سُورَةُ الحَجِّ
بسم الله الرحمن الرحیم
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُواْ رَبَّكُمۡۚ إِنَّ زَلۡزَلَةَ ٱلسَّاعَةِ شَيۡءٌ عَظِيمٞ ١ يَوۡمَ تَرَوۡنَهَا تَذۡهَلُ كُلُّ مُرۡضِعَةٍ عَمَّآ أَرۡضَعَتۡ وَتَضَعُ كُلُّ ذَاتِ حَمۡلٍ حَمۡلَهَا وَتَرَى ٱلنَّاسَ سُكَٰرَىٰ وَمَا هُم بِسُكَٰرَىٰ وَلَٰكِنَّ عَذَابَ ٱللَّهِ شَدِيدٞ ٢ وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يُجَٰدِلُ فِي ٱللَّهِ بِغَيۡرِ عِلۡمٖ وَيَتَّبِعُ كُلَّ شَيۡطَٰنٖ مَّرِيدٖ ٣ كُتِبَ عَلَيۡهِ أَنَّهُۥ مَن تَوَلَّاهُ فَأَنَّهُۥ يُضِلُّهُۥ وَيَهۡدِيهِ إِلَىٰ عَذَابِ ٱلسَّعِيرِ ٤ يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِن كُنتُمۡ فِي رَيۡبٖ مِّنَ ٱلۡبَعۡثِ فَإِنَّا خَلَقۡنَٰكُم مِّن تُرَابٖ ثُمَّ مِن نُّطۡفَةٖ ثُمَّ مِنۡ عَلَقَةٖ ثُمَّ مِن مُّضۡغَةٖ مُّخَلَّقَةٖ وَغَيۡرِ مُخَلَّقَةٖ لِّنُبَيِّنَ لَكُمۡۚ وَنُقِرُّ فِي ٱلۡأَرۡحَامِ مَا نَشَآءُ إِلَىٰٓ أَجَلٖ مُّسَمّٗى ثُمَّ نُخۡرِجُكُمۡ طِفۡلٗا ثُمَّ لِتَبۡلُغُوٓاْ أَشُدَّكُمۡۖ وَمِنكُم مَّن يُتَوَفَّىٰ وَمِنكُم مَّن يُرَدُّ إِلَىٰٓ أَرۡذَلِ ٱلۡعُمُرِ لِكَيۡلَا يَعۡلَمَ مِنۢ بَعۡدِ عِلۡمٖ شَيۡٔٗاۚ وَتَرَى ٱلۡأَرۡضَ هَامِدَةٗ فَإِذَآ أَنزَلۡنَا عَلَيۡهَا ٱلۡمَآءَ ٱهۡتَزَّتۡ وَرَبَتۡ وَأَنۢبَتَتۡ مِن كُلِّ زَوۡجِۢ بَهِيجٖ ٥
به نام خداوند بخشندۀ مهربان
ای مردمان! بترسید از پروردگار خویش. هرآیینه زلزله که نزدیک قیامت باشد، چیزى بزرگ است. ﴿1﴾روزی که ببینید آن را، غافل شود هر شیر دهنده از طفلى که شیر می‌دهدش و بنهد هر زن باردار، بار شکم خود را! و ببینى مردمان را مست شده و نیستند مست و لیکن عذاب خدا سخت است. ﴿2﴾و از مردمان کسى هست که گفتگو می‌کند در شأنِ خدا به غیرِ دانش و پیروى مىنماید هر شیطان متمرّد را. ﴿3﴾[که در قضای الهى] نوشته شده است بر وى که هر که دوست دارىِ او کند، پس وى گمراه کندش و راه نمایدش به سوى عذاب آتش. ﴿4﴾اى مردمان! اگر در شکید از رستخیز، پس هرآیینه ما آفریدیم شما را از خاک، باز از نطفه، باز از خون بسته، باز از گوشت پارۀ صورت داده و غیر صورت داده. می‌گوییم تا واضح سازیم برای شما. و قرار می‌دهیم در رحم‌ها چیزى راکه خواهیم تا میعاد معین، باز بیرون مىآریم شما را کودکى شده، باز تربیت مىکنیم تا برسید به نهایت جوانىِ خود. و از شماکسى بود که قبض ارواح او کرده آید و از شماکسى بود که بازگردانیده شود به بدترینِ عمر، تا نداند چیزى را بعد از آنکه می‌دانست. و مىبینى زمین را خشک شده، پس وقتى که فروفرستادیم بر آن آب را، جنبش کند و بیفزاید و برویاند از هر قسم رونق‌دار. ﴿5﴾
﴿ ذَٰلِكَ بِأَنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡحَقُّ وَأَنَّهُۥ يُحۡيِ ٱلۡمَوۡتَىٰ وَأَنَّهُۥ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ ٦ وَأَنَّ ٱلسَّاعَةَ ءَاتِيَةٞ لَّا رَيۡبَ فِيهَا وَأَنَّ ٱللَّهَ يَبۡعَثُ مَن فِي ٱلۡقُبُورِ ٧ وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يُجَٰدِلُ فِي ٱللَّهِ بِغَيۡرِ عِلۡمٖ وَلَا هُدٗى وَلَا كِتَٰبٖ مُّنِيرٖ ٨ ثَانِيَ عِطۡفِهِۦ لِيُضِلَّ عَن سَبِيلِ ٱللَّهِۖ لَهُۥ فِي ٱلدُّنۡيَا خِزۡيٞۖ وَنُذِيقُهُۥ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ عَذَابَ ٱلۡحَرِيقِ ٩ ذَٰلِكَ بِمَا قَدَّمَتۡ يَدَاكَ وَأَنَّ ٱللَّهَ لَيۡسَ بِظَلَّٰمٖ لِّلۡعَبِيدِ ١٠ وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يَعۡبُدُ ٱللَّهَ عَلَىٰ حَرۡفٖۖ فَإِنۡ أَصَابَهُۥ خَيۡرٌ ٱطۡمَأَنَّ بِهِۦۖ وَإِنۡ أَصَابَتۡهُ فِتۡنَةٌ ٱنقَلَبَ عَلَىٰ وَجۡهِهِۦ خَسِرَ ٱلدُّنۡيَا وَٱلۡأٓخِرَةَۚ ذَٰلِكَ هُوَ ٱلۡخُسۡرَانُ ٱلۡمُبِينُ ١١ يَدۡعُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَا لَا يَضُرُّهُۥ وَمَا لَا يَنفَعُهُۥۚ ذَٰلِكَ هُوَ ٱلضَّلَٰلُ ٱلۡبَعِيدُ ١٢ يَدۡعُواْ لَمَن ضَرُّهُۥٓ أَقۡرَبُ مِن نَّفۡعِهِۦۚ لَبِئۡسَ ٱلۡمَوۡلَىٰ وَلَبِئۡسَ ٱلۡعَشِيرُ ١٣ إِنَّ ٱللَّهَ يُدۡخِلُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ جَنَّٰتٖ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُۚ إِنَّ ٱللَّهَ يَفۡعَلُ مَا يُرِيدُ ١٤ مَن كَانَ يَظُنُّ أَن لَّن يَنصُرَهُ ٱللَّهُ فِي ٱلدُّنۡيَا وَٱلۡأٓخِرَةِ فَلۡيَمۡدُدۡ بِسَبَبٍ إِلَى ٱلسَّمَآءِ ثُمَّ لۡيَقۡطَعۡ فَلۡيَنظُرۡ هَلۡ يُذۡهِبَنَّ كَيۡدُهُۥ مَا يَغِيظُ ١٥﴾
