۱۲- تأثیرپذیری مسببات از اسباب طبیعی با إذن خداوند
خداوند ابرها را بوسیله بادها می‌آفریند، و آب را به وسیله ابر فرود می‌آورد، گیاهان را بوسیله آب می‌رویاند و امثال این‌ها.
و اینکه می‌گویند: خداوند نزد اسباب کار را انجام می‌دهد نه بوسیله اسباب، این بدان معنی است که خداوند در خلق مخلوقات حکمتی نداشته است، و این بدان معنا است که خدا در چشم قدرتی را نیافریده که بوسیله آن ببیند و با گونه و پیشانی هیچ تفاوتی ندارد، و یا آتش و گل تفاوتی با هم ندارند، علاوه بر اینکه این گفتار مخالف قرآن و سنت است:
﴿ وَمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مِن مَّآءٖ فَأَحۡيَا بِهِ ٱلۡأَرۡضَ بَعۡدَ مَوۡتِهَا١٦٤﴾[الأعراف: ۵۷].
«و به وسیله آن‌ها، آب (حیاتبخش) را نازل مىکنیم؛ و با آن، از هرگونه میوهاى (از خاک تیره) بیرون مىآوریم».
﴿ وَمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مِن مَّآءٖ فَأَحۡیَا بِهِ ٱلۡأَرۡضَ بَعۡدَ مَوۡتِهَا١٦٤ ﴾[البقرة: ۱۶۴].
«و آبى که خداوند از آسمان نازل کرده، و با آن، زمین را پس از مرگ، زنده نموده».
و میفرماید:
﴿ قَٰتِلُوهُمۡ يُعَذِّبۡهُمُ ٱللَّهُ بِأَيۡدِيكُمۡ١٤ ﴾[التوبة: ۱۴].
«با آن‌ها پیکار کنید، که خداوند آنان را به دست شما مجازات مىکند».
و میفرماید:
﴿ وَنَحۡنُ نَتَرَبَّصُ بِكُمۡ أَن يُصِيبَكُمُ ٱللَّهُ بِعَذَابٖ مِّنۡ عِندِهِۦٓ أَوۡ بِأَيۡدِينَاۖ٥٢﴾[التوبة: ۵۲].
«ولى ما انتظار داریم که خداوند، عذابى از سوى خودش (در آن جهان) به شما برساند، یا (در این جهان) به دست ما (مجازات شوید)».
و نیز میفرماید:
﴿وَنَزَّلۡنَا مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ مُّبَٰرَكٗا فَأَنۢبَتۡنَا بِهِۦ جَنَّٰتٖ وَحَبَّ ٱلۡحَصِيدِ٩ ﴾[ق: ۹].
«و از آسمان، آبى پربرکت نازل کردیم، و بوسیله آن باغ‌ها و دانههایى را که درو مىکند رویاندیم».
و در سوره مائده میفرماید:
﴿ قَدۡ جَآءَكُم مِّنَ ٱللَّهِ نُورٞ وَكِتَٰبٞ مُّبِينٞ١٥ يَهۡدِي بِهِ ٱللَّهُ مَنِ ٱتَّبَعَ رِضۡوَٰنَهُۥ سُبُلَ ٱلسَّلَٰمِ١٦ ﴾[المائدة: ۱۵-۱۶].
«(آرى،) از طرف خدا، نور و کتاب آشکارى به سوى شما آمد. خداوند به برکت آن، کسانى را که از خشنودى او پیروى کنند، به راههاى سلامت، هدایت مىکند».
و آیات با این مضامین در قرآن بسیار است، همچنین در احادیث پیامبرصهم وجود دارد که میفرماید: «لایموتن أحدٌ منكم إلاّ آذنتمونی حتى أُصلّی علیه فإنَّ الله جاعلٌ بصلاتی علیه بركة ورحمة» [۱۲۸].
«هر کس که از میان شما بمیرد، من را فرا خوانید تا بر او نماز بخوانم، همانا خداوند بوسیله نماز من، بر او برکت و رحمت قرار خواهد داد».
و باز میفرماید: «إنَّ هذه القبور مملوءةٌ على أهلها ظُلمةً وإنّ الله جاعلٌ بصلاتی علیهم نوراً» [۱۲۹].
«این قبرها پر از تاریکی‌اند برای ساکنین آن‌ها، و خدا بوسیله نماز خواندن من بر آن‌ها، قبرها را روشن و نورانی می‌گرداند».
پس خداوند اسباب و مسببات را خلق کرده و این را سبب آن قرار داده است و هر گاه کسی بگوید: اگر کاری مقدور باشد، بدون سبب ایجاد می‌شود و گرنه هیچ وقت ایجاد نخواهد شد؛ جوابش این است که هر کاری بوسیله سبب مقدور خواهد بود، و بدون سبب هیچ چیزی بوجود نمی‌آید.
و اینکه می‌گویند: عادت خدا چنین است که با این اسباب، مسببات را ایجاد کند و گرنه هیچ تاثیری در ایجاد آن ندارد اگر خدا إذن دهد!
این گفته آن‌ها براستی از حکمت به دور است، بلکه حکمت را باطل می‌گرداند، زیرا اگر این مسببات بدون سبب امکان ایجاد شدن را داشتند، پس حکمت خدا در ایجاد این همه اسباب چه بود؟!
[۱۲۸] نسائی در کتاب الجنائز، باب الصلاه علی القبر: (۲۰۲۲) و ابن ماجه در کتاب الجنائز، باب ماجاء فی الصلاه علی القبر: (۱۵۲۸) این حدیث را نقل کرده‌اند. [۱۲۹] بخاری همانند این حدیث را در کتاب الجنائز باب الصلاه علی ..... (۱۳۳۷) و مسلم نیز در کتاب الجنائز باب الصلاه علی القبر (۹۵۶) این حدیث را نقل کرده‌اند و لفظ از مسلم است.