گزیده ای از اعتقادات سلف

۶- جمع بین نفی و اثبات

قرآن کریم آنجا که در مورد صفات بحث می‌کند، نفی و اثبات را در یک آیه جمع کرده و می‌گوید:

﴿ لَيۡسَ كَمِثۡلِهِۦ شَيۡءٞۖ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡبَصِيرُ١١﴾[الشورى: ۱۱].

«هیچ چیزی همانند خدا نیست، و او شنوا و بینا است».

در این آیه می‌بینیم که خداوند فرموده، خدا شنوا و بینا است ولی هیچ کس شبیه او نیست، در حالی که مخلوقات هم شنوا و بینا هستند و در بقیه صفات هم بدینگونه است!!

ولی این بدان خاطر است که تماثل در صفات، فرع است برای تماثل در ذوات، و این دو ذات کاملاً با هم اختلاف دارند، بنابراین صفاتشان هم از یکدیگر جدا است.

پس اینکه بگوئیم خداوند قادر است و مخلوق قادر است موجب نمی‌گردد که قدرت خدا و قدرت عبد یکی بشوند و در بقیه صفات نیز بدینگونه است یعنی اینکه می‌گوییم خدا عالم، مرید، حی، سمیع، بصیر و متکلم است موجب آن نمی‌شود که این صفات در بندگان هم بدین معنی باشند.

زیرا أسمائی که در خارج وجود دارند، مطلق کلی نیستند، بلکه معین و خاص هستند، یعنی وقتی خدا را به این صفات می‌نامیم یک مسمای خاص و معین است، همانطور که اگر عبدی به این اسم نامیده شود هم، برای او نیز یک مسمای خاص و معین است، بنابراین هر کدام به مقدار و اندازۀ خویش توصیف می‌شوند یعنی وقتی خداوند به این اسماء توصیف می‌شود به همان اندازه‌ای که شایسته او است، توصیف می‌گردد، و عبد هم به اندازه‌ای که شایسته مثلاً صفت علم یا بینایی است توصیف می‌گردد نه بیشتر و نه کمتر.