۴- کثرت مناجات و دعاء
دعا در اسلام دارای جایگاه مخصوصی می‌باشد؛ چرا که انتهای تذلّل و نیازمندی به دربار پروردگار بزرگ را نشان میدهد، از این رو پیامبر اسلام جمی‌فرماید: دعا، خودش عبادت است [۵۰].
یعنی رکن بزرگ عبادت است؛ چرا که روی آوردن به خداوند متعال و بیزاری از غیر الله را بوضوح نشان میدهد [۵۱].
و پیامبر جدر مراسم حج بیش از معمول بقیه اوقات دعا کرده‌اند.
آن حضرت جدر وقت طواف دعا نموده [۵۲]، درحین وقوف بر صفا و مروه نیز دعا کرده است. و در روز عرفه در حالی که بر ناقه (شتر) خویش سوار بودند، دست‌ها را تا سینه بالا برده و تا غروب آفتاب دعا کردند. و بالاخره اینکه در مشعرالحرام "مزدلفه" بعد از اینکه نماز را در اول وقت خواندند، شروع به دعا کرده و تا قبل از طلوع آفتاب به حضور پروردگار خویش نیایش نمودند [۵۳].
و در روزهای تشریق پس از زدن دو جمره اول، رو به قبله می‌ایستاد، دست‌های خویش را بالا برده و دعا می‌کرد [۵۴].
حافظ ابن قیم می‌گوید: به‌اندازه قرائت سوره بقره می‌ایستاد [۵۵].
مثال‌هایی که گذشت در دعای مسأله از آن حضرت جروایت شده، اما ثنا و ذکر خداوند را از زمان بیرون شدن از مدینه منوّره تا بازگشت به ترک نکرده است، همیشه زبانش به ذکر خداوند مشغول بوده و خداوند را طوری که مناسب شأن او تعالی است، در همه حال ثنا می‌گفته است [۵۶].
لازم به یاد آوریست آنچه که از دعا و نیایش آن حضرت در موسم حج برای ما رسیده، نسبت به آن چه که نرسیده خیلی کم است؛ چرا که اصل در دعا اینست که به طور خفا و سرّی در بین پروردگار و بنده اش می‌باشد، و هر انسان از خدای خویش آن چیزی را می‌خواهد, که به آن احتیاج دارد.
اما در بعضی جاها که آن حضرت با صدای بلند دعا کرده، خواسته تا امّت را تعلیم بدهد و مسلم آن‌ها از ایشان پیروی نمایند، چنان که حدیث جابرانصاریس شاهد خوبی برای مدعای ماست که می‌فرماید: ...بعدا این آیه را تلاوت نمود:
﴿وَٱتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبۡرَٰهِۧمَ مُصَلّٗى﴾[البقرة: ۱۲۵]. و صدای خود را بلند نمود تا مردم بشنوند [۵۷].
و بر هیچ عاقلی مخفی نیست که ذکر و دعا از اهداف و مقاصد بزرگ حج می‌باشد که در این قول خداوند به آن تلمیح شده:
﴿فَإِذَا قَضَيۡتُم مَّنَٰسِكَكُمۡ فَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ كَذِكۡرِكُمۡ ءَابَآءَكُمۡ أَوۡ أَشَدَّ ذِكۡرٗا﴾[البقرة: ۲۰۰].
«پس هنگامی که مناسک حج خویش را انجام دادید همانگونه که پدران خویش را یاد می‌کنید خدا را یاد کنید و بلکه بیشتر از آن».
بلکه اعمال و شعائر حج بخاطر ذکر خداوند متعال مشروع شده، به طوری که در حدیث عائشهلاز پیامبر جآمده: طواف بیت الله، سعی بین صفا و مروه و زدن جمره بخاطر اقامه یاد خدای بزرگ مشروع شده است [۵۸].
و باید گفت دعاهایی که از آن حضرت در موسم حج نقل شده است از دعاهای جامع می‌باشند، مثل دعای آن حضرت در بین دو رکن یمانی [۵۹]:
﴿رَبَّنَآ ءَاتِنَا فِي ٱلدُّنۡيَا حَسَنَةٗ وَفِي ٱلۡأٓخِرَةِ حَسَنَةٗ وَقِنَا عَذَابَ ٱلنَّارِ﴾[البقره: ۲۰۱].
پس انسان موفق کسی است که به پیامبر خدا تأسّی و اقتدا نموده، حمد و ثنا بر پروردگار متعال و مناجات و تضرع به درگاه إلهی را فراموش نکند.
و لازم است که ذکر با حضور قلب بوده و دعا با اخلاص کامل و از عمق دل باشد، و هرگز شخص مسلمان در موسم حج وقتش را در کارهای بی‌فایده ضایع نکند، چرا که شاید این فرصت طلائی دیگر هرگز برایش میسر نشود.
[۵۰] جامع ترمذی، حدیث شماره: ۲۹۶۹. [۵۱] مراجعه شود به: تحفه الأحوذی از مبارکپوری: ۹/۲۲۰. [۵۲] سنن ابوداود، حدیث شماره: ۱۸۹۲. [۵۳] صحیح مسلم، حدیث شماره: ۱۲۱۸. [۵۴] صحیح البخاری، حدیث شماره: ۱۷۵۱. [۵۵] زاد المعاد: ۲/۲۸۵، مراجعه شود به سنن بیهقی: ۵/۱۴۹. [۵۶] برای تحقیق بیشتر و دانستن صفت مناجات و اذکار رسول خدا جدر موسم حج به صحیح بخاری احادیث شماره: ۱۵۴۴، ۱۵۵۰، ۱۷۵۰، ۱۷۵۱، ۱۷۹۷- و صحیح مسلم، حدیث شما ره: ۱۲۱۸ مراجعه شود. [۵۷] سنن نسائی، حدیث شماره: ۲۹۶۱. [۵۸] جامع ترمذی: حدیث شماره: ۹۰۲ ، سنن أبی داود: حدیث شماره: ۱۸۸۸. [۵۹] سنن ابو داود، حدیث شماره: ۱۸۹۲.