فصل دوم: نقش دین در زندگی انسان‌ها
چون عنوان و موضوع رساله (نقش دین در جامعه) است، پس مقصود از جامعه، جامعهء اسلامی و زندگی اجتماعی است، به خاطریکه زندگی انسان‌ها به دو بخش تقسیم است:
۱- بخش فردی و شخصی که به شخصیت هر انسان ارتباط می‌گیرد.
۲- بخش اجتماعی که به زندگی اجتماعی ارتباط می‌گیرد.
و این بخش متمم و مکمل اجتماع سالم و مرفه است.
پس بسا اوامر شرعی و احکام الهی به این دو بخش ارتباط می‌گیرد:
اول - بخش فردی مثل: اعتقادیات، عبادات، اخلاقیات، آداب و غیره هدایات و احکام.
دوم- بخش اجتماعی مثل: احکام اجتماعی و اوامر شرعی که در جامعهء انسانی و اسلامی لازمُ الاجراء است.
حالا بحث ما در این رساله از بخش دوم: یعنی زندگی اجتماعی و تشکیل جامعهء اسلامی است و بس، به خاطریکه عدۀ خوش‌باوران به این باورند که اسلام در بخش اول:
عقیده (ارتباط بنده با خدا) و احکام فقهی: روزه، نماز، حج، زکات منحصر است، بناءً به محراب و مسجد محصور کردند، و شعارهای جدایی دین از سیاست نیز از همین اشتباه و غلط فهمی نشأت می‌کند. (اما بخش عقاید را در رسالهء دیگری نوشتم، و بخش عبادات و احکام فقهی چون مفصل است به کتب فقه مراجعه شود).
در حال که خداوندأ اطاعت بلا قید و شرط و داخل‌شدن به اسلام را در همهء بخش‌های زندگی فردی و اجتماعی، سیاسی واداری لازم نموده، و تأکید می‌کند که مخالفت و سرپیچی از بخش‌های اجتماعی و سیاسی دین اسلام در واقع دنباله‌روی از شیطان است:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱدۡخُلُواْ فِي ٱلسِّلۡمِ كَآفَّةٗ وَلَا تَتَّبِعُواْ خُطُوَٰتِ ٱلشَّيۡطَٰنِۚ إِنَّهُۥ لَكُمۡ عَدُوّٞ مُّبِينٞ ٢٠٨﴾[البقرة: ۲۰۸].
یعنی: «ای مومنان! داخل شوید در اسلام پوره و پیروی مکنید (نقش) قدم‌های شیطان را بی‌گمان او دشمن آشکار شما است». پس اسلام هم عقیده است و هم شریعت، صرف عقیده را قبول‌کردن و بخش شریعت و احکام را ترک‌کردن مفهوم پوره در اسلام داخل‌شدن را ندارد، بلکه مخالف آیهء فوق است.
بخاطر بهبود زنندگی اجتماعی، به خاطر زندگی باعزت و حفظ کرامت انسانی خداوند مسلمان‌ها را به اخوت و برادری امر می‌کند.
بناءً لازمهء زندگی باعزت اخوت است، چنانکه اوامر دینی را راجع به این مبحث ذیلاً می‌خوانیم:
۱- اوامر دینی دایماً انسان‌ها را در فضای صلح و اخوت، برادری و برابری دعوت می‌دهد:
چنانچه می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِنَّا خَلَقۡنَٰكُم مِّن ذَكَرٖ وَأُنثَىٰ وَجَعَلۡنَٰكُمۡ شُعُوبٗا وَقَبَآئِلَ لِتَعَارَفُوٓاْۚ﴾[الحجرات: ۱۳].
«ای مردم! بیاید در پهلوی هم زندگی کنید، به خاطریکه همهء شما انسان‌ها از یک پدر و مادر هستید، قبایل و نجات مختلف به خاطر تعارف و معرفت شما است».
۲- نقش ارزنده و بارز دیگر دین اینست که زنجیرهای اسارت، و برتری‌های تزویری و نیرنگ‌های مختلف سمتی، قومی، نژادی، زبانی را شکسته و همهء اولاد آدم را برادر و برابر می‌خواند. و برتری را صرف در یک نقطه خلاصه می‌کند، که آن عبارت از تقوی و پرهیزگاری است و بس.
چنانچه قرآن کریم می‌فرماید:
﴿إِنَّ أَكۡرَمَكُمۡ عِندَ ٱللَّهِ أَتۡقَىٰكُمۡۚ﴾[الحجرات: ۱۳].
یعنی: «مکرم‌ترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شما است».
روی دلایل و شواهد فوق می‌توان گفت نقش دین در زندگی انسان‌ها نقش برادری و برابری، صلح و اخوت است.
تفصیل موضوع فوق با شرح بیشتر آیۀ کریمه، همراه با شأن نزول آن و اقوال مفسرین در موضوع عدالت اسلامی تحت عنوان اخوت اسلامی ان شاء الله توضیح می‌گردد.