د- شفقت و مهربانی پیامبر اکرمصنسبت به مردم:
اسلام دین رحمت است، قوانین و احکام آن در اصول و فروع بر اساس محبت، شفقت، مهربانی و دلسوزی گذاشته شده است [۳٧۱]. بنابراین بدیهی است که پیامبر بزرگ اسلامصفرستاده نشده‌اند مگر بخاطر رحمت و شفقت و دعوت مردم بسوی رحمت بیکران الله سبحان، قسمی که خداوندأ می‌فرماید:
﴿وَمَآ أَرۡسَلۡنَٰكَ إِلَّا رَحۡمَةٗ لِّلۡعَٰلَمِينَ ١٠٧﴾[الأنبیاء: ۱۰٧].
«و ترا نفرستادیم جز رحمتی برای عالمیان». و طوری که خود ایشانصدرباره خود فرموده‌اند: «همانا من رحمت -به مردم- فرستاده شده‌ام» [۳٧۲]. همچنان فرموده‌اند: «من محمد هستم ... نبی توبه و نبی رحمت می‌باشم» [۳٧۳].
رویه ایشانصبا مردم طوری بود که خداوندأ در قرآن مجید توصیف آن را کرده: ﴿رَءُوفٞ رَّحِيمٌ﴾[التوبة: ۱۲۸].
«بر مؤمنان رؤف و مهربان است». لذا رحمت، شفقت و مهربانی آنحضرتصعموم مردم را شامل می‌شد، بلکه مهربان‌ترین مردم نسبت به خود آن‌ها بودند، قسمی که همه این گواه را دادند که آنحضرتصنسبت به آن‌ها از خود آن‌ها دلسوزتر و مهربان‌تر بوده‌اند، از امیمهل روایت است که فرمود: «من در جمله زنانی بودم که با رسول خداصبیعت نمودم، ایشان بما فرمودند: تا حد توان و طاقت‌تان -بر شروط بیعت پایدار باشید- گفتم: خدا و رسولشصنسبت به ما از خود ما دلسوز‌تر‌اند» [۳٧۴].
و یکی از یاران پیامبر خداصایشان را چنین توصیف می‌نماید: «پیامبر خداصمشفق و مهربان بودند» [۳٧۵]. دیگری آنحضرتصرا چنین توصیف می‌کند: «هیچ کسی را مهربان‌تر از رسول اللهصبر خانواده ندیده‌ام» [۳٧۶]. و در روایت دیگر: «بر بندگان خدا ندیده‌ام» [۳٧٧]. اینگونه مهربانی و شفقت ایشان بر مردم بود که محبت‌شان در اعماق قلب‌های آن‌ها جا گرفته و در اطاعت از ایشان بر یکدیگر سبقت می‌جستند، و در دوستی صادقانه‌شان از هیچ نوع فداکاری دریغ نمی‌ورزیدند، و از سوی دیگر آنحضرتصدر رهبری و قیادت آن‌ها، راه‌های سهل وآسان را برمی‌گزیدند.
در این موسم خجسته و دگردهم آیی بزرگ مسلمانان، شفقت و دلسوزی آنحضرتصدر رهبری مردم و رهنمایی آن‌ها با اشکالی مختلف ظاهر گردید که برجسته‌ترین آن را ذیلاً یاد‌آور می‌شویم:
*- پیامبر اکرمصنماز‌های ظهر و عصر را در عرفات، و نماز مغرب و خفتن را در مزدلفه یکجا ادا نمودند [۳٧۸]، تا در ادا نمودن نماز‌ها بطور جداگانه، بر مردم رنج و مشفقت نشود و از سوی دیگر حاجی بتواند سامان و اسباب سفر، و شترش را در جایی که می‌خواهد شب را بگذراند، به راحت و اطمینان خاطر جابجا نماید.
*- همچنان آنحضرتصبه ناتوانان و بیماران اجازه دادند تا از مزدلفه بسوی منا بعد از پنهان شدن مهتاب در شب حرکت نمایند، تا اعمال یوم نحر(عید) را قبل از ورود مردم به منا، به آسانی ادا نموده و از ازدحام مردم در امان بمانند [۳٧٩].
*- همچنان آسان‌گیری ایشان نسبت به مردم در تقدیم و تأخیر ادای مناسک یوم نحر دلیل واضحی بر مهربانی و دلسوزی آنحضرتصاست، در این روز هر که از تقدیم و یا تأخیر اعمال حج می‌پرسید، می‌فرمودند: «انجام بده اشکالی ندارد» [۳۸۰].
*- آنحضرتصدر مورد حاجتمندان توجه داشته و بر آنان تخفیف و سهولت می‌آوردند، قسمی که به عباسس اجازه دادند تا بخاطر آب دادن به حجاج، شب‌ها را در منا نه، بلکه در مکه بگذراند [۳۸۱]. همچنان به شتربانان اجازه دادند که می‌توانند شب در منا نمانند، و جمره زدن دو روز بعد از روز قربانی را در یکی از آن دو روز، یکجا پرتاب کنند [۳۸۲].
