیم و نوح را هدایت کردیم پیش از این و از اولاد ابراهیم راه نمودیم داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسى و هارون را و همچنین جزا می‌دهیم نیکوکاران را. ﴿84﴾و هدایت کردیم زکریا و یحیى و عیسى و الیاس را، هر یک از صالحان بود. ﴿85﴾و هدایت کردیم اسمعیل و یسع و یونس و لوط را و هر یک را فضل دادیم بر اهل زمان. ﴿86﴾و هدایت کردیم بعض را از پدران ایشان و اولاد ایشان و برادران ایشان و برگزیدیم ایشان را و دلالت کردیم ایشان را به سوى راه راست. ﴿87﴾این است هدایت خدا، دلالت می‌کند بدان هر که را خواهد از بندگان خویش و اگر شریک مقرر می‌کردند، نابود شدى از ایشان آنچه کرده بودند. ﴿88﴾این جماعت، آنانند که دادیم ایشان راکتاب و حکمت و پیغامبرى، پس اگر کافر شوند به آیات قرآن [این کافران] پس ما مقرر ساختیم [براى ایمان به آنها] گروهى را که هرگز کافر نشوند [416]. ﴿89﴾این جماعتِ انبیاء کسانى‏اند که هدایت کرد ایشان را خدا، پس به روش ایشان اقتدا کن. بگو: سؤال نمى‏کنم از شما هیچ مزد بر تبلیغ قرآن، نیست این مگر پند، عالم‌ها را [417]. ﴿90﴾

﴿ وَمَا قَدَرُواْ ٱللَّهَ حَقَّ قَدۡرِهِۦٓ إِذۡ قَالُواْ مَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ عَلَىٰ بَشَرٖ مِّن شَيۡءٖۗ قُلۡ مَنۡ أَنزَلَ ٱلۡكِتَٰبَ ٱلَّذِي جَآءَ بِهِۦ مُوسَىٰ نُورٗا وَهُدٗى لِّلنَّاسِۖ تَجۡعَلُونَهُۥ قَرَاطِيسَ تُبۡدُونَهَا وَتُخۡفُونَ كَثِيرٗاۖ وَعُلِّمۡتُم مَّا لَمۡ تَعۡلَمُوٓاْ أَنتُمۡ وَلَآ ءَابَآؤُكُمۡۖ قُلِ ٱللَّهُۖ ثُمَّ ذَرۡهُمۡ فِي خَوۡضِهِمۡ يَلۡعَبُونَ ٩١ وَهَٰذَا كِتَٰبٌ أَنزَلۡنَٰهُ مُبَارَكٞ مُّصَدِّقُ ٱلَّذِي بَيۡنَ يَدَيۡهِ وَلِتُنذِرَ أُمَّ ٱلۡقُرَىٰ وَمَنۡ حَوۡلَهَاۚ وَٱلَّذِينَ يُؤۡمِنُونَ بِٱلۡأٓخِرَةِ يُؤۡمِنُونَ بِهِۦۖ وَهُمۡ عَلَىٰ صَلَاتِهِمۡ يُحَافِظُونَ ٩٢ وَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّنِ ٱفۡتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ كَذِبًا أَوۡ قَالَ أُوحِيَ إِلَيَّ وَلَمۡ يُوحَ إِلَيۡهِ شَيۡءٞ وَمَن قَالَ سَأُنزِلُ مِثۡلَ مَآ أَنزَلَ ٱللَّهُۗ وَلَوۡ تَرَىٰٓ إِذِ ٱلظَّٰلِمُونَ فِي غَمَرَٰتِ ٱلۡمَوۡتِ وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ بَاسِطُوٓاْ أَيۡدِيهِمۡ أَخۡرِجُوٓاْ أَنفُسَكُمُۖ ٱلۡيَوۡمَ تُجۡزَوۡنَ عَذَابَ ٱلۡهُونِ بِمَا كُنتُمۡ تَقُولُونَ عَلَى ٱللَّهِ غَيۡرَ ٱلۡحَقِّ وَكُنتُمۡ عَنۡ ءَايَٰتِهِۦ تَسۡتَكۡبِرُونَ ٩٣ وَلَقَدۡ جِئۡتُمُونَا فُرَٰدَىٰ كَمَا خَلَقۡنَٰكُمۡ أَوَّلَ مَرَّةٖ وَتَرَكۡتُم مَّا خَوَّلۡنَٰكُمۡ وَرَآءَ ظُهُورِكُمۡۖ وَمَا نَرَىٰ مَعَكُمۡ شُفَعَآءَكُمُ ٱلَّذِينَ زَعَمۡتُمۡ أَنَّهُمۡ فِيكُمۡ شُرَكَٰٓؤُاْۚ لَقَد تَّقَطَّعَ بَيۡنَكُمۡ وَضَلَّ عَنكُم مَّا كُنتُمۡ تَزۡعُمُونَ ٩٤﴾

و صفت نکردند یهود، خدا را حقِّ صفت او، چون گفتند فرونفرستاده است خدا بر هیچ آدمى چیزى. بگو که: فروفرستاد کتابى که آورده است او را موسى روشنى و هدایتْ مردمان را، می‌گردانید او را دو قسم ورق‌ها، آشکارا می‌کنید آن را و پنهان می‌کنید بسیارى را و آموخته شدید (یعنى در قرآن) آنچه نمی‌دانستید شما و نه پدرانِ شما می‌دانستند [418]. بگو: خدا فرود آورد باز بگذار ایشان را در بحث ایشان در حالتى که بازى می‌کنند [419]. ﴿91﴾و این قرآن کتابى‏ است که فرستادیم او را با برکت، باور دارندۀ آنچه پیش از وى بود، و تا بیم کنى اهل مکه را و کسانى راکه گرد مکه ساکنند و معتقدان آخرت، البته ایمان مى‏آورند به قرآن و ایشان بر نماز خود، محافظت می‌کنند [420]. ﴿92﴾و کیست ستمکارتر از کسی که بربست بر خدا دروغى [421]یا گفت: وحى فرستاده شده است به من و به حقیقت نفرستاده شده است به سوى او چیزى، و از کسی که گفت: فرود خواهم آورد مانند آنچه فرود آورده خدا [422]. [تعجب کنى] چون بنگرى وقتى که ظالمان در شداید مرگ باشند و فرشتگان، دست خود را دراز می‌کنند [423]، می‌گویند: بیرون آرید روح‌هاى خود را، امروز جزا داده خواهید شد عذاب رسوا کننده به سبب آن که مى‏گفتید بر خدا ناحق و به سبب آن که از تصدیق آیات او سرکشى می‌کردید. ﴿93﴾و گوییم: هرآیینه آمدید پیش ما تنها چنانکه آفریده بودیم شما را اوّل بار و بگذاشتید آنچه عطا کرده بودیم شما را پسِ پشت خویش، و نمى‏بینیم با شما شفاعت کنندگان شما را، آن که گمان می‌کردید که ایشان در تربیت شما شریکانِ خدایند، هرآیینه بریده شد پیوندِ میان شما و گم شد از شما آنچه گمان مى‏بردید. ﴿94﴾

﴿ ۞إِنَّ ٱللَّهَ فَالِقُ ٱلۡحَبِّ وَٱلنَّوَىٰۖ يُخۡرِجُ ٱلۡحَيَّ مِنَ ٱلۡمَيِّتِ وَمُخۡرِجُ ٱلۡمَيِّتِ مِنَ ٱلۡحَيِّۚ ذَٰلِكُمُ ٱللَّهُۖ فَأَنَّىٰ تُؤۡفَكُونَ ٩٥ فَالِقُ ٱلۡإِصۡبَاحِ وَجَعَلَ ٱلَّيۡلَ سَكَنٗا وَٱلشَّمۡسَ وَٱلۡقَمَرَ حُسۡبَانٗاۚ ذَٰلِكَ تَقۡدِيرُ ٱلۡعَزِيزِ ٱلۡعَلِيمِ ٩٦ وَهُوَ ٱلَّذِي جَعَلَ لَكُمُ ٱلنُّجُومَ لِتَهۡتَدُواْ بِهَا فِي ظُلُمَٰتِ ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِۗ قَدۡ فَصَّلۡنَا ٱلۡأٓيَٰتِ لِقَوۡمٖ يَعۡلَمُونَ ٩٧ وَهُوَ ٱلَّذِيٓ أَنشَأَكُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ فَمُسۡتَقَرّٞ وَمُسۡتَوۡدَعٞۗ قَدۡ فَصَّلۡنَا ٱلۡأٓيَٰتِ لِقَوۡمٖ يَفۡقَهُونَ ٩٨ وَهُوَ ٱلَّذِيٓ أَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ فَأَخۡرَجۡنَا بِهِۦ نَبَاتَ كُلِّ شَيۡءٖ فَأَخۡرَجۡنَا مِنۡهُ خَضِرٗا نُّخۡرِجُ مِنۡهُ حَبّٗا مُّتَرَاكِبٗا وَمِنَ ٱلنَّخۡلِ مِن طَلۡعِهَا قِنۡوَانٞ دَانِيَةٞ وَجَنَّٰتٖ مِّنۡ أَعۡنَابٖ وَٱلزَّيۡتُونَ وَٱلرُّمَّانَ مُشۡتَبِهٗا وَغَيۡرَ مُتَشَٰبِهٍۗ ٱنظُرُوٓاْ إِلَىٰ ثَمَرِهِۦٓ إِذَآ أَثۡمَرَ وَيَنۡعِهِۦٓۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكُمۡ لَأٓيَٰتٖ لِّقَوۡمٖ يُؤۡمِنُونَ ٩٩ وَجَعَلُواْ لِلَّهِ شُرَكَآءَ ٱلۡجِنَّ وَخَلَقَهُمۡۖ وَخَرَقُواْ لَهُۥ بَنِينَ وَبَنَٰتِۢ بِغَيۡرِ عِلۡمٖۚ سُبۡحَٰنَهُۥ وَتَعَٰلَىٰ عَمَّا يَصِفُونَ ١٠٠ بَدِيعُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ أَنَّىٰ يَكُونُ لَهُۥ وَلَدٞ وَلَمۡ تَكُن لَّهُۥ صَٰحِبَةٞۖ وَخَلَقَ كُلَّ شَيۡءٖۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمٞ ١٠١ ﴾