این همه به سبب آن است که اللّه همونست ثابت و آنکه وى زنده می‌کند مردگان را و آنکه وى بر همه چیز تواناست. ﴿6﴾و آنکه قیامت آمدنى است، نیست هیچ شبهه در آن و آنکه خدا برانگیزد آنان را که در گور باشند. ﴿7﴾و از مردمان کسی هست که گفتگو می‌کند در شأن خدا به غیر دانش و به غیر هدایت و به غیر کتاب روشن. ﴿8﴾پیچنده صفحۀ گردن خود را [819]تا گمراه کند از راه خدا. او راست در دنیا رسوایى و بچشانیم او را روز قیامت، عذاب سوختن. ﴿9﴾این به سبب آن اعمال است که فرستادش دو دست تو و به سبب آن است که خدا نیست ستم کننده بر بندگان. ﴿10﴾و از مردمان کسى هست که عبادت می‌کند خدای را بر کناره، پس اگر برسد او را نعمتى، آرام گیرد به آن. و اگر برسد او را بلایى، برگردد بر روی خود. زیانکار شده در دنیا و آخرت، این است زیانِ ظاهر. ﴿11﴾به نیایش می‌خواند بجز خدا چیزى راکه زیان نرساندش و سود ندهدش. این است گمراهى دور. ﴿12﴾می‌خواند کسى راکه زیان او نزدیکتر است از سود او. هرآیینه بدخداوندى و بدیارى است. ﴿13﴾هرآیینه خدا درآرد آنان راکه ایمان آوردهاند و کارهای شایسته کرده‌اند در بوستان‌ها که می‌رود زیر آن جوی‌ها. هرآیینه خدا می‌کند آنچه می‌خواهد. ﴿14﴾هركه پنداشته باشد كه نصرت نخواهد داد خدا پيغمبر را در دنيا و آخرت، پس باید بیاویزد ریسمانی به جانب بالا، باز باید که قطع نماید پس ببیند آیا دور می‌کند این تدبیرِ او چیزی را که به خشم آورد [820].﴿15﴾
﴿وَكَذَٰلِكَ أَنزَلۡنَٰهُ ءَايَٰتِۢ بَيِّنَٰتٖ وَأَنَّ ٱللَّهَ يَهۡدِي مَن يُرِيدُ ١٦ إِنَّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَٱلَّذِينَ هَادُواْ وَٱلصَّٰبِ‍ِٔينَ وَٱلنَّصَٰرَىٰ وَٱلۡمَجُوسَ وَٱلَّذِينَ أَشۡرَكُوٓاْ إِنَّ ٱللَّهَ يَفۡصِلُ بَيۡنَهُمۡ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ شَهِيدٌ ١٧ أَلَمۡ تَرَ أَنَّ ٱللَّهَ يَسۡجُدُۤ لَهُۥۤ مَن فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَن فِي ٱلۡأَرۡضِ وَٱلشَّمۡسُ وَٱلۡقَمَرُ وَٱلنُّجُومُ وَٱلۡجِبَالُ وَٱلشَّجَرُ وَٱلدَّوَآبُّ وَكَثِيرٞ مِّنَ ٱلنَّاسِۖ وَكَثِيرٌ حَقَّ عَلَيۡهِ ٱلۡعَذَابُۗ وَمَن يُهِنِ ٱللَّهُ فَمَا لَهُۥ مِن مُّكۡرِمٍۚ إِنَّ ٱللَّهَ يَفۡعَلُ مَا يَشَآءُ۩ ١٨ ۞هَٰذَانِ خَصۡمَانِ ٱخۡتَصَمُواْ فِي رَبِّهِمۡۖ فَٱلَّذِينَ كَفَرُواْ قُطِّعَتۡ لَهُمۡ ثِيَابٞ مِّن نَّارٖ يُصَبُّ مِن فَوۡقِ رُءُوسِهِمُ ٱلۡحَمِيمُ ١٩ يُصۡهَرُ بِهِۦ مَا فِي بُطُونِهِمۡ وَٱلۡجُلُودُ ٢٠ وَلَهُم مَّقَٰمِعُ مِنۡ حَدِيدٖ ٢١ كُلَّمَآ أَرَادُوٓاْ أَن يَخۡرُجُواْ مِنۡهَا مِنۡ غَمٍّ أُعِيدُواْ فِيهَا وَذُوقُواْ عَذَابَ ٱلۡحَرِيقِ ٢٢ إِنَّ ٱللَّهَ يُدۡخِلُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ جَنَّٰتٖ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ يُحَلَّوۡنَ فِيهَا مِنۡ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٖ وَلُؤۡلُؤٗاۖ وَلِبَاسُهُمۡ فِيهَا حَرِيرٞ ٢٣﴾
