تالیفات و میراث علمی امام ذهبی:
فعالیت امام ذهبی در تالیف و تصنیف در اواخر قرن هفتم هنگامی که تنها بیست و پنج سال داشت آغاز شد. در آغاز تالیف به اختصار کتاب‌هایی در علوم مختلف پرداخت، برای مثال پیش از آنکه تاریخ اسلام را تالیف کند به اختصار کتاب‌هایی مانند «تاریخ نیشابور» اثر حاکم نیشابوری و «تاریخ مصر» اثر ابن یونس، و «تاریخ بغداد» اثر خطیب بغدادی، و «تاریخ دمشق» اثر ابن عساکر، و «وفيات الأعيان» ابن خلّکان پرداخت.
پس از سفرهای گسترده و دیدار با شیوخی پرشمار در قریه «کَفْر بَطْنا» رحل اقامت افکند و در آن محیط آرام تقریبا به صورت کامل همه وقت خود را صرف تالیف و تصنیف نمود و در همین حال مسئولیت چند مدرسه را نیز بر عهده گرفت.
امام ذهبی تقریبا به مدت نیم قرن به تالیف پرداخت تا آنکه در پایان عمر خود نابینا شد [۹۹].
ذهبی میراث علمیِ عظیمی از خود به جای گذاشت که بیشتر آن در زمینه حدیث و علوم وابسته به آن می‌باشد. اما با این وجود میراث علمی امام ذهبی اکثر علوم اسلامی را در بر می‌گیرد، از جمله قرائات و حدیث و مصطلح الحدیث و عقائد و فقه و اصول فقه و رقائق و تاریخ و تراجم و دیگر علوم. متاسفانه هنوز بخش بزرگی از این میراث علمی مفقود است و یا به صورت مخطوطه (دست‌نوشته) در کتابخانه‌های بزرگ نگهداری می‌شود.
یک سوم تالیفات امام ذهبی -چنانکه پیشتر بیان شد- مختصرات کتاب‌های مهم تاریخی است که پیش از وی تالیف شده‌اند [۱۰۰].
علاوه بر آن، امام ذهبی کتاب‌هایی مهم در زمینه تاریخ و تراجم به رشته تالیف در آورده است، از جمله: «تذکرة الحُفّاظ، میزان الاعتدال، معرفة القُراء الکبار علی الطبقات والأعصار، المُعین في طبقات المحدثین، دیوان الضعفاء والمتروكين، العِبَر في خبر من غَبَر، المشتَبَه في أسماء الرجال، دول الإسلام والمُغني في الضعفاء» و کتاب‌هایی دیگر، اما مشهورترین کتاب‌های وی دو کتابند:
[۹۹] سلسلة أعلام الـمسلمین: الحافظ الذهبی، عبدالستار الشیخ، صفحه ۳۴۳-۳۴۴. [۱۰۰] درمیان کتاب‌های منسوب به امام ذهبی از کتابی به نام «الرسالة الذهبية لابن تیمية» نام برده شده است. محقق برجسته آثار ذهبی، دکتر بشار عواد این رساله را منسوب به ذهبی می‌داند و تقلبی بودن آن را نفی می‌کند اما برخی از محققان از جمله عبدالستار الشیخ نویسنده کتاب «الحافظ الذهبي» به سبب متن رکیک این کتاب ذهبی را نویسنده آن نمی‌داند و آن را ساخته دشمنان ابن تیمیه برمی‌شمارد. [رک: سلسلة اعلام الـمسلمین: الحافظ الذهبی. صفحه: ۳۵۱] (عبدالله .م)