هرآیینه خدا شکافندۀ دانه‌ها و خسته‌ها است، بیرون مى‏آورد زنده را از مرده و بیرون آرندۀ مرده است از زنده، این است خدا، پس از کجا برگردانیده می‌شوید؟. ﴿95﴾شکافندۀ صبح‏ است و گردانید شب را آرامگاه و گردانید آفتاب و ماه را معیارِ حساب. این است تقدیر خدای غالبِ دانا. ﴿96﴾و اوست آن که بیافرید براى شما ستاره‌ها تا راه یابید به سبب آنها در تاریکی‌هاى بیابان و دریا، هرآیینه به تفصیل بیان کردیم نشانه‌ها را براى گروهى که می‌دانند. ﴿97﴾و اوست آن که پیدا کرد شما را از یک شخص، پس شما را قرارگاهى است و ودیعت جایی، هرآیینه به تفصیل بیان کردیم نشانه‌ها براى گروهى که مى‏فهمند. ﴿98﴾و اوست آن که فرود آورد از آسمان، آبى، پس بیرون آوردیم به سبب آن آب روییدنی را از هر قسم، پس بیرون آوردیم از آن سبزه را، بیرون مى‏آریم از آن سبزه، دانه‌ها، یکى بر دیگرى پیوسته و از درختان خرما از شاخه‌هاى او یک طایفه شاخه‌ها به زمین نزدیک شده است، و بیرون آوردیم بوستان‌ها از درختان انگور و بیرون آوردیم زیتون و انار مانند یکدیگر و غیر مانند یکدیگر [424]. بنگرید به سوى میوۀ درخت چون میوه آرد و به سوى پختگى او، هرآیینه در این، نشانه‌هاست گروهى راکه ایمان دارند. ﴿99﴾و مقرر کردند کافران براى خدا شریکان را که از قسم جن‏اند، حال آن که خدا آفریده است ایشان را و به افترا ثابت کردند او را فرزندان و دختران، به غیر دانش. پاکی است او را و بلند است از آنچه بیان مى‏کنند. ﴿100﴾او آفرینندۀ آسمان‌ها و زمین‏ است، چگونه باشد او را فرزندى، حال آن‌که نبود او رازن؟ و بیافرید هر چیز را و او به هر چیز داناست. ﴿101﴾

﴿ذَٰلِكُمُ ٱللَّهُ رَبُّكُمۡۖ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَۖ خَٰلِقُ كُلِّ شَيۡءٖ فَٱعۡبُدُوهُۚ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ وَكِيلٞ ١٠٢ لَّا تُدۡرِكُهُ ٱلۡأَبۡصَٰرُ وَهُوَ يُدۡرِكُ ٱلۡأَبۡصَٰرَۖ وَهُوَ ٱللَّطِيفُ ٱلۡخَبِيرُ ١٠٣ قَدۡ جَآءَكُم بَصَآئِرُ مِن رَّبِّكُمۡۖ فَمَنۡ أَبۡصَرَ فَلِنَفۡسِهِۦۖ وَمَنۡ عَمِيَ فَعَلَيۡهَاۚ وَمَآ أَنَا۠ عَلَيۡكُم بِحَفِيظٖ ١٠٤ وَكَذَٰلِكَ نُصَرِّفُ ٱلۡأٓيَٰتِ وَلِيَقُولُواْ دَرَسۡتَ وَلِنُبَيِّنَهُۥ لِقَوۡمٖ يَعۡلَمُونَ ١٠٥ ٱتَّبِعۡ مَآ أُوحِيَ إِلَيۡكَ مِن رَّبِّكَۖ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَۖ وَأَعۡرِضۡ عَنِ ٱلۡمُشۡرِكِينَ ١٠٦ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ مَآ أَشۡرَكُواْۗ وَمَا جَعَلۡنَٰكَ عَلَيۡهِمۡ حَفِيظٗاۖ وَمَآ أَنتَ عَلَيۡهِم بِوَكِيلٖ ١٠٧ وَلَا تَسُبُّواْ ٱلَّذِينَ يَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ فَيَسُبُّواْ ٱللَّهَ عَدۡوَۢا بِغَيۡرِ عِلۡمٖۗ كَذَٰلِكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمۡ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِم مَّرۡجِعُهُمۡ فَيُنَبِّئُهُم بِمَا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ ١٠٨ وَأَقۡسَمُواْ بِٱللَّهِ جَهۡدَ أَيۡمَٰنِهِمۡ لَئِن جَآءَتۡهُمۡ ءَايَةٞ لَّيُؤۡمِنُنَّ بِهَاۚ قُلۡ إِنَّمَا ٱلۡأٓيَٰتُ عِندَ ٱللَّهِۖ وَمَا يُشۡعِرُكُمۡ أَنَّهَآ إِذَا جَآءَتۡ لَا يُؤۡمِنُونَ ١٠٩ وَنُقَلِّبُ أَفۡ‍ِٔدَتَهُمۡ وَأَبۡصَٰرَهُمۡ كَمَا لَمۡ يُؤۡمِنُواْ بِهِۦٓ أَوَّلَ مَرَّةٖ وَنَذَرُهُمۡ فِي طُغۡيَٰنِهِمۡ يَعۡمَهُونَ ١١٠ ﴾

این‏ است خدا، پروردگار شما. نیست هیچ معبود، مگر او، آفرینندۀ هر چیز است، پس پرستش کنید او را و او بر هر چیز کارساز است. ﴿102﴾در نمى‏یابند او را چشم‌ها (یعنى در دنیا) و او درمى‏یابد چشم‌ها را و اوست مهربانِ آگاه. ﴿103﴾هرآیینه آمدند به شما دلیل‌ها از جانب پروردگار شما. پس هر که بینا باشد، پس نفع او راست و هر که نابینا ماند، پس زیان بر وى‏ است [بگو یا محمد]: و نیستم بر شما نگاهبان. ﴿104﴾و همچنین گوناگون بیان می‌کنیم نشانه‌ها را، براى احتراز آن که گویند که: خوانده‌ای، و تا بیان کنیم این دین را براى گروهى که می‌دانند [425]. ﴿105﴾[یا محمّد] پیروى کن چیزى را که وحى کرده شد به سوى تو از جانب پروردگار تو. هیچ معبود نیست مگر او و اعراض کن از مشرکان. ﴿106﴾و اگر خواستى خدا، شریک مقرر نمى‏کردند و نگردانیدیم تو را بر ایشان نگاهبان و نیستى تو بر ایشان، متعهّد. ﴿107﴾واى مسلمانان! دشنام مدهید کسانى راکه مشرکان مى‏پرستند بجز خدا، زیراکه ایشان دشنام خواهند داد خدا را از روى ظلم، به غیر دانش، همچنین آراسته کردیم در نظر هرگروهى، کردار آن گروه. باز به سوى پروردگار ایشان باشد رجوع ایشان، پس خبر دهد ایشان را به عاقبت حالِ آنچه می‌کردند. ﴿108﴾و سوگند خوردند کافران به سخت‏ترین سوگندانِ خویش که اگر بیاید بدیشان معجزه، البته ایمان آرند به آن. بگو: جز این نیست که معجزه‌ها نزدیک خداست و چه مطلع ساخته است شما را اى مسلمانان؟ [آیا نمی‌دانید که آن معجزه‏ها] چون بیاید، ایشان ایمان نیارند؟. ﴿109﴾و صرف کنیم دل ایشان را و چشم ایشان را چنانکه ایمان نیاوردند به قرآن، اوّل بار و بگذاریم ایشان را در گمراهى خود، سرگردان‌گشته. ﴿110﴾