و همچنین فروفرستادیم قرآن را آیات روشن و بدانید که خدا راه مىنماید هر که را خواهد. ﴿16﴾هرآیینه آنان‌که ایمان آوردند و آنان‌که یهود شدند و ستاره‌پرستان و ترسایان و گبران و مشرکان، خداى تعالى فیصل خواهد کرد میانِ ایشان روز قیامت. هرآیینه خدا بر هر چیز مطلع است. ﴿17﴾آیا ندیدى که سجده می‌کنند خدای تعالی را آنان‌که در آسمان‌هایند و آنان‌که در زمینند و آفتاب و ماه و ستارگان و کوه‌ها و درختان و چهارپایان و بسیارى از مردمان؟ و بسیارکس هستند که ثابت شده است بر ایشان عذاب. و هر که را خوار کند خدا، پس نیست او را هیچ گرامى دارنده، هرآیینه خدا می‌کند آنچه می‌خواهد. ﴿18﴾این دو فریق دشمنان یکدیگرند. خصومت کردند در شأن پروردگار خویش، پس آنان‌که کافر شدند، قطع کرده شد براى ایشان جامه‌ها از آتش، ریخته شود بالای سر ایشان آب گرم. ﴿19﴾گداخته گردد به آن هرچه در شکم‌هاى ایشان باشد و پوست‌ها نیز. ﴿20﴾و براى کوفتن ایشان مهیا باشند گرزها از آهن. ﴿21﴾هرگاهی خواهند که برآیند از دوزخ خلاص شوند، از اندوه بازگردانیده شوند آنجا و گفته شود: بچشید عذاب سوختن. ﴿22﴾هرآیینه خدا درمىآرد آنان راکه ایمان آوردند و کارهای شایسته کردند در بوستان‌ها، می‌رود زیر آن جوی‌ها، پیرایه پوشانیده شوند آنجا از دستوانه‌ها از زر و مروارید و لباس ایشان آنجا ابریشم بُوَد. ﴿23﴾
﴿ وَهُدُوٓاْ إِلَى ٱلطَّيِّبِ مِنَ ٱلۡقَوۡلِ وَهُدُوٓاْ إِلَىٰ صِرَٰطِ ٱلۡحَمِيدِ ٢٤ إِنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ ٱللَّهِ وَٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ ٱلَّذِي جَعَلۡنَٰهُ لِلنَّاسِ سَوَآءً ٱلۡعَٰكِفُ فِيهِ وَٱلۡبَادِۚ وَمَن يُرِدۡ فِيهِ بِإِلۡحَادِۢ بِظُلۡمٖ نُّذِقۡهُ مِنۡ عَذَابٍ أَلِيمٖ ٢٥ وَإِذۡ بَوَّأۡنَا لِإِبۡرَٰهِيمَ مَكَانَ ٱلۡبَيۡتِ أَن لَّا تُشۡرِكۡ بِي شَيۡٔٗا وَطَهِّرۡ بَيۡتِيَ لِلطَّآئِفِينَ وَٱلۡقَآئِمِينَ وَٱلرُّكَّعِ ٱلسُّجُودِ ٢٦ وَأَذِّن فِي ٱلنَّاسِ بِٱلۡحَجِّ يَأۡتُوكَ رِجَالٗا وَعَلَىٰ كُلِّ ضَامِرٖ يَأۡتِينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٖ ٢٧ لِّيَشۡهَدُواْ مَنَٰفِعَ لَهُمۡ وَيَذۡكُرُواْ ٱسۡمَ ٱللَّهِ فِيٓ أَيَّامٖ مَّعۡلُومَٰتٍ عَلَىٰ مَا رَزَقَهُم مِّنۢ بَهِيمَةِ ٱلۡأَنۡعَٰمِۖ فَكُلُواْ مِنۡهَا وَأَطۡعِمُواْ ٱلۡبَآئِسَ ٱلۡفَقِيرَ ٢٨ ثُمَّ لۡيَقۡضُواْ تَفَثَهُمۡ وَلۡيُوفُواْ نُذُورَهُمۡ وَلۡيَطَّوَّفُواْ بِٱلۡبَيۡتِ ٱلۡعَتِيقِ ٢٩ ذَٰلِكَۖ وَمَن يُعَظِّمۡ حُرُمَٰتِ ٱللَّهِ فَهُوَ خَيۡرٞ لَّهُۥ عِندَ رَبِّهِۦۗ وَأُحِلَّتۡ لَكُمُ ٱلۡأَنۡعَٰمُ إِلَّا مَا يُتۡلَىٰ عَلَيۡكُمۡۖ فَٱجۡتَنِبُواْ ٱلرِّجۡسَ مِنَ ٱلۡأَوۡثَٰنِ وَٱجۡتَنِبُواْ قَوۡلَ ٱلزُّورِ ٣٠ ﴾
و راه نموده شد [821]ایشان را به پاکیزه از سخن. و دلالت کرده شد ایشان را به راه خدای ستوده. ﴿24﴾هرآیینه آنان‌که کافر شدند و بازمی‌دارند از راه خدا و از مسجد حرام که پیدا کردهایم آن را برای مردمان، یکسان آنجا متوطن و صحرانشین. و هرکه خواهد آنجا کجروى کردن به ستمکارى، بچشانیم او را عذاب درد دهنده. ﴿25﴾و یاد کن چون معین ساختیم برای ابراهیم موضع خانۀ کعبه را، این سخن گفته که: شریک مقرر مکن با من هیچ چیزى را و پاک کن خانۀ مرا برای طواف کنندگان و ایستادگان و رکوع کنندگان وسجودکنندگان [822]. ﴿26﴾و آواز ده در میان مردمان به حج، تا بیایند پیش تو پیاده و سوار بر هر شتر لاغر، بیایند این شترانِ لاغر از هر راه دور. ﴿27﴾تا حاضر شوند نزدیک فایده‌ها برای خویشِ و یاد کنند نام خدا را در روزى چند دانسته شده [823]و بعد از وى بر ذبح آنچه خداى تعالى روزى داده است ایشان را از قسم چهارپایان مواشى. پس بخورید از آن و بخورانید درماندۀ درویش را. ﴿28﴾باز باید که دور کنند چرک تن خود را و به وفا رسانند نذرهای خود را و طواف نمایند به این خانۀ قدیم [824]. ﴿29﴾این است حکم و هر که تعظیم کند شعایر خدا را پس این تعظیم کردن بهتر است او را نزدیک پروردگار او. و حلال کرده شد برای شما مواشى [825]مگر آنچه خوانده خواهد شد بر شما [826]، پس احتراز کنید از پلیدى بتان و احتراز کنید از سخن دروغ [827]. ﴿30﴾
