۲- منظور از اختلاف افقها و تأثير آن در محقق شدن اثبات هلال ماه و پايان يافتن آن.
پرسش: منظور از اختلاف افقها و تأثیر آن در اثبات فرا رسیدن ماه قمرى یا پایان یافتن آن چیست؟
پاسخ: خواننده گرامى بدان که چه بسا هلال ماه در کشورى یک شب زودتر از کشورهاى دیگر دیده شود. علت این امر اختلاف افقهاى آن کشورهاست، همان طور که زمان طلوع خورشید در کشورها متفاوت است.
اختلاف افق ماه در فاصله کمتر از بیست و چهار فرسنگ امکانپذیر نیست. هر فرسنگ سه میل یعنى تقریباً ۵۵۴۴ متر است. بنابراین بین دو کشورى که مسافت بین آنها کمتر از (۵۵۴۴م×۲۴) =۱۳۳۰۵۶م =۱۳۳ کیلومتر و ۵۶ متر است اختلاف افق طلوع ماه وجود ندارد.
تقریباً یک و نیم برابر مسافت قصر نماز در سفر است همان طور که مشخص است، مسافت قصر نماز در سفر شانزده فرسنگ یا ۸٩ کیلومتر است. بنابراین بعضى از فقهاى شافعیه معتقدند که آغاز روزه و پایان آن و فرا رسیدن عید فطر در کشورهاى گوناگون، به خاطر مختلف بودن افقها در مسافتهاى دور، مختلف است، در حالى که جمهور فقها (حنفیه، مالکیه و حنابله) معتقدند که صرف نظر از اختلاف افقها آغاز روزه و فرا رسیدن ماه رمضان و همچنین فرا رسیدن عید فطر در بین تمامى مسلمانان یکى است. طبق این نظر، هرگاه رؤیت هلال در یکى از کشورها - نزدیک یا دور - به اثبات برسد، روزه بر تمام مسلمانان فرض مىگردد و در این مسأله حکم کشورى که هلال ماه را ندیده، همانند حکم کشورى است که هلال ماه را در آن دیدهاند.
دلیلى که جمهور به آن استدلال مىکنند این حدیث است: «صوموا لرؤيته وأفطروا لرؤيته فإن غمّي [غبّي] عليكم فأكملوا عدة شعبان ثلاثين». (متفق علیه، البخاری ۱٩۰٩. مسلم ۱۰۸۱).
معناى الفاظ حدیث: «غُمّى» یا «أُغمى» یعنى وجود ابر و نظیر آن در آسمان که سبب ندیدن هلال شود.
«با رؤیت هلال (ماه رمضان) روزه بگیرید و با رؤیت هلال (شوال) روزه را بخورید و چنانچه هوا ابرى بود، ماه شعبان را سى روز کامل حساب کنید».
از ادلهاى که شافعیه به آن استناد مىکنند، حدیث کریب است: امالفضل (لبابه دختر حارث هلالیه) او را به شام نزد معاویه فرستاد، کریب گوید: به شام رفتم و کار او را انجام دادم. هلال ماه رمضان طلوع کرد و رمضان فرا رسید. من هنوز در شام بودم؛ هلال رمضان را شب جمعه در شام دیدیم. سپس به سوى مدینه حرکت کردم و در آخر رمضان به مدینه رسیدم. عبداللَّه بن عباس از من در باره رؤیت هلال رمضان پرسید و گفت: هلال رمضان را چه وقت دیدید؟ گفتم: شب جمعه. سپس گفت: تو خودت آن را دیدى؟ گفتم، بله، و مردم هم آن را دیدند. مردم همگى روزه گرفتند و معاویه هم روزه گرفت. ابن عباس گفت: اما ما شب شنبه هلال را دیدیم و اکنون همچنان به روزه گرفتن ادامه مىدهیم تا اینکه ماه رمضان را سى روز کامل کنیم یا اینکه هلال (شوال) را ببینیم. گفتم: آیا به رؤیت هلال توسط معاویه و مردم شام و روزه گرفتن آنان اکتفا نمىکنید؟ گفت: نه، چون پیامبر خداصبه ما چنین امر کرده است. (مسلم ۱۰۸٧).
شاید در مسأله اختلاف افقها رأى و نظر جمهور که مىگوید هرگاه اهل کشورى هلال ماه را دیدند، بر دیگر کشورهاى اسلامى هم لازم است که از آن پیروى کنند ترجیح داده شود. (نیل الأوطار، الشوکانی ۴/۱٩۴).
چون این کار براى وحدت کلمه مسلمانان در زمان انجام عبادت روزه، بهتر و براى بستن راه اختلاف بین مسلمانان نیکوتر است. در ضمن واجب شدن گرفتن روزه به مطلق رؤیت هلال بستگى دارد نه به منطقه معین، مضاف بر آن، طبق گزارشهاى اخترشناسى جدید اختلاف زمانى بین دورترین کشورهاى اسلامى از نه ساعت تجاوز نمىکند. همچنین امروزه وسایل ارتباطى جدید، به آسانى امکان رساندن خبر رؤیت به کشورهاى دیگر را فراهم مىکند. با این کار کشورهاى اسلامى در آغاز گرفتن روزه و همچنین زمان فرارسیدن عید فطر، با هم وحدت پیدا مىکنند. (الفقه الإسلامي وأدلته، وهبه الزحیلی ۲/۶۱۰).
شاید حدیث ابن عباس که شافعیه به آن استدلال مىکنند و اختلاف افقها را مورد توجه قرار مىدهند، به عصرهاى آغازین برگردد؛ آن هم بخاطر دشوارى برقرارى ارتباط بین کشورها در آن زمان بود. اما در زمان‌هاى اخیر وسایل ارتباطاتى تغییر کرده و به شکل چشمگیرى پیشرفت کرده است. بخاطر همین پیشرفت، مکا‌ن‌هاى دور به هم نزدیک شدهاند و در طول چند ثانیه مىتوان بین کشورها و مکا‌ن‌هاى آباد ارتباط برقرار کرد. پس در این صورت و با وجود این وسایل پیشرفته ارتباطى، هیچ توجیهى براى اهمیت دادن و توجه کردن به اختلاف افقها وجود ندارد. خداوند داناتر است.