﴿۞وَلَوۡ أَنَّنَا نَزَّلۡنَآ إِلَيۡهِمُ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةَ وَكَلَّمَهُمُ ٱلۡمَوۡتَىٰ وَحَشَرۡنَا عَلَيۡهِمۡ كُلَّ شَيۡءٖ قُبُلٗا مَّا كَانُواْ لِيُؤۡمِنُوٓاْ إِلَّآ أَن يَشَآءَ ٱللَّهُ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَهُمۡ يَجۡهَلُونَ ١١١وَكَذَٰلِكَ جَعَلۡنَا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوّٗا شَيَٰطِينَ ٱلۡإِنسِ وَٱلۡجِنِّ يُوحِي بَعۡضُهُمۡ إِلَىٰ بَعۡضٖ زُخۡرُفَ ٱلۡقَوۡلِ غُرُورٗاۚ وَلَوۡ شَآءَ رَبُّكَ مَا فَعَلُوهُۖ فَذَرۡهُمۡ وَمَا يَفۡتَرُونَ ١١٢ وَلِتَصۡغَىٰٓ إِلَيۡهِ أَفۡ‍ِٔدَةُ ٱلَّذِينَ لَا يُؤۡمِنُونَ بِٱلۡأٓخِرَةِ وَلِيَرۡضَوۡهُ وَلِيَقۡتَرِفُواْ مَا هُم مُّقۡتَرِفُونَ ١١٣ أَفَغَيۡرَ ٱللَّهِ أَبۡتَغِي حَكَمٗا وَهُوَ ٱلَّذِيٓ أَنزَلَ إِلَيۡكُمُ ٱلۡكِتَٰبَ مُفَصَّلٗاۚ وَٱلَّذِينَ ءَاتَيۡنَٰهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ يَعۡلَمُونَ أَنَّهُۥ مُنَزَّلٞ مِّن رَّبِّكَ بِٱلۡحَقِّۖ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ ٱلۡمُمۡتَرِينَ ١١٤ وَتَمَّتۡ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدۡقٗا وَعَدۡلٗاۚ لَّا مُبَدِّلَ لِكَلِمَٰتِهِۦۚ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡعَلِيمُ ١١٥ وَإِن تُطِعۡ أَكۡثَرَ مَن فِي ٱلۡأَرۡضِ يُضِلُّوكَ عَن سَبِيلِ ٱللَّهِۚ إِن يَتَّبِعُونَ إِلَّا ٱلظَّنَّ وَإِنۡ هُمۡ إِلَّا يَخۡرُصُونَ ١١٦ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعۡلَمُ مَن يَضِلُّ عَن سَبِيلِهِۦۖ وَهُوَ أَعۡلَمُ بِٱلۡمُهۡتَدِينَ ١١٧ فَكُلُواْ مِمَّا ذُكِرَ ٱسۡمُ ٱللَّهِ عَلَيۡهِ إِن كُنتُم بِ‍َٔايَٰتِهِۦ مُؤۡمِنِينَ ١١٨ ﴾

و اگر ما مى‏فرستادیم به سوى ایشان فرشتگان را و سخن مى‏گفتند به ایشان، مردگان و جمع مى‏کردیم بر ایشان همه چیز گروه گروه، هرگز ایمان نمى‏آوردند، مگر وقتى که خواستى خدا و لیکن بسیارى از ایشان نادانى می‌کنند. ﴿111﴾و همچنین پیدا کردیم براى هر پیغامبرى، دشمنان راکه شیاطینند از آدمیان و از جن. به طریق وسوسه القا می‌کنند بعض ایشان به سوى بعض، سخنِ به ظاهر آراسته تا فریب دهند و اگر خواستى پروردگار تو، نمی‌کردند این کار، پس بگذار ایشان را به افتراى ایشان. ﴿112﴾[و القا می‌کنند سخن به ظاهر آراسته] تا میل کنند به سوى او دل‌ کسانی که ایمان ندارند به آخرت و تا پسند کنند او را و تا عمل کنند آنچه ایشان کنندۀ آنند (یعنى آنچه لایق ایشان‏ است). ﴿113﴾بگو: آیا طلب کنم فیصله کننده‌ای بجز خدا و اوست آن که فروفرستاده به سوى شما قرآن واضح کرده شده؟ و کسانی که داده‏ایم ایشان را کتاب (یعنى تورات) می‌دانند که قرآن فروفرستاده شده است از جانب پروردگار تو به راستى، پس مباش از شک کنندگان (یعنى از یهود) [426]. ﴿114﴾و تمام‏ است سخن پروردگار تو در راستى و انصاف، هیچ‌کس تغییر دهنده نیست سخن‌هاى او را و اوست شنوای دانا. ﴿115﴾و اگر فرمانبردارى کنى بسیارى را از اهل زمین، گمراه کنند تو را از راه خدا، پیروى نمی‌کنند مگر گمان را و نیستند ایشان مگر دروغ‏گویان [427]. ﴿116﴾هرآیینه پروردگار تو داناتر است به کسی که دور می‌شود از راه وى و او داناتر است به راه یافتگان. ﴿117﴾پس بخورید از آنچه ذکر کرده شد نام خدا بر وى (یعنى نزدیک ذبح وى) اگر مؤمن هستید به آیات خدا. ﴿118﴾

﴿وَمَا لَكُمۡ أَلَّا تَأۡكُلُواْ مِمَّا ذُكِرَ ٱسۡمُ ٱللَّهِ عَلَيۡهِ وَقَدۡ فَصَّلَ لَكُم مَّا حَرَّمَ عَلَيۡكُمۡ إِلَّا مَا ٱضۡطُرِرۡتُمۡ إِلَيۡهِۗ وَإِنَّ كَثِيرٗا لَّيُضِلُّونَ بِأَهۡوَآئِهِم بِغَيۡرِ عِلۡمٍۚ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعۡلَمُ بِٱلۡمُعۡتَدِينَ ١١٩ وَذَرُواْ ظَٰهِرَ ٱلۡإِثۡمِ وَبَاطِنَهُۥٓۚ إِنَّ ٱلَّذِينَ يَكۡسِبُونَ ٱلۡإِثۡمَ سَيُجۡزَوۡنَ بِمَا كَانُواْ يَقۡتَرِفُونَ ١٢٠ وَلَا تَأۡكُلُواْ مِمَّا لَمۡ يُذۡكَرِ ٱسۡمُ ٱللَّهِ عَلَيۡهِ وَإِنَّهُۥ لَفِسۡقٞۗ وَإِنَّ ٱلشَّيَٰطِينَ لَيُوحُونَ إِلَىٰٓ أَوۡلِيَآئِهِمۡ لِيُجَٰدِلُوكُمۡۖ وَإِنۡ أَطَعۡتُمُوهُمۡ إِنَّكُمۡ لَمُشۡرِكُونَ ١٢١ أَوَ مَن كَانَ مَيۡتٗا فَأَحۡيَيۡنَٰهُ وَجَعَلۡنَا لَهُۥ نُورٗا يَمۡشِي بِهِۦ فِي ٱلنَّاسِ كَمَن مَّثَلُهُۥ فِي ٱلظُّلُمَٰتِ لَيۡسَ بِخَارِجٖ مِّنۡهَاۚ كَذَٰلِكَ زُيِّنَ لِلۡكَٰفِرِينَ مَا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ ١٢٢ وَكَذَٰلِكَ جَعَلۡنَا فِي كُلِّ قَرۡيَةٍ أَكَٰبِرَ مُجۡرِمِيهَا لِيَمۡكُرُواْ فِيهَاۖ وَمَا يَمۡكُرُونَ إِلَّا بِأَنفُسِهِمۡ وَمَا يَشۡعُرُونَ ١٢٣ وَإِذَا جَآءَتۡهُمۡ ءَايَةٞ قَالُواْ لَن نُّؤۡمِنَ حَتَّىٰ نُؤۡتَىٰ مِثۡلَ مَآ أُوتِيَ رُسُلُ ٱللَّهِۘ ٱللَّهُ أَعۡلَمُ حَيۡثُ يَجۡعَلُ رِسَالَتَهُۥۗ سَيُصِيبُ ٱلَّذِينَ أَجۡرَمُواْ صَغَارٌ عِندَ ٱللَّهِ وَعَذَابٞ شَدِيدُۢ بِمَا كَانُواْ يَمۡكُرُونَ ١٢٤ ﴾

و چیست شما را که نمى‏خورید از آنچه ذکر کرده شده است نام خدا بر وى و حال آنکه به تفصیل بیان کرده است براى شما آنچه بر شما حرام ساخته است؟ إلاّ آنچه مضطرّ باشید به سوى او [428]و هرآیینه بسیارى گمراه می‌کنند به خواهش نفس خویش به غیر دانش، هرآیینه پروردگار تو داناتر است به ستمکاران. ﴿119﴾و ترک کنید آشکارا گناه را و پنهانِ او را، هرآیینه کسانی که گناه می‌کنند، جزا داده خواهند شد بحسب آنچه می‌کردند. ﴿120﴾و مخورید از آنچه یاد کرده نشد نام خدا بر وى و هرآیینه (خوردن) آن گناه است و هرآیینه شیاطین وسوسه القا می‌کنند به سوى دوستان خویش تا خصومت کنند با شما و اگر فرمانبردارى ایشان کنید، هرآیینه شما مشرک باشید [429]. ﴿121﴾آیا کسی که مرده بود پس زنده ساختیمش [430]و پیدا کردیم براى او نورى که می‌رود با وى میان مردمان، مانند کسى باشد که صفتش این است که او در تاریکی‌ها، نیست بیرون آینده از آن؟ همچنین آراسته کرده شده است براى کافران آنچه می‌کردند [431]. ﴿122﴾و همچنین پیدا کردیم در هر دیهى رئیسان فُسّاق آن دیه، تا فساد کنند در آن دِه و به حقیقت ضرر نمی‌کنند مگر در حقّ خویشتن و نمى‏دانند. ﴿123﴾و چون بیاید به ایشان نشانه‌ای، گویند: ایمان نیاریم تا وقتى که داده شود ما را مانند آنچه داده شده است پیغامبران خدا را [432]، خدا داناتر است به محل نهادن پیغامبرىِ خود. خواهد رسید این گناهکاران را رسوایى نزد خدا و عذابِ سخت، به سبب آن که بد مى‏اندیشیدند. ﴿124﴾

