نقش دین در جامعه

اصل اول: اخوت اسلامی

منظور از اخوت عام است یعنی اخوت دینی و اسلامی که در همۀ شعبات زندگی اسلامی و انسانی لازم است:

ألف: دربارۀ اخوت اسلامی قرآن کریم می‌فرماید:

﴿إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ إِخۡوَةٞ﴾[الحجرات: ۱۰].

یعنی: «مومنین برادر هم‌اند».

ب: پیامبر جمی‌فرماید:

«اَلمُسلِمُ اَخوُ المُسلِمِ لا یَظلِمُهُ، وَلا یُسلِمُهُ، مَن کَانَ فِي حَاجَةِ اَخِیهِ کَانَ اللهَ فِي حَاجَتِهِ وَمَن فَرَّجَ عَن مُسلِمٍ کُربَةً فَرّجَ اللهُ عَنهُ بِهَا کُربَةً مِن کُرَبِ یَومِ القیامة، وَمَن سَتَرَ مُسلِماً سَتَرَهُ اللهُ یَومَ القِیَامَةِ» (متفق علیه).

یعنی: مسلمان برادر مسلمان است بر او ظلم نمی‌کند و او را به دشمن تسلیم نمی‌دهد، کسـی که در صدد برآوردن نیازمندی و حاجت برادرش باشد خداوند در برآوردن حاجتش یاری می‌نماید و کسی که مشکلی مسلمانی را حل کند، خداوند در برابر آن مشکلی از مشکلات روز قیامت او را می‌گشاید و کسی که عیب مسلمانی را بپوشاند، خداوند در روز قیامت عیب او را می‌پوشاند.

ج: در حدیث دیگر می‌فرماید: «لاَ یُؤمِنُ اَحَدُکم حَتیَ یُحِبَ لأخیه مَا یُحِبُ لِنفسهِ». متفق علیه - ترمذی کتاب صفة القیامة (باب ۵٩).

یعنی: هیچ یکی از شما مؤمن کامل شمرده نمی‌شود تا چیزی را که برای خود می‌‌پسندد برای برادر مسلمان خود هم بپسندد.

د: وعن أبي موسی قال: قال رسول الله صلی الله علیه وسلم: «اَلمُومِنُ لِلمُؤمِنِ کَا لبُنیَانِ یَشُدُ بَعضُهُ بَعضاً» وَشَبَّك بَینَ أصَابِعِهِ.متفقٌ علیه. بخاری کتاب الادب (باب فضل تعاون المؤمنین).

از ابو موسی روایت است که رسول الله جفرمود: مسلمان برادرمسلمان [یعنی رابطهء مسلمان‌ها با همدیگر در تعاون و همکاری] چون ساختمانی است که برخی، برخی دیگر را محکم می‌سازد. سپس پیامبر جانگشت‌های خود را به همدیگر درآوردند (شبکه کردند).

شرح: قرطبی می‌گوید: این حدیث تمثیل است و در آن به همکاری و کمک مسلمان به مسلمین تشویق صورت گرفته است. زیرا تعمیر و ساختمان زمانی استوار می‌ماند که اجزای آن به هم چسپیده و محکم باشد ورنه خراب و ویران می‌شود.

همینگونه مسلمان بدون همکاری و یاری مسلمان دیگر امور دین و دنیای خود را به درستی انجام داده نمی‌تواند و نه به تنهائی می‌تواند به مصالح خویش پرداخته و در برابر ضررها مقاومت کند و در نتیجه کار دین و دنیایش سرانجام رنگ نگرفته و نیست و نابود می‌شود.

ح: وعن النعمان بن بشیر قال: قال رسول الله صلی الله علیه وسلم: «مَثَلُ المُؤمِنِینَ فِی تَوَادِّهِم وَتَرَاحُمِهِم وَتَعَاطُفِهِم، مَثَلُ الجَسَدِ إذَا اشتَکَی مِنهُ عُضوٌ تَدَاعَی لَهُ سَائِرُ الجَسَدِ السَّهرِ وَ الحُمَّی» (متفقٌ علیه).

از نعمان بن بشیر روایت است که رسول الله جفرمود: مثال مسلمان‌ها در محبت و رحمت و مهربانی‌شان به همدیگر مانند یک جسد است که هرگاه عضوی از آن به درد آید دیگر اعضای جسد در تب و بیدارخوابی با آن همراهی می‌کنند.

شرح: بدون شک هنگامی که در یک جامعه محبت، رحمت و همکاری حکمفرما شود، در شادی‌ها وغم‌ها نیز احساس واحدی برای همگان پدیدار می‌گردد.

و این حدیث بهترین راهنمایی است برای مسلمانان تا با درک وحدت دینی و انسانی‌شان از هرگونه همکاری و همیاری به همدیگر دریغ نورزند.

این اخوت چنان در اعماق قلوب مسلمانان راستین صدر اول اسلام نفوذ داشت که در برابر آن از برادر نسبی، قبیله، خانوادۀ خود و حتی از پدر و مادر خود گذشتند، چون مخالف عقیده‌شان بودند در برابرشان استاده جنگیدند که از این داستان‌ها در سورت‌های مختلف ازجمله: آیۀ دوم سورۀ مجادله و آیۀ (٩-۱۰) حشر و دیگر سورت‌های قرآنکریم بیان گردیده است.

این بود نمونهء اخوت اسلامی که به حیث یکی از اساسات مهم تشکیل جامعهء اسلامی وضع و مورد تطبیق قرار گرفته است، نه صرف در زمان پیامبر اکرم بلکه در دوره طلائی و فخر آفرین اسلام یعنی دورۀ خلفای راشدین به بهترین شکل تبارز کرده و مورد تطبیق قرار گرفته است که انشاء الله در بخش عدالت خلفاء بیان خواهیم نمود.

اصل دوم: تضامن اجتماعی «احساس مسؤلیت»

راجع به تضامن اجتماعی این موضوعات مورد بحث قرار می‌گیرد:

تضامن اجتماعی دو بخش دارد:

۱- بخش مادی:

مثال اول.

مثال دوم.

۲- بخش معنوی:

سوال و جواب.

۳- مراحل دعوت:

مرحلهء فردی.

مرحلهء اجتماعی.

۴- آیا دعوت به معروف موجب سلب آزادی نمی‌شود؟

۵- آیا دعوت باعث هرج مرج نمی‌شود؟

۶- امر به معروف عاری از خشونت.

٧- مثال دعوت عاری از خشونت.