﴿ حُنَفَآءَ لِلَّهِ غَيۡرَ مُشۡرِكِينَ بِهِۦۚ وَمَن يُشۡرِكۡ بِٱللَّهِ فَكَأَنَّمَا خَرَّ مِنَ ٱلسَّمَآءِ فَتَخۡطَفُهُ ٱلطَّيۡرُ أَوۡ تَهۡوِي بِهِ ٱلرِّيحُ فِي مَكَانٖ سَحِيقٖ ٣١ ذَٰلِكَۖ وَمَن يُعَظِّمۡ شَعَٰٓئِرَ ٱللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقۡوَى ٱلۡقُلُوبِ ٣٢ لَكُمۡ فِيهَا مَنَٰفِعُ إِلَىٰٓ أَجَلٖ مُّسَمّٗى ثُمَّ مَحِلُّهَآ إِلَى ٱلۡبَيۡتِ ٱلۡعَتِيقِ ٣٣ وَلِكُلِّ أُمَّةٖ جَعَلۡنَا مَنسَكٗا لِّيَذۡكُرُواْ ٱسۡمَ ٱللَّهِ عَلَىٰ مَا رَزَقَهُم مِّنۢ بَهِيمَةِ ٱلۡأَنۡعَٰمِۗ فَإِلَٰهُكُمۡ إِلَٰهٞ وَٰحِدٞ فَلَهُۥٓ أَسۡلِمُواْۗ وَبَشِّرِ ٱلۡمُخۡبِتِينَ ٣٤ ٱلَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ ٱللَّهُ وَجِلَتۡ قُلُوبُهُمۡ وَٱلصَّٰبِرِينَ عَلَىٰ مَآ أَصَابَهُمۡ وَٱلۡمُقِيمِي ٱلصَّلَوٰةِ وَمِمَّا رَزَقۡنَٰهُمۡ يُنفِقُونَ ٣٥ وَٱلۡبُدۡنَ جَعَلۡنَٰهَا لَكُم مِّن شَعَٰٓئِرِ ٱللَّهِ لَكُمۡ فِيهَا خَيۡرٞۖ فَٱذۡكُرُواْ ٱسۡمَ ٱللَّهِ عَلَيۡهَا صَوَآفَّۖ فَإِذَا وَجَبَتۡ جُنُوبُهَا فَكُلُواْ مِنۡهَا وَأَطۡعِمُواْ ٱلۡقَانِعَ وَٱلۡمُعۡتَرَّۚ كَذَٰلِكَ سَخَّرۡنَٰهَا لَكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَشۡكُرُونَ ٣٦ لَن يَنَالَ ٱللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَآؤُهَا وَلَٰكِن يَنَالُهُ ٱلتَّقۡوَىٰ مِنكُمۡۚ كَذَٰلِكَ سَخَّرَهَا لَكُمۡ لِتُكَبِّرُواْ ٱللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَىٰكُمۡۗ وَبَشِّرِ ٱلۡمُحۡسِنِينَ ٣٧ ۞إِنَّ ٱللَّهَ يُدَٰفِعُ عَنِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْۗ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ خَوَّانٖ كَفُورٍ ٣٨ ﴾
حنیفى دین شده براى خدا غیرِ شریک مقرر کننده با وى. و هر که شریک مقرر کند با خدا، پس گویا که فروافتاد از آسمان، پس بربایند او را مرغانِ مردارخوار یا فروافکند او را باد به مکانى دور [828]. ﴿31﴾این است حکم و هر که تعظیم کند شعایر خدا را، پس این تعظیم از تقواى دل‌ها است. ﴿32﴾شما را در آن مواشى فایده‌هاست تا میعادى معین، باز جاى فرود آمدن آن به خانۀ قدیم است. ﴿33﴾و هر امّتى را معین ساختهایم طریق قربانى تا یاد کنند نام خدا را بر آنچه داده است ایشان را از چهار پایان مواشى. پس خداى شما خداى یکتا است، پس او را منقاد شوید و [یا محمّد] بشارت ده نیایش کنندگان را. ﴿34﴾آنان راکه چون یاد کرده شود خدا، بترسد دل ایشان و صبر کنندگان را بر آنچه برسد به ایشان و برپادارندگان نماز را و آنان راکه از آنچه روزى دادیم به ایشان خرج می‌کنند. ﴿35﴾و شترانِ قربانى را ساختهایم براى شما از شعایر خدا، شما را در آن نیکى است. پس یاد کنید نام خدا را بر نحر آن بر چهارپایى ایستاده، پس چون به زمین افتد پهلوى آن، بخورید از آن و بخورانید درویش بى‌سؤال را و سؤال کننده را. همچنین رام گردانیدیم چهارپایان را برای شما، بُوَد که شکر کنید. ﴿36﴾نمی‌رسد به خدا گوشت قربانىها و نه خون اینها و لیکن می‌رسد به وى پرهیزگارى از شما. همچنین رام گردانیدیم قربانی‌ها برای شما تا به بزرگى یادکنید خدا را به شکر آنکه راه نمود شما را. و بشارت ده نیکوکاران را. ﴿37﴾هرآیینه خدا دفع می‌کند از مسلمانان [829]. هرآیینه خدا دوست نمی‌دارد هر خیانت کنندۀ ناسپاس را. ﴿38﴾
﴿ أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَٰتَلُونَ بِأَنَّهُمۡ ظُلِمُواْۚ وَإِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ نَصۡرِهِمۡ لَقَدِيرٌ ٣٩ ٱلَّذِينَ أُخۡرِجُواْ مِن دِيَٰرِهِم بِغَيۡرِ حَقٍّ إِلَّآ أَن يَقُولُواْ رَبُّنَا ٱللَّهُۗ وَلَوۡلَا دَفۡعُ ٱللَّهِ ٱلنَّاسَ بَعۡضَهُم بِبَعۡضٖ لَّهُدِّمَتۡ صَوَٰمِعُ وَبِيَعٞ وَصَلَوَٰتٞ وَمَسَٰجِدُ يُذۡكَرُ فِيهَا ٱسۡمُ ٱللَّهِ كَثِيرٗاۗ وَلَيَنصُرَنَّ ٱللَّهُ مَن يَنصُرُهُۥٓۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ ٤٠ ٱلَّذِينَ إِن مَّكَّنَّٰهُمۡ فِي ٱلۡأَرۡضِ أَقَامُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتَوُاْ ٱلزَّكَوٰةَ وَأَمَرُواْ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَنَهَوۡاْ عَنِ ٱلۡمُنكَرِۗ وَلِلَّهِ عَٰقِبَةُ ٱلۡأُمُورِ ٤١ وَإِن يُكَذِّبُوكَ فَقَدۡ كَذَّبَتۡ قَبۡلَهُمۡ قَوۡمُ نُوحٖ وَعَادٞ وَثَمُودُ ٤٢ وَقَوۡمُ إِبۡرَٰهِيمَ وَقَوۡمُ لُوطٖ ٤٣ وَأَصۡحَٰبُ مَدۡيَنَۖ وَكُذِّبَ مُوسَىٰۖ فَأَمۡلَيۡتُ لِلۡكَٰفِرِينَ ثُمَّ أَخَذۡتُهُمۡۖ فَكَيۡفَ كَانَ نَكِيرِ ٤٤ فَكَأَيِّن مِّن قَرۡيَةٍ أَهۡلَكۡنَٰهَا وَهِيَ ظَالِمَةٞ فَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَىٰ عُرُوشِهَا وَبِئۡرٖ مُّعَطَّلَةٖ وَقَصۡرٖ مَّشِيدٍ ٤٥ أَفَلَمۡ يَسِيرُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ فَتَكُونَ لَهُمۡ قُلُوبٞ يَعۡقِلُونَ بِهَآ أَوۡ ءَاذَانٞ يَسۡمَعُونَ بِهَاۖ فَإِنَّهَا لَا تَعۡمَى ٱلۡأَبۡصَٰرُ وَلَٰكِن تَعۡمَى ٱلۡقُلُوبُ ٱلَّتِي فِي ٱلصُّدُورِ ٤٦ ﴾
دستورى جهاد داده شد آنان راکه کفّار با ایشان جنگ می‌کنند و هرآیینه خدا بر نصرت دادن ایشان تواناست. ﴿39﴾دستوری جهاد داده شد آنان راکه بیرون آورده شد ایشان را از خانه‌هاى ایشان به غیر حق، لیکن به سبب آنکه می‌گفتند پروردگار ما خدا است. و اگر نبودى دفع کردن خدا مردمان را بعض را به دست بعضى، ویران کرده می‌شد خلوت‌های رهبانان و عبادتخانه‌هاى نصارى و عبادتخانه‌هاى یهود و عبادتخانه‌هاى مسلمانان. یادکرده می‌شود در آن مواضع نام خدا بسیار. و البته نصرت خواهد داد خداکسى راکه قصد نصرت دین وى کند. هرآیینه خدا توانای غالب است. ﴿40﴾[نصرت خواهد داد] آنان راکه اگر دسترس دهیم ایشان را در زمین، برپا دارند نماز را و بدهند زکات را و بفرمایند به کار پسندیده و منع کنند از کار ناپسندیده. و خدا راست، نهایت همۀ کارها [830]. ﴿41﴾و اگر دروغى شمردند تو را، پس هرآیینه دروغى شمرده بودند پیش از ایشان قوم نوح و عاد و ثمود. ﴿42﴾و قوم ابراهیم و قوم لوط. ﴿43﴾و اهل مدین و دروغى شمرده شد موسى را. پس مهلت دادم این کافران را، باز گرفتار کردم ایشان را، پس چگونه بود عقوبت من. ﴿44﴾پس بسا دیهى که هلاک ساختیم آن را و وى ستمکار بود، پس وى افتاده است بر سقف‌هاى خود و بسیار چاه بیکار مانده و بسا محل بلند خراب شده. ﴿45﴾آیا سیر نکردهاند در زمین تا بود ایشان را دل‌هاکه فهم کنند به آن یا گوش‌هاکه بشنوند به آن. هرآیینه حال این است که نابینا نمىشوند چشم‌ها و لیکن نابینا مىشوند آن دل‌هاکه در سینهاند. ﴿46﴾
﴿ وَيَسۡتَعۡجِلُونَكَ بِٱلۡعَذَابِ وَلَن يُخۡلِفَ ٱللَّهُ وَعۡدَهُۥۚ وَإِنَّ يَوۡمًا عِندَ رَبِّكَ كَأَلۡفِ سَنَةٖ مِّمَّا تَعُدُّونَ ٤٧ وَكَأَيِّن مِّن قَرۡيَةٍ أَمۡلَيۡتُ لَهَا وَهِيَ ظَالِمَةٞ ثُمَّ أَخَذۡتُهَا وَإِلَيَّ ٱلۡمَصِيرُ ٤٨ قُلۡ يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِنَّمَآ أَنَا۠ لَكُمۡ نَذِيرٞ مُّبِينٞ ٤٩ فَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ لَهُم مَّغۡفِرَةٞ وَرِزۡقٞ كَرِيمٞ ٥٠ وَٱلَّذِينَ سَعَوۡاْ فِيٓ ءَايَٰتِنَا مُعَٰجِزِينَ أُوْلَٰٓئِكَ أَصۡحَٰبُ ٱلۡجَحِيمِ ٥١ وَمَآ أَرۡسَلۡنَا مِن قَبۡلِكَ مِن رَّسُولٖ وَلَا نَبِيٍّ إِلَّآ إِذَا تَمَنَّىٰٓ أَلۡقَى ٱلشَّيۡطَٰنُ فِيٓ أُمۡنِيَّتِهِۦ فَيَنسَخُ ٱللَّهُ مَا يُلۡقِي ٱلشَّيۡطَٰنُ ثُمَّ يُحۡكِمُ ٱللَّهُ ءَايَٰتِهِۦۗ وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٞ ٥٢ لِّيَجۡعَلَ مَا يُلۡقِي ٱلشَّيۡطَٰنُ فِتۡنَةٗ لِّلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٞ وَٱلۡقَاسِيَةِ قُلُوبُهُمۡۗ وَإِنَّ ٱلظَّٰلِمِينَ لَفِي شِقَاقِۢ بَعِيدٖ ٥٣ وَلِيَعۡلَمَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡعِلۡمَ أَنَّهُ ٱلۡحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَيُؤۡمِنُواْ بِهِۦ فَتُخۡبِتَ لَهُۥ قُلُوبُهُمۡۗ وَإِنَّ ٱللَّهَ لَهَادِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٖ ٥٤ وَلَا يَزَالُ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ فِي مِرۡيَةٖ مِّنۡهُ حَتَّىٰ تَأۡتِيَهُمُ ٱلسَّاعَةُ بَغۡتَةً أَوۡ يَأۡتِيَهُمۡ عَذَابُ يَوۡمٍ عَقِيمٍ ٥٥ ﴾