﴿ فَمَن يُرِدِ ٱللَّهُ أَن يَهۡدِيَهُۥ يَشۡرَحۡ صَدۡرَهُۥ لِلۡإِسۡلَٰمِۖ وَمَن يُرِدۡ أَن يُضِلَّهُۥ يَجۡعَلۡ صَدۡرَهُۥ ضَيِّقًا حَرَجٗا كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي ٱلسَّمَآءِۚ كَذَٰلِكَ يَجۡعَلُ ٱللَّهُ ٱلرِّجۡسَ عَلَى ٱلَّذِينَ لَا يُؤۡمِنُونَ ١٢٥ وَهَٰذَا صِرَٰطُ رَبِّكَ مُسۡتَقِيمٗاۗ قَدۡ فَصَّلۡنَا ٱلۡأٓيَٰتِ لِقَوۡمٖ يَذَّكَّرُونَ ١٢٦ ۞لَهُمۡ دَارُ ٱلسَّلَٰمِ عِندَ رَبِّهِمۡۖ وَهُوَ وَلِيُّهُم بِمَا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ ١٢٧ وَيَوۡمَ يَحۡشُرُهُمۡ جَمِيعٗا يَٰمَعۡشَرَ ٱلۡجِنِّ قَدِ ٱسۡتَكۡثَرۡتُم مِّنَ ٱلۡإِنسِۖ وَقَالَ أَوۡلِيَآؤُهُم مِّنَ ٱلۡإِنسِ رَبَّنَا ٱسۡتَمۡتَعَ بَعۡضُنَا بِبَعۡضٖ وَبَلَغۡنَآ أَجَلَنَا ٱلَّذِيٓ أَجَّلۡتَ لَنَاۚ قَالَ ٱلنَّارُ مَثۡوَىٰكُمۡ خَٰلِدِينَ فِيهَآ إِلَّا مَا شَآءَ ٱللَّهُۗ إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَلِيمٞ ١٢٨ وَكَذَٰلِكَ نُوَلِّي بَعۡضَ ٱلظَّٰلِمِينَ بَعۡضَۢا بِمَا كَانُواْ يَكۡسِبُونَ ١٢٩ يَٰمَعۡشَرَ ٱلۡجِنِّ وَٱلۡإِنسِ أَلَمۡ يَأۡتِكُمۡ رُسُلٞ مِّنكُمۡ يَقُصُّونَ عَلَيۡكُمۡ ءَايَٰتِي وَيُنذِرُونَكُمۡ لِقَآءَ يَوۡمِكُمۡ هَٰذَاۚ قَالُواْ شَهِدۡنَا عَلَىٰٓ أَنفُسِنَاۖ وَغَرَّتۡهُمُ ٱلۡحَيَوٰةُ ٱلدُّنۡيَا وَشَهِدُواْ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ أَنَّهُمۡ كَانُواْ كَٰفِرِينَ ١٣٠ ذَٰلِكَ أَن لَّمۡ يَكُن رَّبُّكَ مُهۡلِكَ ٱلۡقُرَىٰ بِظُلۡمٖ وَأَهۡلُهَا غَٰفِلُونَ ١٣١ ﴾

پس هر که را خدا خواهد که هدایت کندش، گشاده کند سینۀ او را براى اسلام [433]و هر که را خواهد که گمراه کندش، تنگ کند سینۀ او را در نهایت تنگى، گویا بالا می‌رود در آسمان، و همچنین مى‏اندازد خدا ناپاکى را بر کسانی که ایمان نمى‏آرند [434]. ﴿125﴾و این [اسلام] راهِ پروردگار تو است، راست آمده، هرآیینه تفصیل کردیم نشانه‌ها را براى گروهى که پندپذیر می‌شوند. ﴿126﴾ایشان راست سراىِ سلامتى (یعنى بهشت) نزد پروردگار ایشان و او کارساز ایشان‏ است به سبب آنچه می‌کردند. ﴿127﴾و روزی که حشر کند خدا ایشان را همه یکجا، گوید: اى گروه جنّ! [435]تابع خود بسیار گرفتید از مردمان. و گفتند دوستان ایشان از آدمیان: [436]اى پروردگار ما! بهره‏مند شد بعض ما از بعض [437]و رسیدیم به میعاد خویش که معین کرده بودى براى ما [438]. [گوید خدا:] آتش جاى شماست، جاویدان آنجا. لیکن آنچه خدا خواسته‏ است، بودنی است [439]، هرآیینه پروردگار تو استوارکارِ داناست. ﴿128﴾و همچنین مسلّط مى‏کنیم بعض ستمکاران را بر بعض به شومی آنچه می‌کردند. ﴿129﴾اى گروه جنّ و انس! آیا نیامدند به شما پیغامبران از جنس شما؟ مى‏خواندند بر شما آیات مرا و بیم می‌کردند شما را از ملاقات این روز شما؟! گویند: اعتراف کردیم بر خویشتن، و فریب داده بود ایشان را زندگانى دنیا و گواهى دادند بر خویشتن که ایشان کافر بودند [440]. ﴿130﴾این ارسال رُسُل به سبب آن است که هرگز پروردگار تو هلاک کنندۀ شهرها نباشد به جزاى ظلم، در حالی که اهل آنها غافل باشند [441]. ﴿131﴾

﴿ وَلِكُلّٖ دَرَجَٰتٞ مِّمَّا عَمِلُواْۚ وَمَا رَبُّكَ بِغَٰفِلٍ عَمَّا يَعۡمَلُونَ ١٣٢ وَرَبُّكَ ٱلۡغَنِيُّ ذُو ٱلرَّحۡمَةِۚ إِن يَشَأۡ يُذۡهِبۡكُمۡ وَيَسۡتَخۡلِفۡ مِنۢ بَعۡدِكُم مَّا يَشَآءُ كَمَآ أَنشَأَكُم مِّن ذُرِّيَّةِ قَوۡمٍ ءَاخَرِينَ ١٣٣ إِنَّ مَا تُوعَدُونَ لَأٓتٖۖ وَمَآ أَنتُم بِمُعۡجِزِينَ ١٣٤ قُلۡ يَٰقَوۡمِ ٱعۡمَلُواْ عَلَىٰ مَكَانَتِكُمۡ إِنِّي عَامِلٞۖ فَسَوۡفَ تَعۡلَمُونَ مَن تَكُونُ لَهُۥ عَٰقِبَةُ ٱلدَّارِۚ إِنَّهُۥ لَا يُفۡلِحُ ٱلظَّٰلِمُونَ ١٣٥ وَجَعَلُواْ لِلَّهِ مِمَّا ذَرَأَ مِنَ ٱلۡحَرۡثِ وَٱلۡأَنۡعَٰمِ نَصِيبٗا فَقَالُواْ هَٰذَا لِلَّهِ بِزَعۡمِهِمۡ وَهَٰذَا لِشُرَكَآئِنَاۖ فَمَا كَانَ لِشُرَكَآئِهِمۡ فَلَا يَصِلُ إِلَى ٱللَّهِۖ وَمَا كَانَ لِلَّهِ فَهُوَ يَصِلُ إِلَىٰ شُرَكَآئِهِمۡۗ سَآءَ مَا يَحۡكُمُونَ ١٣٦ وَكَذَٰلِكَ زَيَّنَ لِكَثِيرٖ مِّنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ قَتۡلَ أَوۡلَٰدِهِمۡ شُرَكَآؤُهُمۡ لِيُرۡدُوهُمۡ وَلِيَلۡبِسُواْ عَلَيۡهِمۡ دِينَهُمۡۖ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ مَا فَعَلُوهُۖ فَذَرۡهُمۡ وَمَا يَفۡتَرُونَ ١٣٧﴾

و هر شخص را مرتبه‌هاست از اجر آنچه کردند و نیست پروردگار تو بى‌خبر از آنچه به عمل مى‏آرند. ﴿132﴾و پروردگار تو غنىِ صاحب رحمت است. اگر خواهد، دور کند شما را و جانشین سازد پس از شما هر که را خواهد، چنانکه پیدا کرد شما را از نسل قومى دیگر. ﴿133﴾هرآیینه آنچه وعده کرده میشود شما را، البته آمدنى است و نیستید شما عاجز کنندگان. ﴿134﴾بگو: اى قوم من! عمل کنید شما بر حالت خویش، هرآیینه من نیز عمل کننده‏ام. زود باشد که بدانید کسى را که باشد او را عاقبت پسندیده در آخرت، هرآیینه رستگار نشوند ظالمان. ﴿135﴾ [442]و مقرر کردند براى خدا از آنچه او پیدا کرده است از جنس زراعت و چهارپایان، حصّه‌ای، گفتند: این حصّه براى خدا است به گمان خویش و این حصّه براى شرکایی که ما مقرر کرده‏ایم، پس آنچه بود براى شرکای ایشان، نمى‏رسد به خدا و آنچه باشد براى خدا می‌رسد به شرکای ایشان، بدچیزی است که مقرر می‌کنند. ﴿136﴾همچنین آراسته کرده است در نظر بسیارى از مشرکان، قتل اولاد ایشان را شرکای ایشان [443]تا هلاک کنند ایشان را و تا مختلط کنند بر ایشان دین ایشان را و اگر خواستى خدا، نکردندى این کار، پس بگذار ایشان را با مفتریات ایشان. ﴿137﴾

