وجوب خدمت زن، برای همسرش

آری از بعضی احادیثی که در بحث گذشته آمد بطور واضح معلوم می‌گردد که بر زن واجب است که از شوهرش بقدر استطاعت، تبعیت نموده و خدمتش نماید. در این هیچ شکی نیست که کار در منزل و تربیت فرزندان و دیگر امور مانند این جزء اولین اموری‌اند که در این خدمت داخل می‌باشند. و علما در این مورد اختلاف نظر دارند.

شیخ الاسلام ابن تیمیه در «الفتاوی» [۱۷۴]می‌فرماید: علما در این مورد اختلاف نموده‌اند که آیا خدمت نمودن به شوهر از قبیل شست و رفت در منزل، پخت و پز غذا، پختن نان، خمیر کردن، تهیه غذا برای غلامهای شوهر، تهیه آب و علف برای حیوانات شوهر و دیگر امور بر زن لازم است یا خیر؟

بعضی از علما می‌گویند که انجام این خدمات بر زن واجب نیست و این نظریه ضعیف است مانند ضعیف بودن نظریه کسانی که می‌گویند همبستری و معاشرت نیز واجب نیست. زیرا این زندگی و معاشرت نیک نیست. حتی فرد همراه و همسفر انسان که مانند رفیق و همراه انسان در زندگی است اگر با انسان همکاری ننماید پس او بر خورد خوبی در زندگی نداشته است.

و بعضی دیگر از علما می‌گویند ـ که حق هم با آنهاست‌ـ انجام خدمت بر زن واجب است زیرا شوهر همانگونه که قرآن می‌گوید: آقا و سردار زن است و از دیدگاه سنتِ پیامبر چنانکه بیان شد، زن اسیر و برده‌ی مرد است [۱۷۵]. و بر اسیر و برده همانگونه که عرف و معمول است خدمت نمودن برای آقایش واجب بوده واین برخورد نیک است.

و از گروه قائلین به وجوب خدمت، بعضی ها گفته‌اند که خدمت اندک واجب است و بعضی دیگر گفته‌اند که خدمتی که شایسته باشد، واجب است و همین هم حق است که انجام خدماتی که شایسته مرد باشد بر زن واجب است و این وجوب با تغییر حالات متغییر می‌گردد، زیرا خدماتی که زن چادرنشین و عشایری انجام می‌دهد با خدماتی که یک زن روستایی انجام می‌دهد فرق دارد و خدمات یک زن قوی مانند خدمات زن ضعیف نیست.

بنده (آلبانی) می‌گویم که همین قول انشاءالله و بتوفیق خداوند حق است و انجام خدمات خانه بر زن واجب است.دیدگاه امام مالک اصبغ [۱۷۶]، ابوبکر بن ابی شیبه، جوزجانی از حنابله [۱۷۷]و گروهی از سلف و خلف نیز همین می‌باشد [۱۷۸]. بنده دلیلی درست برای کسانی که خدمت زن به شوهرش را واجب نمی‌دانند، نیافتم.

اما گفته بعضیها که قائلند: همانا عقد نکاح، تقاضا و خواهان استمتاع (جماع) است نه استخدام، مردود می‌باشد، زیرا زن نیز از مرد استمتاع حاصل می‌نماید، پس هر دو از این لحاظ برابرند و معلوم و واضح است که خداوند تبارک و تعالی چیز دیگری بر شوهر نسبت به زن فرض نموده که همان دادن خرج لباس و مسکن زن می‌باشد. پس عدل و انصاف حکم می‌کند که در مقابل این اعمال چیز دیگری را برای زن واجب بگرداند که برای شوهر انجام دهد و این جز خدمت کردن به شوهر چیز دیگری نمی‌باشد. بالاخص که مدیریت مرد بر زن از نص گذشته قرآن ثابت است. و اگر زن خدمت مرد را انجام ندهد پس مرد مجبور می‌گردد که در خانه برای زن خدمت نماید و این باعث می‌گردد که زن بر مرد، مدیر و سرپرست باشد و واضح است که این سند عکس آیه قرآن است؛ پس معلوم گردید که انجام خدمات به مرد، بر زن واجب است و همین مقصود آیه قرآن است. دیگر اینکه اگر مرد انجام خدمات را به عهده گیرد باعث دو چیز کاملا متضاد می‌گردد:

۱- اول اینکه خدمت نمودن مرد باعث جلوگیری وی از تلاش برای کسب رزق و روزی و دیگر مصالح می‌گردد.

۲- زن در خانه نسبت به اموری که انجامش برای او واجب است بیکار می‌ماند.

مردود بودن این مطلب در شریعت که حقوق زن و مرد را برابر داشته، بلکه حتی مردها را برتری داده بر کسی مخفی نیست.