و زود مىطلبند از تو عذاب را و هرگز خلاف نخواهد کرد خدا وعده خود را. و هرآیینه یک روز نزدیک پروردگار تو مانند هزار سال است از آنچه مىشمرید [831]. ﴿47﴾و بسا دیه که مهلت دادم آن را و آن ستمکار بود، باز گرفتار کردم آن را. و به سوى من است بازگشت. ﴿48﴾بگو: اى مردمان! جز این نیست که من براى شما ترسانندۀ آشکارم. ﴿49﴾پس آنان‌که ایمان آوردند و کارهاى شایسته کردند، ایشان راست آمرزش و روزى نیک. ﴿50﴾و آنان‌که سعى کردند در آیات ما عاجزکنان، [به زعم خود] ایشانند اهل دوزخ. ﴿51﴾و نفرستادیم پیش از تو هیچ فرستاده و نه هیچ صاحب وحى، الاّ چون آرزویى به خاطر بست، افکند شیطان چیزى در آرزوی وى. پس دور می‌کند خدا آنچه شیطان انداخته است. باز محکم می‌کند خدا آیات خود را و خدا دانای با حکمت است [832]. ﴿52﴾تا بگرداند خدا آنچه شیطان افکَنَد، بلایى در حق آنان‌که در دلِ ایشان بیماری است و آنان‌که سخت است دل ایشان. و هرآیینه ستمکاران در مخالفت دور و درازند. ﴿53﴾و تا بدانند آنان‌که داده شده است ایشان را علم که آن وحى، راست است از جانب پروردگار تو، پس ایمان آرند به آن، پس نیایش کنند برای خدا دل ایشان. و هرآیینه خدا راه نماینده است مسلمانان را به سوى راه راست. ﴿54﴾و همیشه باشند کافران در شبهه از آن وحى تا وقتى که بیاید به ایشان قیامت، ناگهان یا بیاید به ایشان عقوبت، روزى بی‌نهایت نحس. ﴿55﴾
﴿ ٱلۡمُلۡكُ يَوۡمَئِذٖ لِّلَّهِ يَحۡكُمُ بَيۡنَهُمۡۚ فَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ فِي جَنَّٰتِ ٱلنَّعِيمِ ٥٦ وَٱلَّذِينَ كَفَرُواْ وَكَذَّبُواْ بَِٔايَٰتِنَا فَأُوْلَٰٓئِكَ لَهُمۡ عَذَابٞ مُّهِينٞ ٥٧ وَٱلَّذِينَ هَاجَرُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ ثُمَّ قُتِلُوٓاْ أَوۡ مَاتُواْ لَيَرۡزُقَنَّهُمُ ٱللَّهُ رِزۡقًا حَسَنٗاۚ وَإِنَّ ٱللَّهَ لَهُوَ خَيۡرُ ٱلرَّٰزِقِينَ ٥٨ لَيُدۡخِلَنَّهُم مُّدۡخَلٗا يَرۡضَوۡنَهُۥۚ وَإِنَّ ٱللَّهَ لَعَلِيمٌ حَلِيمٞ ٥٩ ۞ذَٰلِكَۖ وَمَنۡ عَاقَبَ بِمِثۡلِ مَا عُوقِبَ بِهِۦ ثُمَّ بُغِيَ عَلَيۡهِ لَيَنصُرَنَّهُ ٱللَّهُۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٞ ٦٠ ذَٰلِكَ بِأَنَّ ٱللَّهَ يُولِجُ ٱلَّيۡلَ فِي ٱلنَّهَارِ وَيُولِجُ ٱلنَّهَارَ فِي ٱلَّيۡلِ وَأَنَّ ٱللَّهَ سَمِيعُۢ بَصِيرٞ ٦١ ذَٰلِكَ بِأَنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡحَقُّ وَأَنَّ مَا يَدۡعُونَ مِن دُونِهِۦ هُوَ ٱلۡبَٰطِلُ وَأَنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡعَلِيُّ ٱلۡكَبِيرُ ٦٢ أَلَمۡ تَرَ أَنَّ ٱللَّهَ أَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ فَتُصۡبِحُ ٱلۡأَرۡضُ مُخۡضَرَّةًۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٞ ٦٣ لَّهُۥ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِۚ وَإِنَّ ٱللَّهَ لَهُوَ ٱلۡغَنِيُّ ٱلۡحَمِيدُ ٦٤ ﴾
پادشاهى آن روز خدا راست، حکم کند میان ایشان. پس آنان‌که ایمان آوردند و کارهای شایسته کردند، در بوستان‌های نعمت باشند. ﴿56﴾و آنان‌که کافر شدند و دروغ شمردند آیات ما را، پس آن جماعت ایشان را باشد عذاب خوار کننده. ﴿57﴾و آنان‌که هجرت کردند در راه خدا، پس کشته شدند یا بمردند، هرآیینه روزى دهد ایشان را خدا روزىِ نیک [833]. و هرآیینه خدا، وی بهترینِ روزى دهندگان است. ﴿58﴾البته درآرد ایشان را به موضعی که خوشنود شوند از آن و هرآیینه خدا دانای بردبار است. ﴿59﴾حکم این است. و هر که در پى ایذاى کسى افتاد به مانند آنکه ایذا داده شد او را، بعد از آن تعدّى کرده شد بر وى، هرآیینه نصرت خواهد داد او را خدا. هرآیینه خدا بخشایندۀ آمرزگار است. ﴿60﴾این نصرت به سبب آن است که خدا در مىآرد شب را در روز و درمىآرد روز را در شب و به سبب آن است که خدا شنوای بیناست. ﴿61﴾این نصرت به سبب آن است که خدا، همونست ثابت و آنچه می‌خوانند کافران بجز وى، همونست باطل. و به سبب آن است که خدا همونست بلند مرتبۀ بزرگ قدر. ﴿62﴾آیا ندیدى که خدا فرود آورد از آسمان آب را، پس زمین سرسبز شود. هرآیینه خدا لطف کنندۀ داناست. ﴿63﴾او راست آنچه در آسمان‌ها است و آنچه در زمین است. و هرآیینه خدا همونست بى‌نیاز ستودهکار. ﴿64﴾