﴿ وَقَالُواْ هَٰذِهِۦٓ أَنۡعَٰمٞ وَحَرۡثٌ حِجۡرٞ لَّا يَطۡعَمُهَآ إِلَّا مَن نَّشَآءُ بِزَعۡمِهِمۡ وَأَنۡعَٰمٌ حُرِّمَتۡ ظُهُورُهَا وَأَنۡعَٰمٞ لَّا يَذۡكُرُونَ ٱسۡمَ ٱللَّهِ عَلَيۡهَا ٱفۡتِرَآءً عَلَيۡهِۚ سَيَجۡزِيهِم بِمَا كَانُواْ يَفۡتَرُونَ ١٣٨ وَقَالُواْ مَا فِي بُطُونِ هَٰذِهِ ٱلۡأَنۡعَٰمِ خَالِصَةٞ لِّذُكُورِنَا وَمُحَرَّمٌ عَلَىٰٓ أَزۡوَٰجِنَاۖ وَإِن يَكُن مَّيۡتَةٗ فَهُمۡ فِيهِ شُرَكَآءُۚ سَيَجۡزِيهِمۡ وَصۡفَهُمۡۚ إِنَّهُۥ حَكِيمٌ عَلِيمٞ ١٣٩ قَدۡ خَسِرَ ٱلَّذِينَ قَتَلُوٓاْ أَوۡلَٰدَهُمۡ سَفَهَۢا بِغَيۡرِ عِلۡمٖ وَحَرَّمُواْ مَا رَزَقَهُمُ ٱللَّهُ ٱفۡتِرَآءً عَلَى ٱللَّهِۚ قَدۡ ضَلُّواْ وَمَا كَانُواْ مُهۡتَدِينَ ١٤٠ ۞وَهُوَ ٱلَّذِيٓ أَنشَأَ جَنَّٰتٖ مَّعۡرُوشَٰتٖ وَغَيۡرَ مَعۡرُوشَٰتٖ وَٱلنَّخۡلَ وَٱلزَّرۡعَ مُخۡتَلِفًا أُكُلُهُۥ وَٱلزَّيۡتُونَ وَٱلرُّمَّانَ مُتَشَٰبِهٗا وَغَيۡرَ مُتَشَٰبِهٖۚ كُلُواْ مِن ثَمَرِهِۦٓ إِذَآ أَثۡمَرَ وَءَاتُواْ حَقَّهُۥ يَوۡمَ حَصَادِهِۦۖ وَلَا تُسۡرِفُوٓاْۚ إِنَّهُۥ لَا يُحِبُّ ٱلۡمُسۡرِفِينَ ١٤١ وَمِنَ ٱلۡأَنۡعَٰمِ حَمُولَةٗ وَفَرۡشٗاۚ كُلُواْ مِمَّا رَزَقَكُمُ ٱللَّهُ وَلَا تَتَّبِعُواْ خُطُوَٰتِ ٱلشَّيۡطَٰنِۚ إِنَّهُۥ لَكُمۡ عَدُوّٞ مُّبِينٞ ١٤٢ ﴾

و گفتند: این چهارپایان و زراعت «حجر» است، نخورد آن را مگر آنکه ما خواهیم بگمانِ خویش و چهارپایان دیگرند که حرام کرده شده است سوارى بر پشت آنها و چهارپایان دیگرند که نام خدا نمى‏گیرند نزدیک ذبح آنها به سبب آنکه دروغ بسته‏اند بر خدا. جزا خواهد داد ایشان را به مقابلۀ آنچه افترا می‌کردند. ﴿138﴾و گفتند: آنچه در شکم این چهارپایان باشد [444]، حلال است براى مردمان ما و حرام است بر زنانِ ما و اگر مرده باشد همه در آن شریکند. جزا خواهد داد به مقابلۀ این بیانِ ایشان، هرآیینه او استوارکارِ داناست. ﴿139﴾هرآیینه زیانکار شدند آنان‌که کشتند فرزندانِ خود را از جهت بى‌خردى به غیر دانش و حرام کردند آنچه روزى داد ایشان را خدا به سبب دروغ بستن بر خدا، به تحقیق گمراه شدند ایشان و نشدند راه یافتگان. ﴿140﴾و خدا آن است که پیدا کرد بوستان‌ها برداشته شده بر پایه‌ها [445]و بوستان‌های برداشته نشده برپایه‌ها [446]و پیدا کرد درختان خرما و زراعت را، گوناگون میوه‏هاى هر یکى و زیتون و انار را مانند یکدیگر و غیر مانند یکدیگر [447]. بخورید از میوه‏هاى آن، چون میوه بیرون آورد و بدهید زکات او را روز درودنِ وى و اسراف مکنید، هرآیینه خدا دوست ندارد اسراف کنندگان را. ﴿141﴾و پیدا کرد از چهارپایان بار بردارنده را و جانورانى را که بر زمین غلطانند به جهت ذبح. بخورید از آنچه روزى داده است خدا شما را و پیروى مکنید گام‌هاى شیطان را، هرآیینه او شما را دشمن ظاهر است. ﴿142﴾

﴿ ثَمَٰنِيَةَ أَزۡوَٰجٖۖ مِّنَ ٱلضَّأۡنِ ٱثۡنَيۡنِ وَمِنَ ٱلۡمَعۡزِ ٱثۡنَيۡنِۗ قُلۡ ءَآلذَّكَرَيۡنِ حَرَّمَ أَمِ ٱلۡأُنثَيَيۡنِ أَمَّا ٱشۡتَمَلَتۡ عَلَيۡهِ أَرۡحَامُ ٱلۡأُنثَيَيۡنِۖ نَبِّ‍ُٔونِي بِعِلۡمٍ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ ١٤٣ وَمِنَ ٱلۡإِبِلِ ٱثۡنَيۡنِ وَمِنَ ٱلۡبَقَرِ ٱثۡنَيۡنِۗ قُلۡ ءَآلذَّكَرَيۡنِ حَرَّمَ أَمِ ٱلۡأُنثَيَيۡنِ أَمَّا ٱشۡتَمَلَتۡ عَلَيۡهِ أَرۡحَامُ ٱلۡأُنثَيَيۡنِۖ أَمۡ كُنتُمۡ شُهَدَآءَ إِذۡ وَصَّىٰكُمُ ٱللَّهُ بِهَٰذَاۚ فَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّنِ ٱفۡتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ كَذِبٗا لِّيُضِلَّ ٱلنَّاسَ بِغَيۡرِ عِلۡمٍۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَهۡدِي ٱلۡقَوۡمَ ٱلظَّٰلِمِينَ ١٤٤ قُل لَّآ أَجِدُ فِي مَآ أُوحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّمًا عَلَىٰ طَاعِمٖ يَطۡعَمُهُۥٓ إِلَّآ أَن يَكُونَ مَيۡتَةً أَوۡ دَمٗا مَّسۡفُوحًا أَوۡ لَحۡمَ خِنزِيرٖ فَإِنَّهُۥ رِجۡسٌ أَوۡ فِسۡقًا أُهِلَّ لِغَيۡرِ ٱللَّهِ بِهِۦۚ فَمَنِ ٱضۡطُرَّ غَيۡرَ بَاغٖ وَلَا عَادٖ فَإِنَّ رَبَّكَ غَفُورٞ رَّحِيمٞ ١٤٥ وَعَلَى ٱلَّذِينَ هَادُواْ حَرَّمۡنَا كُلَّ ذِي ظُفُرٖۖ وَمِنَ ٱلۡبَقَرِ وَٱلۡغَنَمِ حَرَّمۡنَا عَلَيۡهِمۡ شُحُومَهُمَآ إِلَّا مَا حَمَلَتۡ ظُهُورُهُمَآ أَوِ لۡحَوَايَآ أَوۡ مَا ٱخۡتَلَطَ بِعَظۡمٖۚ ذَٰلِكَ جَزَيۡنَٰهُم بِبَغۡيِهِمۡۖ وَإِنَّا لَصَٰدِقُونَ ١٤٦ ﴾

