چرا و چگونه الله را بشناسیم

شفاعت لطفی عظیم از جانب خدا

بعد از اثبات وجود رابطه عاشقانه بین الله و بنده‌اش به مسأله شفاعت می‌پردازیم که به واقع رحمتی بزرگ برای بندگان خداست.

در مسأله شفاعت باید توجه داشت که ما نه حق انکار آن را داریم و نه تفسیر به رأی آن را. آنچه در قرآن آمده مورد قبول همه مسلمانان است بنابراین نادیده گرفتن شفاعت بی‌توجهی به آیات واضح الهی و تفسیر به رأی آن موجب خطا و اشتباه در این زمینه می‌شود.

در مسأله شفاعت چند نکته باید مورد توجه قرار گیرد و بدون توجه به این نکات در مورد شفاعت به خطا خواهیم رفت.

۱- کسانی می‌توانند شفاعت شوند که مؤمن و مسلمان باشند و مشرکان و منافقان را شفیعی نیست.

۲- در مسأله شفاعت گرداننده اصلی خداست و خدا امر می‌کند چه کسی شفیع چه کسی شود.

۳- با پناه بردن به درگاه دوست می‌توانیم از تبصره شفاعت استفاده بریم و اگر به غیر الله رجوع کنیم در حقیقت از رحمت الهی نا امید شده‌ایم در حالی که الله ارحم الراحمین است.

تدبر در آیات ذیل موجب روشن شدن حقیقت شفاعت می‌شود .

﴿وَٱتَّقُواْ يَوۡمٗا لَّا تَجۡزِي نَفۡسٌ عَن نَّفۡسٖ شَيۡ‍ٔٗا وَلَا يُقۡبَلُ مِنۡهَا عَدۡلٞ وَلَا تَنفَعُهَا شَفَٰعَةٞ وَلَا هُمۡ يُنصَرُونَ ١٢٣﴾[البقرة: ۱۲۳].«و بترسید از روزى که هیچکس چیزى [از عذاب خدا] را از کسى دفع نمى‌کند، و نه بدل و بلاگردانى از وى پذیرفته شود، و نه او را میانجیگرى سودمند افتد، و نه یارى شوند».

این آیه بنی اسرائیل را از روز قیامت می‌ترساند، روزی که نیکی‌های دیگری به درد انسان نمی‌خورد و زشتی‌های دیگران را به حساب او نمی‌نویسند، در آن روز وساطت دیگران برای انسان سودمند نیست و برای افرادی که استحقاق شفاعت شدن را ندارند، یاور و پناهگاهی نیست.

﴿لَيۡسَ لَهُم مِّن دُونِهِۦ وَلِيّٞ وَلَا شَفِيعٞ﴾[الأنعام: ۵۱].«[در آن روز هول انگیز] جز خدا سرپرست و شفیعی نخواهد».

﴿مَا مِن شَفِيعٍ إِلَّا مِنۢ بَعۡدِ إِذۡنِهِ﴾[یونس: ۳].«هیچکس جز به اجازه‌ی الله قدرت شفاعت کسی را ندارد».

﴿مَن ذَا ٱلَّذِي يَشۡفَعُ عِندَهُۥٓ إِلَّا بِإِذۡنِهِ﴾[البقرة: ۲۵۵].«چه کسی می‌تواند بدون اجازه‌ی الله به شفاعت برخیزد».

﴿لَّا يَمۡلِكُونَ ٱلشَّفَٰعَةَ إِلَّا مَنِ ٱتَّخَذَ عِندَ ٱلرَّحۡمَٰنِ عَهۡدٗا ٨٧﴾[مریم: ۸۷].«در آن روز کسی حق شفاعت دیگری را ندارد، مگر آنان که از خدای مهربان اجازه یافته‌اند».

﴿يَوۡمَئِذٖ لَّا تَنفَعُ ٱلشَّفَٰعَةُ إِلَّا مَنۡ أَذِنَ لَهُ ٱلرَّحۡمَٰنُ وَرَضِيَ لَهُۥ قَوۡلٗا ١٠٩﴾[طه: ۱۰۹].«(در قیامت) شفاعت هیچکس سودی نبخشد جز آن که خدای رحمان به او رخصت شفاعت داده و سخنش را پسندیده است».

﴿وَلَا يَشۡفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ٱرۡتَضَىٰ﴾[الأنبیاء: ۲۸].«و جز برای کسی که خدا بپسندد شفاعت نمی‌کنند». [یعنی افرادی مشمول شفاعت بندگان برگزیده خدا می‌شوند که خدا از آن‌ها راضی باشد].

خداوند در جریان طوفان نوح÷، شفاعت نوح برای همسر و فرزندش را نپذیرفت، ﴿وَلَا تُخَٰطِبۡنِي فِي ٱلَّذِينَ ظَلَمُوٓاْ﴾[المؤمنون: ۲۷]. «و درباره کسانی که [به سبب شرک و کفر] ستم ورزیده‌اند، با من سخن مگوی».