و به همین سبب رسول الله جبه شکایت دخترش فاطمه لهنگامی که به حضور ایشان آمده و از اذیت و تکلیفی که از آسیاب‌دستی می‌دید شکایت نمود، رسیدگی نکرده و شکایتش را پاسخ مثبت نداد. جریان از این قرار است که خبر به فاطمه رسید که برای پیامبر غلامانی آمده است. ایشان به خانه پیامبر آمده و چون به خانه رسیدند پیامبر جرا ندیدند، عایشه لرا از جریان با خبر نمودند، چون پیامبرتشریف آوردند، عایشه پیامبر را از جریان با خبر نمودند.

علیسمی‌گوید: رسول اللهجنزد ما آمدند در حالیکه ما دراز کشیده بودیم و می‌خواستیم بخوابیم، چون رسول را دیدیم خواستیم بلند شویم، پیامبر فرمودند راحت باشید و جلو آمده در میان من و فاطمه نشستند. من سردی پایشان را بر شکمم احساس نمودم. سپس فرمودند آیا شما را به چیزی بهتر از آنچه که خواستید راهنمایی نکنم، چون خواستید بخوابید و یا به بستر خواب رفتید، سی و سه بار سبحان الله و سی و سه بار الحمد لله و سی وچهار بار الله اکبر بگوئید. این از خادم برای شما بهتر است. علی سمی‌گوید: از آن شب به بعد این ورد را ترک نکردم. راوی می‌گوید به علی سگفته شد: حتی شب صفین ترک نکردی؟ علی گفت: و حتی شب صفین ترک نکردم [۱۷۹].

در این روایت مشاهده نمودید که پیامبر جبه علی سنگفتند که بر فاطمه لخدمت ضروری نیست و همانا تو باید خدمت کنی. در حالیکه پیامبر جدر فیصله و داوری، طرفداریِ کسی را نمی‌کند. این توضیح و استدلالِ ابن قیم می‌باشد و هر کس در این امور تفصیل بیشتری را خواهان است به کتاب ارزنده‌‌ی ایشان «زاد المعاد في هدي خیر العباد» مراجعه نماید [۱۸۰].

در اینجا باید گفت از آنچه که گذشت گرچه وجوب خدمت زن برای مرد را ثابت می‌گرداند، ولی استحباب مشارکت مرد در اوقات فراغت با زن در خدمات خانه را نفی نمی‌کند. بلکه این عمل از نوع معاشرت نیک دو همسر با یکدیگر محسوب می‌گردد، به همین علت عایشه می‌فرماید که رسول الله جبه خدمت خانواده مشغول بودند، چون وقت نماز فرا می‌رسید به نماز می‌رفتند [۱۸۱].

و در روایتی دیگر آمده که، پیامبر انسانی از انسانها بودند، لباسشان را پیوند می‌زد و گوسفندشان را می‌دوشید و خدمت خویش را انجام می‌دادند [۱۸۲].

این پایان مطالبی است که خداوند تبارک و تعالی به ما توفیق داد تا درباره «آداب شب حجله» در این رساله بیان نمائیم.

بارالها تو پاکی و ستایش شایسته توست، و گواهی می‌دهم که بجز تو معبود به حقی نیست و از تو طلب آمرزش می‌نمایم و بسوی تو بازگشته و توبه می‌نمایم.

[۱۷۴]ـ الفتاوی ۲/۲۳۴/۲۳۵. [۱۷۵]ـ مترجم گوید: مقصود پیامبرجاز اسارت و بردگی آن اسارت و بردگی غلام و کنیزان دوران جاهلیت که از هیچ حقوقی برخوردار نبودند نیست. بلکه یک تشبیهی است در انجام خدمت یعنی همانگونه که اسیر و برده خدمت آقا و رئیسش را انجام می‌دهد و انجام خدمات بر او واجب است، بر زن نیز انجام خدمات امور خانه شوهر واجب است. [۱۷۶]ـ فتح الباری ۹/۴۱۸. [۱۷۷]ـ الاختیارات صفحه ۱۴۵. [۱۷۸]ـ نگا: زاد المعاد ۴/۴۶. [۱۷۹]ـ بخاری ۹/۴۱۷/۴۱۸. [۱۸۰]ـ زاد المعاد ۴/۴۵/۴۶. [۱۸۱]ـ این روایت را بخاری ۲/۱۲۹و۹/۴۱۸ و ترمذی ۳/۳۱۴ روایت نمودند و آنرا ترمذی صحیح قرار داده‌است و مخلص سه از شش از مخلصیات ۶۶/۱ و ابن سعد ۱/۳۶۶ روایت نموده‌اند. [۱۸۲]ـ از عائشه الشمائل ۲/۱۸۵ روایت نموده که رجال آن رجال بخاری است ولی در بعضی ضعف وجود دارد ولی احمد و ابوبکر شافعی با سند قوی روایت نمودند که بنده تحقیق آنرا در سلسلة الأحادیث الصحیحة تحت شماره ۶۷۰ بیان نمودم.