آفرید هشت قسم را، از گوسپند دو قسم [448]و از بز دو قسم (یعنى نر و ماده) از هر یک، بگو: آیا این دو نر را حرام کرده است خداى تعالى یا این دو ماه را یا آن را که مشتمل شده است بر وى رحم‌هاى این دو ماده؟ خبر دهید مرا به دانش [449]اگر هستید راستگو. ﴿143﴾و پیدا کرده از شتر، دو قسم و از گاو، دو قسم، بگو: آیا این دو نر را حرام کرده است خدا یا این دو ماده را یا آن را که مشتمل شده است بر وى رحم‌هاى این دو ماده؟ آیا حاضر بودید وقتى که حکم کرد شما را خدا به آن؟ پس کیست ستمکارتر از کسی که بندد بر خدا دروغ، تا گمراه کند مردمان را به غیر دانش، هرآیینه خدا راه نمى‏نماید قوم ستمکاران را. ﴿144﴾بگو: نمى‏یابم در آنچه وحى فرستاده شده به سوى من هیچ چیز حرام، بر خورنده‌ای که بخورد آن را، مگر آنکه باشد مردار یا خونِ ریخته شده یا گوشتِ خوک، پس هرآیینه آن حرام است. یا آنچه فسق باشد که براى غیر خدا آواز بلند کرده شده وقت ذبح او. پس هر که درمانده شود نه بغى کننده و نه از حد گذرنده، پس هرآیینه پروردگار تو آمرزندۀ مهربان است [450]. ﴿145﴾و بر یهود حرام ساختیم هر جانور ناخن‌دار [451]و از گاو و گوسفند حرام ساختیم بر ایشان پیۀ این دو قسم، مگر پیهى که برداشته است آن را پشت این دو قسم یا برداشته است آن را روده‌ها یا آنچه متعلق شد به استخوان. این طور جزا دادیم ایشان را بمقابلۀ ستم ایشان، و هرآیینه ما راستگوییم. ﴿146﴾

﴿ فَإِن كَذَّبُوكَ فَقُل رَّبُّكُمۡ ذُو رَحۡمَةٖ وَٰسِعَةٖ وَلَا يُرَدُّ بَأۡسُهُۥ عَنِ ٱلۡقَوۡمِ ٱلۡمُجۡرِمِينَ ١٤٧ سَيَقُولُ ٱلَّذِينَ أَشۡرَكُواْ لَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ مَآ أَشۡرَكۡنَا وَلَآ ءَابَآؤُنَا وَلَا حَرَّمۡنَا مِن شَيۡءٖۚ كَذَٰلِكَ كَذَّبَ ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِهِمۡ حَتَّىٰ ذَاقُواْ بَأۡسَنَاۗ قُلۡ هَلۡ عِندَكُم مِّنۡ عِلۡمٖ فَتُخۡرِجُوهُ لَنَآۖ إِن تَتَّبِعُونَ إِلَّا ٱلظَّنَّ وَإِنۡ أَنتُمۡ إِلَّا تَخۡرُصُونَ ١٤٨ قُلۡ فَلِلَّهِ ٱلۡحُجَّةُ ٱلۡبَٰلِغَةُۖ فَلَوۡ شَآءَ لَهَدَىٰكُمۡ أَجۡمَعِينَ ١٤٩ قُلۡ هَلُمَّ شُهَدَآءَكُمُ ٱلَّذِينَ يَشۡهَدُونَ أَنَّ ٱللَّهَ حَرَّمَ هَٰذَاۖ فَإِن شَهِدُواْ فَلَا تَشۡهَدۡ مَعَهُمۡۚ وَلَا تَتَّبِعۡ أَهۡوَآءَ ٱلَّذِينَ كَذَّبُواْ بِ‍َٔايَٰتِنَا وَٱلَّذِينَ لَا يُؤۡمِنُونَ بِٱلۡأٓخِرَةِ وَهُم بِرَبِّهِمۡ يَعۡدِلُونَ ١٥٠ ۞قُلۡ تَعَالَوۡاْ أَتۡلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمۡ عَلَيۡكُمۡۖ أَلَّا تُشۡرِكُواْ بِهِۦ شَيۡ‍ٔٗاۖ وَبِٱلۡوَٰلِدَيۡنِ إِحۡسَٰنٗاۖ وَلَا تَقۡتُلُوٓاْ أَوۡلَٰدَكُم مِّنۡ إِمۡلَٰقٖ نَّحۡنُ نَرۡزُقُكُمۡ وَإِيَّاهُمۡۖ وَلَا تَقۡرَبُواْ ٱلۡفَوَٰحِشَ مَا ظَهَرَ مِنۡهَا وَمَا بَطَنَۖ وَلَا تَقۡتُلُواْ ٱلنَّفۡسَ ٱلَّتِي حَرَّمَ ٱللَّهُ إِلَّا بِٱلۡحَقِّۚ ذَٰلِكُمۡ وَصَّىٰكُم بِهِۦ لَعَلَّكُمۡ تَعۡقِلُونَ ١٥١ ﴾

پس اگر به دروغ نسبت کنند تو را، بگو که: پروردگار شما خداوندِ مهربانى بسیار است و رد کرده نمی‌شود عقوبت او از قوم ستمکاران. ﴿147﴾زود باشد که بگویند مشرکان: اگر خواستى خدا (یعنى رضاى او بودى) شریک مقرر نمى‏کردیم و نه پدران ما می‌کردندی و نه حرام می‌کردیم چیزى را. همچنین به دروغ نسبت کردند کسانی که پیش از ایشان بودند، تا آنکه چشیدند عقوبت ما. بگو: آیا هست نزد شما دانش؟ [452]پس بیرون آرید آن را براى ما. پیروى نمى‏کنید مگر شبهه را و نیستید شما مگر دروغگو. ﴿148﴾بگو: خداى راست، دلیل محکم، پس اگر خواستى خدا، هدایت کردى شما را همه یکجا. ﴿149﴾بگو: بیارید علماى خود را، آنان‌که گواهى می‌دهند که خدا حرام ساخته است این را. پس [یا محمد] اگر به فرض گواهى دهند، تو معترف مشو با ایشان و پیروى مکن خواهش کسانی که به دروغ نسبت کردند آیات ما را و کسانی که اعتقاد ندارند به آخرت و ایشان با پروردگار خود برابر می‌کنند [453]. ﴿150﴾بگو: بیایید تا بخوانم آنچه حرام کرده است پروردگار شما بر شما، [فرموده است] که: شریک او مقرر مکنید چیزى را و به والدین نیکوکارى کنید و مکشید اولاد خود را از ترسِ فقر، ما روزى می‌دهیم شما را و ایشان را و نزدیک مشوید به بی‌حیایى‏ها [454]، آنچه علانیه باشد از آن و آنچه پوشیده باشد. و مکشید هیچ نفس را که حرام ساخته است خدا کشتنش، الاّ به حق [455]. به این حکم فرموده است شما را تا بُوَد که شما بفهمید. ﴿151﴾

﴿وَلَا تَقۡرَبُواْ مَالَ ٱلۡيَتِيمِ إِلَّا بِٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُ حَتَّىٰ يَبۡلُغَ أَشُدَّهُۥۚ وَأَوۡفُواْ ٱلۡكَيۡلَ وَٱلۡمِيزَانَ بِٱلۡقِسۡطِۖ لَا نُكَلِّفُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَاۖ وَإِذَا قُلۡتُمۡ فَٱعۡدِلُواْ وَلَوۡ كَانَ ذَا قُرۡبَىٰۖ وَبِعَهۡدِ ٱللَّهِ أَوۡفُواْۚ ذَٰلِكُمۡ وَصَّىٰكُم بِهِۦ لَعَلَّكُمۡ تَذَكَّرُونَ ١٥٢ وَأَنَّ هَٰذَا صِرَٰطِي مُسۡتَقِيمٗا فَٱتَّبِعُوهُۖ وَلَا تَتَّبِعُواْ ٱلسُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمۡ عَن سَبِيلِهِۦۚ ذَٰلِكُمۡ وَصَّىٰكُم بِهِۦ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ ١٥٣ ثُمَّ ءَاتَيۡنَا مُوسَى ٱلۡكِتَٰبَ تَمَامًا عَلَى ٱلَّذِيٓ أَحۡسَنَ وَتَفۡصِيلٗا لِّكُلِّ شَيۡءٖ وَهُدٗى وَرَحۡمَةٗ لَّعَلَّهُم بِلِقَآءِ رَبِّهِمۡ يُؤۡمِنُونَ ١٥٤ وَهَٰذَا كِتَٰبٌ أَنزَلۡنَٰهُ مُبَارَكٞ فَٱتَّبِعُوهُ وَٱتَّقُواْ لَعَلَّكُمۡ تُرۡحَمُونَ ١٥٥ أَن تَقُولُوٓاْ إِنَّمَآ أُنزِلَ ٱلۡكِتَٰبُ عَلَىٰ طَآئِفَتَيۡنِ مِن قَبۡلِنَا وَإِن كُنَّا عَن دِرَاسَتِهِمۡ لَغَٰفِلِينَ ١٥٦أَوۡ تَقُولُواْ لَوۡ أَنَّآ أُنزِلَ عَلَيۡنَا ٱلۡكِتَٰبُ لَكُنَّآ أَهۡدَىٰ مِنۡهُمۡۚ فَقَدۡ جَآءَكُم بَيِّنَةٞ مِّن رَّبِّكُمۡ وَهُدٗى وَرَحۡمَةٞۚ فَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّن كَذَّبَ بِ‍َٔايَٰتِ ٱللَّهِ وَصَدَفَ عَنۡهَاۗ سَنَجۡزِي ٱلَّذِينَ يَصۡدِفُونَ عَنۡ ءَايَٰتِنَا سُوٓءَ ٱلۡعَذَابِ بِمَا كَانُواْ يَصۡدِفُونَ ١٥٧﴾