﴿وَيَوۡمَ تَقُومُ ٱلسَّاعَةُ يُبۡلِسُ ٱلۡمُجۡرِمُونَ ١٢ وَلَمۡ يَكُن لَّهُم مِّن شُرَكَآئِهِمۡ شُفَعَٰٓؤُاْ وَكَانُواْ بِشُرَكَآئِهِمۡ كَٰفِرِينَ ١٣﴾[الروم: ۱۲-۱۳].«و روزی که قیامت برپا می‌شود بدکاران نومید و اندوهگین شده و هیچ یاری و شفاعتی از جانب بت‌هایی شریک الله قرار دادند، نمی‌یابند.] و به راستی که مشرکان را شفیع و دادرسی نیست».

شفاعت کنندگان:

﴿وَلَا يَمۡلِكُ ٱلَّذِينَ يَدۡعُونَ مِن دُونِهِ ٱلشَّفَٰعَةَ إِلَّا مَن شَهِدَ بِٱلۡحَقِّ وَهُمۡ يَعۡلَمُونَ ٨٦﴾[الزخرف: ۸۶]. «و غیر خدای یکتا، آنان را که به خدایی می‌خوانند قادر به شفاعت کسی نیستند، مگر آنان که با علم یقین بر یگانگی الله گواهی دهند». در این آیه آمده است که خداوند شفاعت را حق بندگان خاص خود قرار داده است.

﴿وَكَم مِّن مَّلَكٖ فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ لَا تُغۡنِي شَفَٰعَتُهُمۡ شَيۡ‍ًٔا إِلَّا مِنۢ بَعۡدِ أَن يَأۡذَنَ ٱللَّهُ لِمَن يَشَآءُ وَيَرۡضَىٰٓ ٢٦﴾[النجم: ۲۶]. «و چه بسیار فرشته در آسمان‌ها می‌باشند که شفاعت‌شان سودمند نیست، جز به فرمان الله و بر آن کس که خدا بخواهد و از او خشنود باشد».

شفاعت شفیعان در حق بعضی سودمند نیست، افرادی که نماز نمی‌خوانند، و در یاری به مسکین بخل می‌ورزند و با اهل باطل به بطالت مشغولند و انسان‌هایی که روز قیامت را تکذیب می‌کنند، شفاعت کسی برای آن‌ها پذیرفته نمی‌شود، ﴿فَمَا تَنفَعُهُمۡ شَفَٰعَةُ ٱلشَّٰفِعِينَ ٤٨﴾[المدثر: ۴۸]. «پس آنان را شفاعت شفیعان سودى نمى‏دهد».

نحوه شفاعت شفیعان:

﴿ٱلَّذِينَ يَحۡمِلُونَ ٱلۡعَرۡشَ وَمَنۡ حَوۡلَهُۥ يُسَبِّحُونَ بِحَمۡدِ رَبِّهِمۡ وَيُؤۡمِنُونَ بِهِۦ وَيَسۡتَغۡفِرُونَ لِلَّذِينَ ءَامَنُواْۖ رَبَّنَا وَسِعۡتَ كُلَّ شَيۡءٖ رَّحۡمَةٗ وَعِلۡمٗا فَٱغۡفِرۡ لِلَّذِينَ تَابُواْ وَٱتَّبَعُواْ سَبِيلَكَ وَقِهِمۡ عَذَابَ ٱلۡجَحِيمِ ٧﴾[غافر: ۷].«کسانى که عرش [خدا] را حمل مى‌کنند، و آن‌ها که پیرامون آنند، به سپاس پروردگارشان تسبیح مى‌گویند و به او ایمان دارند و براى کسانى که گرویده‌اند طلب آمرزش مى‌کنند: «پروردگارا، رحمت و دانش [تو بر] هر چیز احاطه دارد؛ کسانى را که توبه کرده و راه تو را دنبال کرده‌اند ببخش و آن‌ها را از عذاب آتش نگاه دار».

آمرزش طلبیدن برای اهل ایمان:

﴿رَبَّنَا وَأَدۡخِلۡهُمۡ جَنَّٰتِ عَدۡنٍ ٱلَّتِي وَعَدتَّهُمۡ وَمَن صَلَحَ مِنۡ ءَابَآئِهِمۡ وَأَزۡوَٰجِهِمۡ وَذُرِّيَّٰتِهِمۡ﴾[غافر: ۸].«پروردگارا، آنان را در باغ‌هاى جاوید که وعده‌شان داده‌اى، با هر که از پدران و همسران و فرزندان‌شان که به صلاح آمده‌اند، داخل کن، زیرا تو خود ارجمند و حکیمى».

درخواست از الله برای وارد بهشت کردن شفاعت شدگان:

﴿وَقِهِمُ ٱلسَّيِّ‍َٔاتِۚ وَمَن تَقِ ٱلسَّيِّ‍َٔاتِ يَوۡمَئِذٖ فَقَدۡ رَحِمۡتَهُۥۚ وَذَٰلِكَ هُوَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡعَظِيمُ ٩﴾[غافر: ۹].«و آنان را از بدی‌ها نگاه دار، و هر که را در آن روز از بدی‌ها حفظ کنى، البته رحمتش کرده‌اى؛ و این همان کامیابى بزرگ است».

با توجه به این سه آیه متوجه می‌شویم خداوند برای بخشیدن بندگان و چشم پوشی از اشتباهات آن‌ها، فرشتگانی را مأمور کرده تا برای مؤمنان دعا کنند و به واقع دعای فرشتگان و مؤمنان برای اهل ایمان، آنان که الله از آن‌ها راضی شده، پذیرفته می‌شود و شفاعت همین است.

﴿وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ يُسَبِّحُونَ بِحَمۡدِ رَبِّهِمۡ وَيَسۡتَغۡفِرُونَ لِمَن فِي ٱلۡأَرۡضِ﴾[الشوری: ۵]. «و فرشتگان، پروردگارشان را همواره همراه با سپاس و ستایش تسبیح می‌گویند، و برای کسانی که در زمین هستند، درخواست آمرزش می‌کنند».

اما آیه‌ای دیگر در رابطه با شفاعت، آیه‌ای است که خداوند شفاعت را مخصوص خود می‌داند و این آیه نشان می‌دهد شفاعت از رحمت الهی ناشی می‌شود و به گونه‌ای که عوام می‌پندارند نیست. عده‌ای از عوام معتقدند وقتی خدا از بنده‌اش ناراضی است و بر انسان خشم گرفته، می‌توانیم بنده دیگر را واسطه قرار دهیم تا از شر عذاب الله رها شویم و خدا به خاطر آن واسطه انسان را می‌بخشد، هم چنین معتقدند وقتی بین انسان و الله فاصله فراوان شده با پناه بردن به انسان‌های شایسته می‌توانیم این فاصله را جبران کنیم، بعضی نیز معتقدند انسان‌های معمولی پست‌تر از آنند که مستقیم کلام‌شان را با الله در میان گذارند واگر چنین کنند نیز الله به کلام‌شان توجه نمی‌کند لذا باید واسطه‌ای را پیدا کرد.

شفاعت رحمت خداست و آن زمانی است که انسان توبه کند و به درگاه الهی باز گردد، طبق قانون الله وقتی خدا از این فرد راضی شد، شفیع و سرپرستی برای او انتخاب می‌شود و همه می‌دانیم اگر از دستورات خدا پیروی کنیم و پیامبرصالگوی ما شود بعد از اینکه خدا از ما راضی شد پیامبرصشفیع ما می‌شود و این یک اصل حقیقی است که تا خداوند راضی نشود شفاعتی صورت نمی‌گیرد و گنه پیشگانی که به ارواح مردگان پناه می‌برند، در حقیقت به اوهام پناه برده‌اند و چنین افرادی مشمول شفاعت نمی‌شوند.

﴿أَمِ ٱتَّخَذُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ شُفَعَآءَۚ قُلۡ أَوَلَوۡ كَانُواْ لَا يَمۡلِكُونَ شَيۡ‍ٔٗا وَلَا يَعۡقِلُونَ ٤٣ قُل لِّلَّهِ ٱلشَّفَٰعَةُ جَمِيعٗا﴾[الزمر: ۴۳-۴۴].«آیا غیر از خدا شفاعتگرانى براى خود گرفته‌اند؟ بگو: آیا هر چند اختیار چیزى را نداشته باشند و نیندیشند؟ * بگو: «شفاعت، یکسره از آن خداست».

امام سجاد در نیایش۳۱ صحیفه می‌فرماید: خدایا با کرم و بزرگی خودت خطاهایم را شفاعت کن و با عفو و گذشت خود گناهانم را ببخش؛ پروردگارا برای من پناه دهنده‌ای وجود ندارد، امید دارم که رحمتت مرا پناه دهد و کسی نیست که شفیع من باشد پس امید است فضل و احسان تو مرا شفاعت کند.

امام علی÷نیز در دعایی که برای کمیل بن زیاد بیان داشته می‌فرماید: «اللهم إني أتقرب إليك بذكرك وأستشفع بك إلى نفسك» «خدایا به تو نزدیک می‌شوم به وسیله‌ی یاد کردن تو و از تو خواهش دارم که خودت شفیعم شوی».

«وأتوسل إليك بربوبيتك» «پروردگارا متصل می‌شوم به درگاه تو با اعتقاد به ربویت تو و اینکه یگانه رب و ناظر همگان فقط تویی».