*- همچنان پیامبر اکرمصبه ناتوانان و ضعیفانی که حج بر آن‌ها واجب گردیده بود لیکن نظر به ضعف جسمانی حج کرده نمی‌توانستند، اجازه دادند تا کسی دیگر را وکیل گرفته در عوض‌شان حج نماید [۳۸۳].
*- ایشانصبه خاطر شفقت و دلسوزی بر مردم گاهی عمل افضل را ترک می‌نمودند، مانند سوار شدن بر شتر در طواف کعبه، و سعی میان صفا و مروه، و لمس کردن حجر الاسود با عصا، و ترک نمودن بوسه و اکتفا کردن به لمس نمودن حجرالاسود با دست، حال آنکه سعی و طواف پیاده بهتر از سوار بودن است، لیکن آنحضرتصبخاطر اینکه مردم ایشان را به خوبی دیده بتوانند و همچنان در حضور ایشان کسی دور کرده و یا زده نشود، بر شتر طواف نمودند [۳۸۴].
*- همچنان پیامبر اکرمصبخاطر همدردی و مهربانی بر بیماران، به عیادت آن‌ها رفته و راه‌های سهل و آسان را به آن‌ها راهنمایی می‌نمودند، تا از حج نمودن با ایشانصکه نعمتی بزرگ خداوندأ بر مردم بود، محروم نگردند [۳۸۵].
پس اگر می‌خواهی در این موسم عظیم رحمت خداوندأ نصیبت گردد، بر ناتوانان و بینوایان ترحم و مهربانی کن، زیرا «مردمان مهربان و دلسوز را خداوند رحمن به لطف و مهربانی‌اش عفو نموده و می‌بخشد» [۳۸۶]. و «کسی که رحم نکند مورد رحمت قرار نمی‌گیرد» [۳۸٧]. و «کسی که بر مردم رحم نکند، خداوندأ بر او رحم نمی‌کند» [۳۸۸]. و «همانا خداوندأ بر بندگان رحم کننده و مهربان خود رحم می‌کند» [۳۸٩]. و برحذر باش -اگر خواهان سرای آخرت و رستگاری هستی- از اینکه لطف و مهربانی و شفقت از تو فاصله گیرد و از قلبت بیرون گردد، زیرا «جز انسان بدبخت و شقی کسی دیگر از رحمت و شفقت بی‌بهره نمی‌ماند» [۳٩۰].
[۳٧۱] الرياض الناضرة از سعدی: ۶۱. [۳٧۲] صحیح مسلم: ۲۵٩٩. [۳٧۳] صحیح مسلم: ۲۳۵۵. [۳٧۴] جامع ترمذی: ۱۵٩٧، حدیث حسن و صحیح است، با تصحیح البانی: ۱۳۰۰. [۳٧۵] صحیح بخاری: ۶۲۸. [۳٧۶] صحیح مسلم: ۲۳۱۶. [۳٧٧] شرح مسلم از نووی: ۱۵/٧۶، سیوطی هردو روایت را صحیح خوانده است، الجامع الصغير: ۳۵۱. [۳٧۸] صحیح بخاری: ۱۳۶. [۳٧٩] صحیح بخاری: ۱۵۶٧. [۳۸۰] صحیح بخاری: ۸۳. [۳۸۱] صحیح بخاری: ۱٧۴۵، ابن قیم می‌نگارد: وقتیکه پیامبر خداصبه آب دهندگان و شتربانان اجازه خروج از منا را در شب‌های تشریق دادند، پس کسانی که از گم شدن مال و متاع و یا از عدم موجودیت پرستار با مریض در هراس‌اند و یا بیمارانی که نمی‌توانند در منا بمانند، نظربه نص حدیث، شب ماندن در منا، از آن‌ها نیز ساقط می‌گردد. زاد الـمعاد : ۲/۲٩۰. [۳۸۲] جامع ترمذی: ٩۶۸، با تصحیح البانی: ٧۶۳. [۳۸۳] صحیح مسلم: ۱۳۳۵، و مسند احمد: ۱۸۱۲، حدیث صحیح است. [۳۸۴] صحیح مسلم: ۲۲۱٧. [۳۸۵] صحیح بخاری شماره‌های: ۴۶٩٩ ، ۴۸۵۳ ، ۵۸٩۶. [۳۸۶] جامع ترمذی: ۱٩۲۴، حسن صحیح و با تصحیح البانی: ۱۵۶٩. [۳۸٧] صحیح بخاری: ۵٩٩٧. [۳۸۸] صحیح بخاری: ٧۳٧۶. [۳۸٩] صحیح بخاری: ۱۵۸۴. [۳٩۰] جامع ترمذی: ۱٩۲۳، حدیث حسن است، با تصحیح البانی: ۱۵۶۸.