و نزدیک مشوید به مال یتیم، الاّ به خصلتى که وى نیک است تا آنکه رسد به جوانى خود و تمام کنید پیمانه و ترازو را به انصاف. تکلیف نمی‌دهیم هیچ‌کس را مگر قدر طاقت او و چون سخن گویید [456]، پس رعایت انصاف بنمایید و اگرچه [آن محکوم علیه] صاحب قرابت باشد و به عهد خدا [457]وفا کنید. این حکم فرموده است شما را تا پندپذیر شوید. ﴿152﴾و خبر داده است که آنچه مذکور شد راه من است، راست و درست آمده، پس پیروى او کنید و پیروى مکنید راه‏هاى دیگر را که [این راه‏ها] جدا کنند شما را از راه خدا. این حکم فرموده است شما را تا پرهیزگارى کنید. ﴿153﴾باز می‌گوییم که داده بودیم موسى را کتاب، تا نعمت تمام کنیم بر هر که نیکوکار بود و بیان کنیم هر چیزى را و به جهت هدایت و مهربانى، تا ایشان به ملاقات پروردگار خویش ایمان آرند [458]. ﴿154﴾و این قرآن، کتابی است که فرو فرستادیمش با برکت، پس پیروىِ او کنید و پرهیزگارى کنید تا مهربانى کرده شود بر شما. ﴿155﴾فرستادیمش تا نگویید: بجز این نیست که فرود آورده شد کتاب (یعنى تورات و انجیل) بر دو گروهِ پیش از ما و به تحقیق بودیم ما از تلاوت ایشان بی‌خبر. ﴿156﴾یا گویید: اگر فرود آورده شدى بر ما کتاب، هرآیینه بودیمى راه یافته‏تر از ایشان. پس آمده است به شما حجّتى از پروردگار شما و هدایت و بخشایش. پس کیست ستمکارتر از کسی که به دروغ نسبت کند آیات خدا را و اعراض کند از آن، جزا خواهیم داد اعراض کنندگان را از آیاتِ خویش، بدترین عذاب، به سبب آنکه اعراض مى‏کردند. ﴿157﴾

﴿ هَلۡ يَنظُرُونَ إِلَّآ أَن تَأۡتِيَهُمُ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ أَوۡ يَأۡتِيَ رَبُّكَ أَوۡ يَأۡتِيَ بَعۡضُ ءَايَٰتِ رَبِّكَۗ يَوۡمَ يَأۡتِي بَعۡضُ ءَايَٰتِ رَبِّكَ لَا يَنفَعُ نَفۡسًا إِيمَٰنُهَا لَمۡ تَكُنۡ ءَامَنَتۡ مِن قَبۡلُ أَوۡ كَسَبَتۡ فِيٓ إِيمَٰنِهَا خَيۡرٗاۗ قُلِ ٱنتَظِرُوٓاْ إِنَّا مُنتَظِرُونَ ١٥٨ إِنَّ ٱلَّذِينَ فَرَّقُواْ دِينَهُمۡ وَكَانُواْ شِيَعٗا لَّسۡتَ مِنۡهُمۡ فِي شَيۡءٍۚ إِنَّمَآ أَمۡرُهُمۡ إِلَى ٱللَّهِ ثُمَّ يُنَبِّئُهُم بِمَا كَانُواْ يَفۡعَلُونَ ١٥٩ مَن جَآءَ بِٱلۡحَسَنَةِ فَلَهُۥ عَشۡرُ أَمۡثَالِهَاۖ وَمَن جَآءَ بِٱلسَّيِّئَةِ فَلَا يُجۡزَىٰٓ إِلَّا مِثۡلَهَا وَهُمۡ لَا يُظۡلَمُونَ ١٦٠ قُلۡ إِنَّنِي هَدَىٰنِي رَبِّيٓ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٖ دِينٗا قِيَمٗا مِّلَّةَ إِبۡرَٰهِيمَ حَنِيفٗاۚ وَمَا كَانَ مِنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ ١٦١ قُلۡ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحۡيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ١٦٢ لَا شَرِيكَ لَهُۥۖ وَبِذَٰلِكَ أُمِرۡتُ وَأَنَا۠ أَوَّلُ ٱلۡمُسۡلِمِينَ ١٦٣ قُلۡ أَغَيۡرَ ٱللَّهِ أَبۡغِي رَبّٗا وَهُوَ رَبُّ كُلِّ شَيۡءٖۚ وَلَا تَكۡسِبُ كُلُّ نَفۡسٍ إِلَّا عَلَيۡهَاۚ وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٞ وِزۡرَ أُخۡرَىٰۚ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّكُم مَّرۡجِعُكُمۡ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمۡ فِيهِ تَخۡتَلِفُونَ ١٦٤ وَهُوَ ٱلَّذِي جَعَلَكُمۡ خَلَٰٓئِفَ ٱلۡأَرۡضِ وَرَفَعَ بَعۡضَكُمۡ فَوۡقَ بَعۡضٖ دَرَجَٰتٖ لِّيَبۡلُوَكُمۡ فِي مَآ ءَاتَىٰكُمۡۗ إِنَّ رَبَّكَ سَرِيعُ ٱلۡعِقَابِ وَإِنَّهُۥ لَغَفُورٞ رَّحِيمُۢ ١٦٥﴾

آیا منتظر نیستند مگر آن را که بیایند بدیشان فرشتگان؟ [459]یا بیاید حُکم پروردگار؟ تو یا بیاید بعض نشانه‌هاى پروردگار تو؟ [460]روزی که بیاید بعض نشانه‌هاى پروردگار تو، نفع ندهد نفسى را که ایمان نیاورده بود پیش از این ایمان او، یا نفع ندهد نفسى را که کسب نکرده بود در ایمان خود، عمل خیر [461]. تو به او بگو: انتظار کنید، هرآیینه ما نیز منتظریم. ﴿158﴾به تحقیق کسانی که پراکنده کردند دین خود را و گروه گروه شدند، نیستى از ایشان در هیچ حساب [462]. جز این نیست که کار ایشان گذاشته شده به سوى خداست، باز خبر دهد ایشان را به عاقبت آنچه می‌کردند. ﴿159﴾هر که آورد نیکى، پس او راست ده چند آن، و هر که آورد بدى، جزا داده نخواهد شد الاّ مثل آن و ایشان ستم کرده نخواهند شد. ﴿160﴾بگو: هرآیینه دلالت کرده است مرا پروردگار من به سوى راهِ راست، مراد می‌دارم دین درست، کیش ابراهیم را حنیف شده و نه بود از مشرکان. ﴿161﴾بگو: هرآیینه نماز من و حج من و قربانى من و زندگانى من و موت من همه براى خداست پروردگار عالم‌ها. ﴿162﴾هیچ شریک نیست او را و به این توحید فرموده شد مرا و من نخستین مسلمانانم. ﴿163﴾بگو: آیا طلب کنم پروردگارى غیر خدا، و اوست پروردگار همه چیز؟ و عمل نمی‌کند هیچ کسى مگر بر ذات خود و برندارد هیچ بردارنده، بار دیگر را. باز به سوى پروردگارِ شما رجوع شما باشد، پس خبردار کند شما را به آنچه که در آن اختلاف می‌کردید. ﴿164﴾و او آن است که ساخت شما را پادشاهان زمین و بلند کرد بعضى را بالاى بعضى درجه‌ها تا بیازماید شما را در آنچه داده است به شما، هرآیینه پروردگار تو شتاب کننده عقوبت است و هرآیینه او آمرزندۀ مهربان است. ﴿165﴾