﴿أَلَمۡ تَرَ أَنَّ ٱللَّهَ سَخَّرَ لَكُم مَّا فِي ٱلۡأَرۡضِ وَٱلۡفُلۡكَ تَجۡرِي فِي ٱلۡبَحۡرِ بِأَمۡرِهِۦ وَيُمۡسِكُ ٱلسَّمَآءَ أَن تَقَعَ عَلَى ٱلۡأَرۡضِ إِلَّا بِإِذۡنِهِۦٓۚ إِنَّ ٱللَّهَ بِٱلنَّاسِ لَرَءُوفٞ رَّحِيمٞ ٦٥ وَهُوَ ٱلَّذِيٓ أَحۡيَاكُمۡ ثُمَّ يُمِيتُكُمۡ ثُمَّ يُحۡيِيكُمۡۗ إِنَّ ٱلۡإِنسَٰنَ لَكَفُورٞ ٦٦ لِّكُلِّ أُمَّةٖ جَعَلۡنَا مَنسَكًا هُمۡ نَاسِكُوهُۖ فَلَا يُنَٰزِعُنَّكَ فِي ٱلۡأَمۡرِۚ وَٱدۡعُ إِلَىٰ رَبِّكَۖ إِنَّكَ لَعَلَىٰ هُدٗى مُّسۡتَقِيمٖ ٦٧ وَإِن جَٰدَلُوكَ فَقُلِ ٱللَّهُ أَعۡلَمُ بِمَا تَعۡمَلُونَ ٦٨ ٱللَّهُ يَحۡكُمُ بَيۡنَكُمۡ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ فِيمَا كُنتُمۡ فِيهِ تَخۡتَلِفُونَ ٦٩ أَلَمۡ تَعۡلَمۡ أَنَّ ٱللَّهَ يَعۡلَمُ مَا فِي ٱلسَّمَآءِ وَٱلۡأَرۡضِۚ إِنَّ ذَٰلِكَ فِي كِتَٰبٍۚ إِنَّ ذَٰلِكَ عَلَى ٱللَّهِ يَسِيرٞ ٧٠وَيَعۡبُدُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَا لَمۡ يُنَزِّلۡ بِهِۦ سُلۡطَٰنٗا وَمَا لَيۡسَ لَهُم بِهِۦ عِلۡمٞۗ وَمَا لِلظَّٰلِمِينَ مِن نَّصِيرٖ ٧١ وَإِذَا تُتۡلَىٰ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتُنَا بَيِّنَٰتٖ تَعۡرِفُ فِي وُجُوهِ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ ٱلۡمُنكَرَۖ يَكَادُونَ يَسۡطُونَ بِٱلَّذِينَ يَتۡلُونَ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتِنَاۗ قُلۡ أَفَأُنَبِّئُكُم بِشَرّٖ مِّن ذَٰلِكُمُۚ ٱلنَّارُ وَعَدَهَا ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْۖ وَبِئۡسَ ٱلۡمَصِيرُ ٧٢﴾
آیا ندیدى که خدا مسخّر کرد براى شما آنچه در زمین است و مسخّر ساخت کشتی‌ها، می‌رود در دریا به فرمان او. و نگاه می‌دارد آسمان را از آنکه بیفتد بر زمین، مگر به دستورى وی. هرآیینه خدا در حق مردمان، بخشایندۀ مهربان است. ﴿65﴾و اوست آنکه زنده کرد شما را، باز بمیراند شما را، باز زنده کند شما را. هرآیینه آدمى ناسپاس است. ﴿66﴾براى هر گروهى معین کردهایم شریعتى راکه ایشان عمل کنندهاند بر آن، پس باید که نزاع نکنند با تو در این کار و بخوان به سوى پروردگار خویش. هرآیینه تو بر راه راستى. ﴿67﴾و اگر مکابره نمایند با تو، بگو خدا داناتر است به آنچه مىکنید. ﴿68﴾خدا حکم خواهد کرد میان شما روز قیامت در آنچه اندر آن اختلاف می‌کنید [834]. ﴿69﴾آیا ندانستى که خدا می‌داند هرچه در آسمان و زمین است؟ هرآیینه این همه ثبت است در کتابى. این همه بر خدا آسان است. ﴿70﴾و عبادت مىکنند بجز خدا چیزی راکه فرونفرستاده است خدا حجتى بر آن و چیزى که نیست ایشان را بر ثبوت آن دانش. و نیست ستمکاران را هیچ یارى دهنده. ﴿71﴾و چون خوانده می‌شود بر ایشان آیات ما واضح آمده، مىشناسى در روی این کافران ناخوشى. نزدیک می‌شوند از آنکه حمله کنند بر آنان‌که می‌خوانند بر ایشان آیاتِ ما. بگو آیا خبر دهم شما را به نا خوشتر از این؟ آن دوزخ است. وعده داده است خدا آن را به کافران و وى بد جایى است. ﴿72﴾
﴿ يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٞ فَٱسۡتَمِعُواْ لَهُۥٓۚ إِنَّ ٱلَّذِينَ تَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ لَن يَخۡلُقُواْ ذُبَابٗا وَلَوِ ٱجۡتَمَعُواْ لَهُۥۖ وَإِن يَسۡلُبۡهُمُ ٱلذُّبَابُ شَيۡٔٗا لَّا يَسۡتَنقِذُوهُ مِنۡهُۚ ضَعُفَ ٱلطَّالِبُ وَٱلۡمَطۡلُوبُ ٧٣ مَا قَدَرُواْ ٱللَّهَ حَقَّ قَدۡرِهِۦٓۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ ٧٤ ٱللَّهُ يَصۡطَفِي مِنَ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةِ رُسُلٗا وَمِنَ ٱلنَّاسِۚ إِنَّ ٱللَّهَ سَمِيعُۢ بَصِيرٞ ٧٥ يَعۡلَمُ مَا بَيۡنَ أَيۡدِيهِمۡ وَمَا خَلۡفَهُمۡۚ وَإِلَى ٱللَّهِ تُرۡجَعُ ٱلۡأُمُورُ ٧٦ يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱرۡكَعُواْ وَٱسۡجُدُواْۤ وَٱعۡبُدُواْ رَبَّكُمۡ وَٱفۡعَلُواْ ٱلۡخَيۡرَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ۩ ٧٧ وَجَٰهِدُواْ فِي ٱللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِۦۚ هُوَ ٱجۡتَبَىٰكُمۡ وَمَا جَعَلَ عَلَيۡكُمۡ فِي ٱلدِّينِ مِنۡ حَرَجٖۚ مِّلَّةَ أَبِيكُمۡ إِبۡرَٰهِيمَۚ هُوَ سَمَّىٰكُمُ ٱلۡمُسۡلِمِينَ مِن قَبۡلُ وَفِي هَٰذَا لِيَكُونَ ٱلرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيۡكُمۡ وَتَكُونُواْ شُهَدَآءَ عَلَى ٱلنَّاسِۚ فَأَقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتُواْ ٱلزَّكَوٰةَ وَٱعۡتَصِمُواْ بِٱللَّهِ هُوَ مَوۡلَىٰكُمۡۖ فَنِعۡمَ ٱلۡمَوۡلَىٰ وَنِعۡمَ ٱلنَّصِيرُ ٧٨ ﴾
اى مردمان! پدید آورده شد داستانی پس بشنوید آن را. هرآیینه آنان‌که می‌خوانید بجز خدا، آفریدن نتوانند مگسى را، اگرچه جمع شوند برای آن .و اگر برباید از ایشان مگس، چیزى، خلاص نتوانند کرد آن را از مگس. ناتوان شد طالب و مطلوب [835]. ﴿73﴾تعظیم نکردند خدا را حق تعظیم او. هرآیینه خدا توانای غالب است. ﴿74﴾خدا برمىگزیند فرستادهها از فرشتگان و از مردمان. هرآیینه خدا شنوای بینا است. ﴿75﴾می‌داند آنچه پیش روی ایشان است و آنچه پسِ پشت ایشان است و به سوى خدا بازگردانیده می‌شوند کارها. ﴿76﴾اى مسلمانان! رکوع کنید و سجده بجا آرید و عبادت نمایید پروردگار خود را و بکنید کار نیکو، امید است که رستگار شوید. ﴿77﴾و جهاد کنید در راه خدا حق جهادى که براى خدا باشد. وى برگزید شما را و نساخت بر شما در دین، هیچ تنگى. مشروع کرد دین پدر شما ابراهیم. خدا نام نهاد شما را مسلمانان پیش از این [836]و در قرآن نیز. تا باشد پیغامبر گواه بر شما و باشید شما گواه بر مردمان، پس برپا دارید نماز را و بدهید زکات را و چنگ زنید به خدا، اوست خداوند شما، پس نیکو خداوند است و نیکو مددگار است. ﴿78﴾
[819] یعنی تکبرکنان. [820] یعنی اگر از این غصّه بمیرد، هیچ ضرر نکند. [مؤلف] هر کس گمان مى‌کرد که خدا او [= پیامبرش] را در دنیا و آخرت هرگز یارى نخواهد کرد، [و حال که مى‌بیند یارى کرده، و بدین خاطر به خشم آمده است]، پس ریسمانی به سقف (خانه‌اش) بیاویزد، [و خود را حلق آویز کند]، و [نفس خود را] قطع کند [و تا لبه پرتگاه مرگ پیش رود]، و آن‌گاه بنگرد که آیا (این) تدبیرش خشم او را از میان مى‌برد؟!. [مُصحح] [821] یعنی در دنیا. [822] یعنی برای نمازگزاران. [823] یعنی یوم نحر و ایَّام تشریق. [824] یعنی کعبه: زیراکه اوّل بنا شد بعد از آن بیت‌المقدس. [825] یعنی شتر و گاو و بز و گوسفند. [826] یعنی میته و خونِ مسفوح. [827] یعنی گواهی دروغ. [828] حاصل آن است که هلاک شد به وجهی که امید نجات نماند. [829] یعنی ضرر اعدای ایشان را. [830] درین آیت دلالت است بر صحتِ خلافتِ خلفای اربعه، زیراکه ایشان مهاجرین اولین بودند و متمکن شدند در زمین. پس لازم آید که اقامت صلوة و ایتاء زکوة و امر به معروف و نهی از منکر از ایشان به ظهور رسد و تمکین فی الارض چون به آن خصال جمع شود، همان است خلافت نبوت. [831] یعنی اگر خواهد، کار هزار سال در یک روز تمام کند. پس این به سبب عجز نیست، بلکه بنابر مصالحی که جز اوکس نمی‌داند. [832] مترجم گوید: مثلاً آن حضرتجبه خواب دیدند که هجرت کرده‌اند به زمینی که نخل بسیار دارد. پس وهم به جانب یمامه و هجر رفت و در نفس الامر مدینه بود. مثلاً آن حضرتجبه خواب دیدند که به مکه درآمده‌اند، حلق و قصر می‌کنند. پس وهم آمد که در همان سال این معنی واقع شود و در نفس الامر بعد از سال‌های چند متحقق شد و در امثال این صورت، امتحان مخلصان و منافقان در میان می‌آید، والله اعلم. [833] یعنی در بهشت. [834] مترجم گوید: درین آیت اشاره است به آنکه اختلاف شرائع به سبب اختلاف عصور است و همه شرائع، حق است و در زمان خود معمول به است، پس نزاع در حقیقت به آنها نباید کرد. [835] یعنی عابد و معبود. [836] یعنی در کتب سابقه.