فتاواي عدم وجوب خمس
علامه محقق نجم الدین جعفر بن حسن الحلی متوفی ۶۷۶ ق می‌فرماید:
«لايجب إخراج حصة الـموجودين من أرباب الخمس منها». «کسانی که صاحب خمس هستند پرداخت خمس بر آنان واجب نیست»[۷۴] .
۱. علامه یحیی بن سعید الحلی متوفی ۶۹۰ ﻫ ق:
«از نظر ایشان خمس و دیگر وجوهات به عنوان ضیافت و بقایای ما یحتاج أئمه علیهم السلام بر شیعیان حلال است و آنان از پرداخت آن معاف هستند»[۷۵] .
۳- علامه حسن بن المطهر الحلی که در قرن هشتم می‌زیسته صاحب کتاب معروف «منهاج الکرامة» فتوا داده است که:
«خمس برای شیعیان حلال است و آنان از پرداخت آن معاف هستند»[۷۶] .
۴- علامه شیهد ثانی، متوفی ۹۶۶ ق: ایشان بطور مطلق خمس را برای شیعیان مباح دانسته و آنان را از پرداخت آن معاف فرموده است، و در پایان می‌فرماید:
«أن الأصح هو ذلك كما في كتاب مسالك الافهام»[۷۷] .
۵- علامه مقدس اردبیلی متوفی ۹۹۳ ق از دانشمندترین فقهای عصر خویش بود لذا مقدس لقب یافت: ایشان تصرف در اموال غائب را برای شیعیان بویژه در صورتیکه احتیاج وجود داشته باشد مطلقا حلال می‌داند، و می‌فرماید:
«إن عموم الأخبارتدل على السقوط بالكلية في زمن الغيبة والحضوربمعني عدم الوجوب والحتم لعدم وجود دليل قوي على الارباح والـمكاسب ولعدم وجود الغنيمة». «عموم اخبار دال بر آن است، که در زمان غیبت خمس بطور کلی ساقط می‌شود یعنی پرداخت آن واجب و حتمی نیست چونکه دلیل محکمی وجود ندارد که از فوائد کسب و کار خمس گرفته شود، غنیمت هم که وجود ندارد».
بنده اضافه می‌کنم که این دیدگاه عالمانه ایشان از آیه کریمه:
﴿وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّمَا غَنِمۡتُم مِّن شَيۡءٖ﴾[الأنفال: ۴۱] .
استنباط گردیده است، سپس در ادامه می‌فرماید: روایاتی ازخود امام زمان ثابت است که می‌فرماید:
«أبحنا الخمس للشيعة». «ما خمس را برای شیعیان مباح قرار دادیم».
۶- علامه سالار می‌فرماید: «ائمه خمس را در زمان غیبت فقط بخاطر نوازشی که برشیعه داشتند بخشیدند»[۷۸] .
۷- سید محمد طباطبائی که در اوایل قرن یازدهم می‌زیسته می‌فرماید:
«إن الأصح هو الاباحة». درست‌تر همین است که خمس مباح است[۷۹] .
یعنی واجب نیست بلکه بخشیده شده است مگر اینکه کسی با میل خودش خواسته باشد بپردازد که باز نصوص گذشته از آن منع می‌کند.
۸- شیخ محمد باقر سبزواری که در اواخر قرن یازدهم وفات کرده می‌فرماید:
«آنچه از روایات زیادی که در مبحث ارباح (یعنی فایده کسب وکار) آمده برمی‌آید مانند صحیح حارث بن مغیره و صحیح الفضلاء و روایت محمد بن مسلم و روایت داود بن کثیر و روایت اسحاق بن یعقوب و روایت عبدالله بن سنان و صحیح زراره و صحیح علی بن مهزیار و صحیح کریب، از همه چنین برمی‌آید که خمس بر شیعه بخشیده شده است».
آنگاه بعضی اشکالاتی را که در این زمینه آمده رد می‌کند و می‌فرماید:
«روایات اباحت صحیح‌تر و صریح‌تر است بنابراین نباید از آنها گذشت و به روایات مذکور توجه کرد. خلاصه اینکه نظریه اباحت خمس در زمان غیبت از قوت خالی نیست»[۸۰] .
۹- محمد حسن فیض کاشانی این دیدگاه را برگزیده که آنچه به امام زمان تعلق می‌گیرد ساقط است و می‌فرماید:
«زیرا که أئمه علیهم السلام آن را برای شیعیان حلال دانسته‌اند»[۸۱] .
۱۰- شیخ جعفرکاشف الغطاء متوفی ۱۲۲۷ ق تصریح فرموده است که:
«خمس برای شیعیان بخشیده شده و پرداخت آن بر آنان واجب نیست»[۸۲] .
۱۱- علامه محمد حسن نجفی متوفی ۱۲۶۶ق: با قاطعیت می‌فرماید:
«خمس در زمان غیبت برای شیعیان بخشیده است، و اخبار و روایات در این زمینه متواتر است»[۸۳] .
۱۲- مطلب را بادیدگاه شیخ رضا همدانی متوفی ۱۳۱۰ ق به پایان می‌برم، ایشان می‌فرماید:
«خمس در زمان غیبت بخشیده است»[۸۴] .
در حالیکه ایشان خیلی متاخر است و فقط چیزی بیش از یک قرن از عصر ایشان می‌گذرد.
پس ملاحظه فرمودید که معاف بودن شیعه از خمس، و عدم الزام به پرداخت آن درمیان فقهای متقدمین و متأخرین شیعه قولی بسیار مشهور و معتبر است، تقریبا تا اوایل قرن چهاردهم قمری یعنی صد و چند سال پیش به آن عمل می‌شده است.
[۷۴] شرائع الاسلام: ص۱۸۲-۱۸۲. [۷۵] الجامع للشرائع: ص۱۵۱. [۷۶] تحریر الاحکام: ص/۷۵. [۷۷] مجمع الفائدة والبرهان: ۴/۳۵۵-۳۵۸. [۷۸] کتاب الـمراسیم: ص/۶۳۳. [۷۹] مدارک الافهام: ۳۴۴. [۸۰] ذخیرة الـمعاد: ۲۹۲. [۸۱] مفاتیح الشریعة: ص۲۲۹ مفتاح: ۲۶۰. [۸۲] کشف الغطاء: ۳۶۴. [۸۳] جواهر الکلام: ۱۶/۱۴۱. [۸۴] مصباح الفقیه همدانی: ص/۱۵۵.