[386] یعنی معبودان باطل را. [387] یعنی برای قیام قیامت. [388] یعنی متصرف و فرمانراوا. [389] یعنی با صدق آن خبر داد، والله اعلم. [390] یعنی زیر مساکن ایشان. [391] یعنی تعصب ایشان به مرتبه‌ای است که اگر نزول کتاب را به حس ظاهر ببینند نیز، انکار کنند. [392] یعنی به وجهی که ما آن را به حس ظاهر ببینیم، والله اعلم. [393] یعنی ظهور ملائکه به این وجه، مستلزم هلاک ایشان است در حکمت الهی، والله اعلم. [394] یعنی جزای کلمه که به طریق سخریه به اینها می‌گفتند. [395] یعنی اظهار حق کردن، والله اعلم. [396] یعنی کلمۀ توحید. [397] یعنی منکر حشرند، والله اعلم. [398] یعنی گناهان خویش را. [399] یعنی عمل بد به شکل خیلی نهایت زشتی و نا خوشی شده بر پشت او بنهند. [400] یعنی از آنجاکه می‌توانی که معجزه بیاری، بیار. حاصل آن است که تفویض کن امر خود را بر خدا، والله اعلم. [401] یعنی از آن نشانه‌هاکه می‌طلبیدند، والله اعلم. [402] یعنی پیغامران. [403] یعنی به استدراج، نعمت‌های فراوان دادیم، والله اعلم. [404] یعنی هلاک کرده نشوند. [405] رؤسای کفار به آن حضرت گفتند: ما را عار است که با فقرای مسلمین صحبت داریم، ایشان را از مجلس خود یکسو کن تا با تو بنشینیم، خدای تعالی آیت فرستاد. [406] رؤسای کفار به آن حضرت گفتد که: ما را عار است که با فقرای مسلمین صحبت داریم، ایشان را از مجلس خود یکسو کن تا با تو بنشینیم، خدای تعالی آیت فرستاد. [407] ظاهر نزدیک مترجم آن است که این واو، زائد است، مثل واو و ﴿وَفُتِحَتۡ أَبۡوَٰبُهَا﴾. [408] یعنی وقت نوم. [409] یعنی از مصیبت‌های بیابان و دریا. [410] یعنی چنانکه سنگ بر قوم لوط بارید. [411] یعنی چنانکه قارون به زمین رفت. [412] یعنی افواج متعدده پیدا شود و با یکدیگر جنگ کنند. [413] یعنی چیزی را. [414] یعنی چنانکه بروی ظاهر کردیم که بتان لائق عبادت نیستند، نیز ظاهر ساختیم که ستاره و هرچه در آسمان‌ها است و زمین، لائق عبادت نیست و واو در ﴿وَلِيَكُونَ﴾زائده است، والله اعلم. [415] یعنی از انواع محنت. [416] یعنی مهاجرین و انصار و سائر اخیار، والله اعلم. [417] یعنی چنانکه انبیا صبر کردند بر ایذای کفار، تو نیز صبر کن، والله اعلم. [418] یعنی کتمانِ آیات تورات را قرآن اظهار کرد و الاّ سابق به یقین نمی‌دانستند. [419] حاصل آن است که اگر یهود گویند که خدای تعالی به هیچ بشر وحی نمی‌فرستد، نقض کرده می‌شود به تورات و اگر گویند می‌فرستد، استبعاد فرستادن قرآن مجرّد تعصب است پس ﴿إِذۡ قَالُواْ﴾به جای اِن قالوا گفته شود. [420] مترجم گوید: انذار اوّلاً عرب را کرده شد که زبان عربی می‌فهمند ثانیاً جمیع اهل ارض را به واسطۀ ترجمه، پس این جا انذارِ اول مراد است، مانند آیت: ﴿هُوَ ٱلَّذِي بَعَثَ فِي ٱلۡأُمِّيِّ‍ۧنَ رَسُولٗا مِّنۡهُمۡ يَتۡلُواْ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتِهِۦ﴾[الجمعة: 2]. الآیه. و در آیت: ﴿وَمَآ أَرۡسَلۡنَٰكَ إِلَّا رَحۡمَةٗ لِّلۡعَٰلَمِينَ ١٠٧﴾[الأنبیاء: 107]. از اولی و ثانوی، والله اعلم. [421] یعنی اعتقاد کرد مثلاً که به حائر و سوائب از امرالهی است و اتفاق سلف، دلیل بر آن است، والله اعلم. [422] یعنی انشای کتابی مثل قرآن خواهم کرد و انشا را به طریق مشاکلت انزال گفته شد. [423] یعنی می‌زنند، والله اعلم. [424] یعنی در صورت درخت و ثمر مانند یکدیگر است و در طعم مخالف، یک پاره شیرین و یک پاره ترش یا تلخ، والله اعلم. [425] مترجم گوید: احتمال بود که کفار گویند کتابهای سابقه را خوانده‌ای و آنچه می‌گویی ما خوذ از کتب سابقه است نه وحی الهی است، پس خدای تعالی قرآن را به وجهی نازل ساخت و به وجهی گوناگون بیان کرد که مجال این شبهه نماند، زیراکه این قسم بیان از خواندن کتب سابقه نمی‌آید بدون وحی الهی، والله اعلم. [426] یعنی یهود دانند که نزول وحی می‌شود و آدمی را خدای تعالی پیغمبر می‌سازد و در حضرت پیغمبرجو در قرآن دلائل صدق موجود هست. مترجم گوید: در صورت‌های مکّیه مذکور شده است که یهود تصدیق می‌کنند قرآن را و در صورت‌های مدنیه مذکور است که یهود تکذیب می‌کنند آن را و وجه تطبیق آن است که چون آن حضرتجدر مکه بود، هنوز دعوت یهود نکرده بود، همه به صدق قرآن معترف بودند که حکم آن بر عرب لازم است و هیچ کس از ایشان انکار نکرده و چون هجرت فرمود ایشان را دعوت کرد، به عناد درآمدند. در سیرت ابن اسحاق چند قصه به این مضمون مذکور است، والله اعلم. [427] یعنی آنچه کافران در باب تحریم و تحلیل اشیا شبهات می‌کردند، باطل است، والله اعلم. [428] مترجم گوید: یعنی میته حرام است، الا وقت ضرورت، تناول آن رخصت است، والله اعلم. [429] مترجم گوید: مراد از این وسوسه آن است که اهل جاهلیت می‌گفتند: چرا کِشتۀ خود را بخوریم وکشتۀ خدا را نخوریم، والله اعلم. [430] یعنی کافر بود، هدایت کردیمش. [431] چنانکه رؤسای کفّار مکه در نصرت کفر سعی می‌کردند، والله اعلم. [432] یعنی بر هر کسی از ما جبرئیل فرود آید و وحی نازل بشود، والله اعلم. [433] یعنی بفهماندش حقیقت اسلام و محاسن آن، والله اعلم. [434] یعنی هرچند می‌خواهند حقیقت اسلام و محاسن آن بفهمند، نمی‌توانند، والله اعلم. [435] یعنی ای شیاطین. [436] یعنی تابعان ایشان را از کفار. [437] یعنی متبوعان خوشوقت شدند به تابعان و تابعان محفوظ شدند از متبوعان، والله اعلم. [438] یعنی برای حسابِ ما پس در حق ما چه حکم است. [439] یعنی در حق اهلِ هجات، والله اعلم. [440] مترجم گوید: مراد آن است که آیا نیامده‌اند از مجموعه جن و انس؟ و آن صادق است به بودن رسل از انس مبعوث به انس و جن، والله اعلم. [441] قبل بعثت، عقوبت نمی‌آید، والله اعلم. [442] مترجم گوید: اهل جاهلیت احکامی چند اختراع کرده بودند، از آن جمله آن است که از زراعت و مواشی، پاره‌ای برای خدا مقرر می‌کردند، پاره‌ای برای بتان و حصۀ خدا بر مساکین و ضعیفان صرف می‌کردند و حصۀ بتان به آستانه بتان می‌رسانیدند، پس اگر جیزی از حصه بتان مخلوط می‌شد، ترک می‌کردند که خدا حاجت ندارد و اگر از حصۀ بتان در حصۀ خدا مخلوط می‌شد، آن را جدا می‌کردند که بتان محتاج‌اند و آن جمله آن است که قتل دختران تجویز می‌کردند و پیشوایان ایشان بدین معنی فتوی داده بودند و از آن جمله آن است که بعض زراعت و مواشی را حجر می‌ساختند که غیر سدنۀ بتان کسی دیگر نخورد و آنچه برای بتان ذبح می‌کردند، نام خدا بر آن نمی‌گرفتند. از آن جمله آن است که جون به حائر و سوائب بچه می‌دادند، اگر زنده بودی، مردان را حلال می‌دانستند نه زنان را و اگر مرده بودی، همه را حلال می‌دانستند. خدا تعالی درّ این مذاهب باطله فرموده و آنچه حکم حق است بیان فرمود و محرماتی که همه اهل باطل بر آن متفق‌اند، ذکر کرد، والله اعلم. [443] یعنی شیاطین که وسوسه کرده‌اند با پیشوایان که مذهب قرار داده‌اند، والله اعلم. [444] یعنی در شکم بعائر و سوائب باشد. [445] یعنی درختان انگور و مانند آن، والله اعلم. [446] یعنی درختان بر ساق ایستاده، والله اعلم. [447] یعنی افراد هر نوعی به اعتبار صورت، مانند یکدیگرند و به اعتبار مزه، نه، والله اعلم. [448] یعنی نر و ماده از هریک، والله اعلم. [449] یعنی نقلی صحیح بیارید از ابراهیم و اسمعیل، علیهما السلام، و از کتب الهیه، والله اعلم. [450] مراد، حصر اضافی است به نسبت بهیمه الانعام و آن اصناف ثمانیة مذکور است. سگ و شیر و باز و غیر آن اگرچه حرام است، از بهیمة الانعام نیست و در آن بحث نداشتند، والله اعلم. [451] یعنی مثل شتر و شترمرغ، والله اعلم. [452] یعنی نقلی از کتب الهی، والله اعلم. [453] یعنی معبود باطل را، والله اعلم. [454] یعنی به زنا و لواطت. [455] یعنی به قصاص و مثل آن. [456] یعنی گواهی دهید یا حکم کنید، والله اعلم. [457] یعنی به نذر او. [458] مترجم گوید: ظاهر نزدیک این بنده آن است که حرام گردانیدیم اشیای مذکوره را در ازل بر قوم نوح و هلمّ جرّا بازدادیم موسی را کتاب، والله اعلم. [459] یعنی برای قبض ارواح. [460] یعنی طلوع شمس از مغرب یا دابةالارض، والله اعلم. [461] یعنی آن روز، توبه گنهکار و ایمان کافر، قبول نشود، الله اعلم. [462] یعنی از تو مؤاخذه نخواهند کرد، والله اعلم.